منبع انتشار آلودگی خفه شود
کدام نهادها با چه تصمیماتی می‌توانند به کاهش آلودگی هوای تهران کمک کنند؟
منبع انتشار آلودگی در شهر تهران بر اساس مطالعات چندین و چندساله، خودروها و سوخت بی‌کیفیت بوده است که 80 درصد آلودگی را شامل می‌شوند و 20 درصد دیگر مربوط به منابع ثابت مثل کارخانه‌ها، معادن شن و ماسه و سوخت خانگی و... است. اگر بتوانیم 80 درصد خودروهای محرک و سوخت آنها را مدیریت و کنترل کنیم، حتماً می‌توانیم پروژه 20درصدی منابع آلاینده ثابت را با برنامه‌ریزی ویژه در کنترل خود درآوریم.
عیسی کلانتری رئیس سازمان محیط زیست در واکنش به سوالاتی درباره مدیریت آلودگی هوا در تهران گفته است، «مردم برای آمدن باد دعا کنند». گاهی اواقات افراد حرف‌هایی می‌زنند یا شوخی‌هایی می‌کنند که واقعیت‌هایی درون آن نهفته است. وقتی ما با پایداری هوا یا حالت اینورژن مواجه هستیم، هیچ کاری نمی‌توانیم برای از بین بردن آلودگی بکنیم. این دوره ایستایی و وارونگی باید طی شود. بهترین کار این است که باد بوزد و آلودگی را ببرد و هوای پاک و تمیز را جایگزین کند. در همین چند روز اخیر که ما در برابر آلودگی هوا و حالت اینورژن هیچ کاری نمی‌توانستیم انجام دهیم، با وزش باد مواجه بودیم که آلودگی هوا را از بین برد. واقعیت این است که حتی بارش باران و برف هم نمی‌تواند حالت اینورژن را از بین ببرد. بنابراین مادامی که حالت ایستایی و وارونگی هوا به وجود بیاید ما نیازمند وزش باد هستیم. اما باید دید دلایل بروز آلودگی هوا چیست که در حالت وارونگی شهر را چنین می‌آزارد و راه مهاری برای آن نداریم؟
مادامی که منبع انتشار آلودگی از بین نرود، آلودگی همچنان هست و شدت هم پیدا خواهد کرد. ممکن است برخی روش‌های کوتاه‌مدت و مقطعی به عنوان مُسکِن تجویز شود اما این راهکارها کارگشا نیست. روش‌های دائمی و کارگشا و ساختاری باید مدنظر قرار بگیرد که مهم‌ترین هدف آن از بین بردن و خفه کردن منبع تولید آلاینده است. منبع انتشار آلودگی در شهر تهران بر اساس مطالعات چندین و چندساله، خودروها و سوخت بی‌کیفیت بوده است که 80 درصد آلودگی را شامل می‌شوند و 20 درصد دیگر مربوط به منابع ثابت مثل کارخانه‌ها، معادن شن و ماسه و سوخت خانگی و... است. اگر بتوانیم 80 درصد خودروهای محرک و سوخت آنها را مدیریت و کنترل کنیم، حتماً می‌توانیم پروژه 20درصدی منابع آلاینده ثابت را با برنامه‌ریزی ویژه در کنترل خود درآوریم. روی این 80 درصد باید کاری همگانی و تیمی صورت بگیرد. باید دستگاه‌های مختلف دخیل در این پروژه با هم کار کنند. یک دستگاه به صورت مجزا نمی‌تواند به تنهایی موفق باشد. وقتی منبع انتشار آلودگی خودرو و سوخت است باید نهادهای مرتبط با آن همگی به سمت مدیریت آن حرکت کنند. وزارت نفت، وزارت صنعت، سازمان محیط زیست و مدیریت شهری باید بتوانند در کنار همدیگر و بر اساس یک نقشه طراحی‌شده برای مدیریت آلودگی هوا گام بردارند. تا زمانی که خودروهای ما استاندارد روز جهان یا اروپا مثل یورو 5 را نداشته باشند، طبیعتاً به میزانی که استاندارد ندارند، آلودگی خواهند داشت. موتورسیکلت‌هایی که در سطح شهر تردد می‌کنند، نیز باید به آن سطح از استانداردهای روز برسند که تبدیل به موتورهای تولید آلاینده نباشند.
طرح جامع کاهش آلودگی هوا طرح چندجانبه‌ای بود و دستگاه‌های متولی در آن نقشی داشتند و هر کس وظیفه خود را انجام می‌داد و سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان دستگاه ناظر بر روند اجرای این طرح نظارت می‌کرد. اگر خودرویی استاندارد نداشت، سازمان نظارت می‌کرد و اجازه نمی‌داد راهنمایی و رانندگی خودرو غیراستاندارد را پلاک کند یا در مرحله معاینه فنی خودرو کنترل می‌شد.
متاسفانه با تغییر دولت، رویکردها نیز تغییر کرد و طرح جامع کاهش آلودگی هوای تهران و دیگر کلانشهرهای کشور در حالی که برنامه بسیار خوب و مطالعه‌شده‌ای بود، متوقف و رها شد و در نهایت ادامه پیدا نکرد و موتورها و خودروهای کاربراتوری دوباره وارد خیابان‌ها شدند و آلودگی چند‌برابری نسبت به خودروهای دیگر تولید کردند. در نهایت متاسفانه با ورود این خودروها و موتورهای آلاینده، همه تلاش‌ها در دیگر حوزه‌ها مثل بهبود کیفیت سوخت و راه‌اندازی مراکز معاینه فنی به‌خودی‌خود بی‌اثر شد.
