تعامل محتاطانه

  محمد علی‌نژاد: هرچند مراودات میان ایران و عربستان در طول تاریخ با فراز و نشیب فراوانی همراه بوده اما این رابطه در سطح عالی نبوده است. بحث حجاج همواره یکی از دلایل ارتباط میان دو کشور بوده ولی در یک قرن اخیر با وقوع اتفاقات مختلف این رابطه تنش‌آمیزتر شده تا جایی که بارها کار دو کشور به منازعات نظامی و دیپلماتیک رسید. پیروزی انقلاب اسلامی، جنگ ایران و عراق، سقوط صدام حسین، بهار عربی و مساله سفارت عربستان در ایران رویدادهایی بودند که در راستای افزایش تنش میان دو کشور نقش مهمی ایفا کرده‌اند. اینکه چرا دو کشور مسلمان و تقریباً همسایه هیچ‌گاه نتوانسته‌اند روابط حسنه‌ای با یکدیگر داشته باشند شاید ناشی از چندین علت مختلف باشد که سرانجام همه آنها به این موضوع ختم می‌شود که هیچ‌کدام از دو کشور تمایل ندارند در رقابت منطقه‌ای از دیگری عقب بیفتند. هر دو کشور خود را پرنفوذترین کشور خاورمیانه می‌دانند و از سوی دیگر در بحث انرژی نیز رقابتی سخت با یکدیگر دارند. همین مسائل باعث شده تا دو کشور به یکدیگر به چشم رقیب نگاه کنند و تعامل و همکاری اندکی داشته باشند. در این میان نقش ایالات متحده به عنوان حامی عربستان در منطقه نیز بسیار پررنگ است. آمریکا همواره از ثروت عربستان استفاده کرده تا علاوه بر فروش سلاح و افزایش صادرات خود، از راه دور بر خاورمیانه تسلط داشته باشد، موضوعی که هیچ‌گاه برای ایران خوشایند نبوده و به همین دلیل جمهوری اسلامی سفت و سخت جلوی عربستان ایستاده است. پس از اعدام شیخ نمر، روحانی شیعه در عربستان و در پی آن حمله به ساختمان‌های دیپلماتیک عربستان سعودی در تهران و مشهد در سال 1394، ریاض روابط دیپلماتیک خود با تهران را قطع کرد. حتی تیم‌های فوتبال باشگاهی این کشور از میزبانی تیم‌های ایرانی در مسابقات بین‌المللی منع شدند. عادل الجبیر وزیر امور خارجه دولت عربستان سعودی در دی‌ماه همان سال اعلام کرد این کشور روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرده است و از هیات دیپلماسی ایرانی خواست تا ظرف ۴۸ ساعت خاک این کشور را ترک کنند. یک روز پس از اعلام قطع رابطه عربستان با ایران، وزیر خارجه عربستان سعودی، در این باره توضیح داد که این قطع رابطه شامل پایان یافتن تمامی مناسبات تجاری و همچنین لغو پروازها بین دو کشور می‌شود اما مساله سفر ایرانیان به مراسم حج را در‌بر نمی‌گیرد. این در حالی بود که در سال جاری نیز خروج آمریکا از برجام و حمایت عربستان سعودی از این اقدام موجب تیره‌تر شدن روابط ایران و عربستان شد. اما اخیراً بارقه‌هایی از امید برای بهبود روابط دو کشور دیده شده است، ایجاد دفتر حفاظت منافع ایران در جده و سخنان روحانی، در خصوص تلاش ایران برای اصلاح روابط با کشورهای عربی دو موضوعی است که تحلیلگران را به تعامل مجدد این دو ابرقدرت خاورمیانه امیدوار کرده است. تاریخ همواره نشان داده با مذاکره همه چیز امکان‌پذیر است و تازه‌ترین گواه آن، مذاکره میان کره جنوبی و کره شمالی و همچنین آمریکا و کره شمالی بوده است. با این حال برای پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان به بهبود روابط ایران و عربستان امیدوار بود باید کمی صبر کرد.