مربی به مثابه لیدر

پرسپولیس، استقلال و تیم ملی پیش از حضور مربیان خارجی ناامیدکننده بودند. تیم‌هایی که «تیم» نبودند؛ مجموعه نبودند؛ یک‌دست نبودند؛ نظم نداشتند و از همه مهم‌تر، سکوها و هواداران را ناامید می‌کردند. موفقیت‌های امروز برانکو در پرسپولیس، شفر در استقلال و کی‌روش در تیم ‌ملی واقعیتی شیرین را به ما ثابت کرد: استعداد و ظرفیت در ایران کم نیست؛ فقط نیاز به فردی دارد که آنها را شکوفا کند تا بدرخشند. اگرچه فوتبال ایران با حضور مربیان داخلی دارای قدرت و توانمندی بالایی است اما اگر کشورهایی مانند استرالیا، ژاپن، چین و حتی امارات و قطر توانسته‌اند خود را مطرح کنند، به‌دلیل پشتوانه‌سازی هدفمند و حساب‌شده است. کشوری همانند ژاپن 10 سال قبل، بیش از 50 مربی حرفه‌ای داشت که در کشورش تربیت شده‌اند و امروز این عدد به هزاران نفر می‌رسد. چنین کشورهایی بی‌تردید برای ارتقای سطح کار خود به سمت مربی خارجی رفته‌اند، قطعاً چنین رویکردی عیب نیست و ما هم باید از آن پیروی کنیم. کشوری مانند انگلستان که مهد فوتبال است، هم‌اکنون دارای مربیانی از فرانسه، آلمان، سوئد و ایتالیاست. این دون شأن نیست و موجب می‌شود توانمندی ملی ارتقا یابد. در سطح دنیا ما نیاز داریم از تجربیات دیگر کشورها استفاده کنیم. نه‌تنها ورزش ایران بلکه کلیه بخش‌های کشور نیاز دارد برای ارتقای سطح کار خود از افرادی استفاده کند که به دانش روز مجهز هستند تا سطح را ارتقا دهند.

دانش روزآمد و مبارزه با بازیکن‌سالاری

روزآمد بودن دانش و توان یکی از نقاط قوت مربیان خارجی در ایران است. آنها نظم را بر تیم‌شان حاکم می‌کنند و خبری از تکروی‌های بی‌نتیجه در حرکات تیمی نیست و بازیکنان با همه‌وجود در خدمت تیم و بازی گروهی هستند. آنها با استفاده از به‌روزترین شیوه‌های تمرین سعی می‌کنند توانایی‌های بالقوه بازیکنان را تبدیل به بالفعل کنند. تکنیک‌های به‌روز‌شده بازی فوتبال باعث شده تا تیم‌های تحت رهبری آنها، شخصیتی ویژه داشته باشند. شیوه‌های نوین تمرینات آنها توانسته آمادگی بدنی بازیکنان را بالا ببرد و این اوج آمادگی، موفقیت را به‌همراه دارد. بازیکنانی که می‌دوند و تشنه پیروزی هستند. به بازیکنان کی‌روش نگاه کنید. حاضرند بجنگند، تنه بزنند و روی حریف خراب شوند تا به توپ برسند، تا به برد برسند. یکی دیگر از نقاط قوت مربیان خارجی، مبارزه با بازیکن‌سالاری در تیم‌هایشان است. آنها به هیچ عنوان اجازه نمی‌دهند بازیکنان از تیم و سرمربی بزرگ‌تر باشند و برای آقای سرمربی تعیین تکلیف کنند. فرهنگ فوتبال ایران در ذات «بازیکن‌سالار» است. بازیکنانی که خود را ویژه‌تر از سرمربی و تیم می‌دانند و توجهی به انتظارات عمومی و توقعات سرمربی و تیم ندارند. مربیان خارجی مقابل چنین تفکری می‌ایستند و اجازه خودنمایی نمی‌دهند. به این اسامی دقت کنید: محسن مسلمان، مهدی رحمتی، سیدهادی عقیلی. بازیکنانی که مربیان خارجی از کنار نام‌شان گذشتند تا «تیم» را بسازند. از دیگر مختصات مدیریتی مربیان خارجی در ایران، کشف و پرورش استعدادهای جوان و میدان دادن به آنهاست. کی‌روش تخصصش یافتن بازیکنان جوان در لیگ و تبدیل آنها به ستاره تیم‌ملی است. برانکو هم در اوج حاشیه‌های رامین رضاییان، محمدصادق محرمی را به فوتبال ایران معرفی کرد. ولاسکو در والیبال با میدان دادن به جوانان، نسلی را به والیبال دنیا معرفی کرد که سال‌ها در بالاترین سطح ماندند. از سوی دیگر، مربیان خارجی در تیم‌هایشان برنامه‌ریزی دقیقی برای بازیکنان در نظر می‌گیرند و حواس‌شان به زندگی درون تیم و بیرون آن هم هست. همین نظارت موجب می‌شود مسوولیت‌پذیری آنها بیشتر شود و این‌گونه خود را به‌صورت کامل در خدمت تیم قرار می‌دهند.