بنابراین در مدیریت آلودگی هوا باید کاری چندجانبه و چندوجهی ارائه داد و اجرایی کرد تا بتواند اثربخش باشد. اگر ما خودروهای فرسوده را از مرحله استفاده در شهرها خارج نکنیم، یا خودروهای فرسوده را خارج کنیم ولی خودروهایی که وارد چرخه می‌شوند استاندارد نداشته باشند، به‌خودی‌خود نمی‌توانیم کاری برای مدیریت آلودگی بکنیم. ورود خودروهای بی‌کیفیت نیز مانند خودروهای فرسوده آسیب‌های جدی به کیفیت هوای شهرها می‌زند و در مدت کوتاهی همین خودروهای نو تبدیل به خودروهای فرسوده می‌شوند چون در تولید آلودگی نقش دارند. برای این به خودروها فرسوده می‌گوییم که به دلیل فرسودگی آلودگی تولید می‌کنند. اگر خودروهای تازه‌ساخت هم در کوتاه‌مدت، هوا را آلوده کنند پس چه تفاوتی بین آنها وجود دارد. بنابراین یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها برای مدیریت و اجرایی شدن طرح‌های هوای پاک، بهبود کیفیت خودروها و استانداردسازی آنهاست.
مقاومت در برابر ورود خودروسازان دیگر به کشور به نوعی یکی از مشکلاتی است که اخیراً برخی از مسوولان نیز به آن اشاره کرده‌اند. بخشی از این مقاومت مربوط به نبود تکنولوژی تولید چنین خودروهایی با استاندارد یورو 5 در کشور است که نیاز به زیرساخت و صرف هزینه‌های زیاد دارد. بنابراین باید به منافع به خطر افتاده برخی هم اشاره کرد. اگر تعداد زیادی خودرو تولید شده باشد و در انبار باشد و استانداردی نداشته باشند، خودروسازها تلاش می‌کنند برای وارد کردن این تولیدات به بازار برای آنها پلاک بگیرند. مقابله با آلودگی هوا نیاز به عزمی جدی و ملی دارد. باید دولت خود مدیریت این بحران را در دست بگیرد و طرح جامع کاهش آلودگی هوا را که مصوب کرده بود به درستی اجرا کند. سازمان محیط زیست به عنوان اراده دولت در مدیریت این طرح باید نقش نظارت را ایفا کند و سازمان‌های دیگر نباید جرات تخطی پیدا کنند. واقعیت این است که بعد از سال‌ها آن اراده از بین رفته است. مساله آلودگی هوا بعد از زلزله مهم‌ترین مساله شهر تهران است. چراکه مخاطرات بسیار و هزینه سنگینی بر شهروندان تحمیل کرده است. میزان مرگ‌ومیر و لطمات در حوزه سلامت تهران را افزایش داده است و اینها نیازمند راه‌حل فوری است و برای این کار نیاز به دخالت دستگاه‌های ملی و حاکمیتی وجود دارد. وزارت بهداشت در حوزه تحمیل هزینه‌های سلامت و حتی مرگ‌ومیر بر اثر آلودگی هوا مطالعه کرده است. مطالعات آنها بیشتر بر تاثیر آلودگی بر بیماری‌های قلبی و تنفسی یا مرگ‌ومیرهایی که بر اثر سکته‌های قلبی به وجود آمده متمرکز بوده است. این نشان می‌دهد وضعیت در تهران دارد به شکلی غیرقابل تحمل درمی‌آید. وقتی آلودگی سبب تحریک برخی بیماری‌ها یا در نهایت سبب مرگ افراد می‌شود، برخی از خانواده‌ها از هم می‌پاشند و این تاثیر هولناکی بر روند زندگی شهروندان دارد. بنابراین باید در این حوزه به شکل جدی ورود و مساله خطرناک آلودگی هوای تهران را کنترل کرد.
آلودگی هوا در تهران به دلیل تولید آلاینده به میزان بالا قابل کنترل نیست مگر آنکه منشأ تولید از بین برود. واقعیت این است که در نهایت نمی‌توان جز به مدد تغییرات آب‌وهوایی وضعیت را تغییر داد. از این‌رو نیازمند بازگشت به توسعه پایدار و رعایت الزامات محیط زیست در همه عرصه‌ها هستیم. آلودگی پایتخت ناشی از خودروهای متحرک است. نمی‌توان تحرک خودروها را به میزان زیادی متوقف و مشمول طرح‌های ترافیکی کرد. بنابراین بهتر است سرمایه‌گذاری روی تولید خودروهای با استاندارد بالا و سوخت باکیفیت متمرکز شود. البته در حوزه سوخت تلاش‌هایی صورت گرفته است که باید در حوزه صنعت نیز صورت بگیرد. آمارهای منتشرشده از سوی وزارت بهداشت نشان می‌دهد آلودگی هوا تهران را به محیطی ناامن از منظر سلامت در فصل‌های سرد سال بدل کرده است. این آلودگی محصول فعالیت ماست. بنابراین باید خودمان این وضعیت را ساماندهی کنیم وگرنه پایتخت کشور و این کلانشهر عظیم با جمعیت چندین‌میلیونی می‌تواند منشأ فاجعه‌ای در حوزه سلامت و محیط زیست باشد که در شأن مردم و مسوولان نیست.