بپذیریم تغییرات در دنیای امروز ناشی از تخصص و دانش روز است. بدون آنها یا در حال درجا زدن هستیم یا تغییرات را به سمت تخریب هدایت می‌کنیم. ما از مختصات مدیریتی مربیان موفق خارجی سودی نمی‌بریم و نیروهای تازه‌ای تربیت نمی‌کنیم. واقعیت این است برای ساختار فوتبال ایران نیاز به مربیانی داریم که به‌طور اصولی انتخاب شوند و در چرخه آموزش قرار گیرند و بر اساس شایستگی‌هایشان سازماندهی شوند تا از توان کارشناسی آنها به شکل مطلوب استفاده شود. باید در این چرخه، دانششان ارتقا یابد و به‌روز باشند. از همین بهترین نیروها می‌توان افرادی را برگزید که مسوولیت داشته باشند. به‌دلیل اینکه همه این روش‌ها فراموش شده است، بدنه کارشناسی به‌کار گرفته نمی‌شود و سیستم ارتقای نمایشی دارد. در تمام کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، همین مکانیسم تربیت کادر و مدیران یکی از هدف‌های جدی هر سازمان است. امروز نیروی انسانی بزرگ‌ترین سرمایه برای هر مجموعه است حال چه بخش خصوصی باشد چه دولتی. وقتی در کشور نیروی انسانی را که سرمایه واقعی است به فراموشی می‌سپارند و ارزش آنها را به حداقل تقلیل می‌دهند، بدیهی است که مدیر ناکارآمد و بدنه اتوبوسی از فرصتی که در اختیارش قرار می‌گیرد، سوءاستفاده کند. دلیل مهم هم این است که آنها می‌دانند که زمان زیادی در اختیار ندارند، پس باید با تهدید و ارعاب کارشناس واقعی را کنار بزنند و بعد با تملق و فرمانبری بالادستی‌ها موقعیت خود را برای مدت کوتاه تثبیت کنند.

چرا به مربی خارجی نیاز داریم؟

فوتبال ایران نیاز به مربیان خارجی دارد. مربیان خارجی با خود تحول می‌آورند. نوآوری‌های آنها به فوتبال ایران کمک می‌کند و موجب می‌شود فلسفه تازه‌ای در فوتبال ایران خودنمایی کند. جلال چراغپور درباره مربیان داخلی لیگ ایران اعتقاد دارد: «به عقیده من اگر ۱۵ مربی لیگ برتر را به جز برانکو و شفر در بین تیم‌های دیگر لیگ به طور تصادفی تقسیم کنید، هیچ تغییر شگرف و کلانی در تیم‌ها ایجاد نخواهد شد. اما برانکو مربی‌ای در لیگ ماست که با فکر و برنامه‌ریزی کار می‌کند و در وسع خودش برنامه‌ریزی خوبی برای تیمش انجام داده است. به‌جز برانکو مربیان دیگر ایرانی اگر به‌طور تصادفی در تیم دیگری هم قرار بگیرند، هیچ تغییری در فوتبال لیگ ما ایجاد نخواهد شد. مثلاً اگر اسم مربیان ایرانی را روی کاغذهای جداگانه بنویسیم و آنها را داخل یک کاسه بگذاریم و اسم لیگ‌های برتر را داخل کاسه دیگری بریزیم و بر اساس قرعه مثلاً قلعه‌نویی سرمربی سپاهان شود، جلالی به‌جای پیکان به سایپا برود یا سایر مربیان هم تیم‌های دیگری برایشان انتخاب شود، باور کنید هیچ تغییری در کیفیت لیگ و شکل فوتبال لیگ پیدا نخواهد شد. من این ادعا را با صدای بلند بیان می‌کنم. آن را هم در ابتدای فصل بیان می‌کنم.» این جملات تلنگری برای فوتبال ایران است. اینکه چه میزان به مربی خارجی نیازمندیم. برای اولین‌بار در تاریخ فوتبال ایران، تیم‌های مهم مربی خارجی دارند و قدرتمندترین تیم‌های فوتبال ایران هستند. این موفقیت‌ها آیا توسط چشمان فدراسیون فوتبال ایران و دستگاه ورزش بررسی می‌شود؟ بعید است.

سرمربی، لیدر تیم است

«سرمربی یک لیدر است که تمام تصمیمات مختلف از جانب تیم را باید هدایت و مدیریت کند. در هر دو این موقعیت‌ها شما نباید اصول خودتان را فراموش کنید و باید به این اصول پایبند بمانید.» این یک جمله مهم از زبان کارلوس کی‌روش، سرمربی تیم‌ملی فوتبال ایران است. تعریفی اختصاصی از موفقیت‌های یک مربی خارجی در فوتبال ایران. چنین مربیانی به‌خوبی ظرفیت‌های بازیکنان را به بالاترین سطح می‌رسانند. هوش بازیکنان در کنار رفتار منظم برای آمادگی برای جلسات تمرینی و همین طور مراقبت از خود، مهم‌ترین بخش از مدیریت و مربیگری آنهاست. فوتبال ایران با حضور مربیان خارجی طراز اول می‌تواند زودتر از بسیاری از کشورهای آسیایی به موفقیت برسد. کاش مدیران خارجی را هم می‌شد به فوتبال ایران وارد کرد.