توسعه زیرساخت‌ها در اولویت باشد

سیدحسن موسوی‌نژاد/مدیرعامل شرکت ریلی رجا

حمل و نقل در فرآیند رشد اقتصادی نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری دارد. ضمن آنکه خود نیز از فرآیند رشد و توسعه اقتصادی اثرپذیر است، یعنی زمانی حمل و نقل در کشور زیاد می‌شود که رشد اقتصادی افزایش یابد و در دوره‌ای که رشد اقتصادی در کشور کاهش پیدا می‌کند، حمل و نقل نیز کمرنگ می‌شود. باید به این نکته توجه کرد که بدون حمل و نقل، رسیدن به رشد اقتصادی غیرممکن خواهد بود. اگر رشد اقتصادی مورد نیاز است، حمل و نقل نیز با آن حرکت می‌کند، اما برای اینکه این رشد اقتصادی شتاب و سرعت بیشتری بگیرد ما نیاز به برنامه‌ریزی حمل و نقل بهینه داریم، چیزی که هزینه‌های تولید و توزیع را کاهش دهد و ضمناً با سرعت و کیفیت مناسب بتواند محصول را جابه‌جا کند.

رشد بعد از کاهش
ما در سال‌های گذشته با کاهش میزان حمل و نقل در کشور مواجه بوده‌ایم که این موضوع در سال 1394 کمی بهبود پیدا کرد و اکنون که در سال 1395 قرار داریم و با گذشت نزدیک به نیمی از سال، شاهد رشد در حوزه حمل و نقل هستیم. اما اگر بخواهیم به زیرساخت‌های حمل و نقل نگاه کنیم می‌توان عنوان کرد که هنوز هم با عقب‌ماندگی در زیرساخت‌ها، مخصوصاً در بخش حمل و نقل ریلی که بنده بیشتر با آن آشنا هستم، مواجه هستیم.

تکالیف انباشته
مدت زمان زیادی شاهد توقف سرمایه‌گذاری‌ها در این بخش و کند شدن این رویه بودیم و اکنون این تکالیف انباشته باعث شده است که دولت کنونی نیاز جدی به سرمایه‌گذاری داشته باشد. هم‌اکنون ما این نکته را می‌دانیم که بخشی از سرمایه‌گذاری‌هایی که از سوی دولت انجام می‌شود در سال‌های 1393 و 1394 اعتبارات چندانی نداشته و در سال 1395 نیز همچنان حجم زیادی از اعتبارات واگذار نشده است. بنابراین می‌توان عنوان کرد به‌رغم آنکه در سال‌های اخیر توجه دولت به حمل و نقل ریلی جدی بوده، اما در ساخت زیرساخت سرمایه‌گذاری جدی و قابل توجهی صورت نگرفته است. همچنین از آنجا که در حوزه حمل و نقل ریلی مدیریت متمرکز دولتی وجود دارد، بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری باید اطمینان کامل از سودده بودن بخش پیدا کند، همچنین این اطمینان را داشته باشد که اختیارات و مدیریت کافی در بخش را خواهد داشت. تاکنون گام‌هایی در این زمینه برداشته شده است، اما به میزانی نبوده که سرمایه‌گذاری جدی را در این بخش ایجاد کنیم.

حوزه حمل و نقل در مقایسه با دوره‌های گذشته
به طور کلی می‌توان عنوان کرد که در سال‌های اخیر بهبود در فضای حمل و نقل قابل توجه بوده است، اما در بخش‌هایی مانند بخش‌های ریلی این موضوع باید مستمر باشد و با یکی دو سال تغییر دیدگاه نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که سرمایه‌گذاری عظیمی در این بخش صورت گیرد. در بخش ریلی به هیچ عنوان سرمایه‌گذاری‌های کوچک اتفاق نمی‌افتد، سرمایه‌گذاری‌ها معمولاً متوسط یا بزرگ هستند و این موضوع نیز برای ایجاد تغییر و تحول نیاز به مدت زمان طولانی‌تری دارد.

اهمیت نگاه کلان و یکپارچه
به طور کلی برای آنکه علاوه بر حوزه ریلی بتوانیم در سایر حوزه‌های حمل و نقل از جمله حمل و نقل هوایی و جاده‌ای وضعیت خوبی داشته باشیم می‌توان عنوان کرد که وظیفه بخش دولت، ستاد بزرگ حمل و نقل و وزارت راه و شهرسازی، کلان دیدن و یکپارچه دیدن موضوع است و به هیچ عنوان بخشی نگاه کردن به این حوزه دولتی درست نیست، باید تمام بخش‌های حوزه حمل و نقل را ببینند و به آن چیزی که در کوتاه‌مدت و بلندمدت اقتصادی است توجه کنند. حتماً برای هر نوع حمل و نقلی ترجیحات و نقاط اپتیممی وجود دارد و باید به آنها توجه شود، اینکه چه حمل‌هایی شامل بار یا مسافر باید هوایی انجام شود؟ کدام حمل‌ها باید ریلی صورت گیرد؟ و کدام یک باید به صورت جاده‌ای انجام شود؟
بنابراین برای رسیدن به شرایط بهتر در حوزه حمل و نقل، دولت باید ستاد برنامه‌ریزی این حوزه را یکپارچه کند، این در حالی است که اکنون به نظر می‌رسد که بخش‌های مختلف به صورت مجزا برنامه‌ریزی می‌کنند و این باعث می‌شود که ما در حوزه حمل و نقل یگانگی و مدیریت متمرکزی نداشته باشیم. بخش عمده یکپارچه شدن حوزه‌های مختلف حمل و نقل نرم‌افزاری است، گرچه ما در سخت‌افزار هم نیاز به تدابیری برای اتصال این بخش‌ها داریم. از نظر من در ابتدا باید این اراده در بخش دولت اتفاق بیفتد، بعد از آن این اراده تبدیل به تغییر ساختار فعلی شود و این موضوع را پدید آورد که حوزه حمل و نقل از نگاه بخشی به نگاهی ملی تبدیل شود و بعد از آن قاعدتاً بخش خصوصی نیز تبعیت خواهد کرد. البته برای همسان شدن کل حمل و نقل کشور با ساختار پیش‌بینی‌شده، زمان و سرمایه‌گذاری نیز مورد نیاز است، اما اولویت اول همان بحث ساختار است.

ارزیابی اقدامات وزارت راه و شهرسازی
از جمله اقدامات مثبت، بیش از همه توجه به توسعه زیرساخت‌ها، توجه به توسعه ناوگان حمل و نقل، مطالعه تصمیم‌گیری درست در این زمینه و مقایسه آن با کشورهای مشابه ما، تجربه سایر کشورها و تجربه گذشته خودمان است و اقدام ضعیف، کند عمل شدن این تصمیمات و هماهنگ نشدن بخش‌ها با یکدیگر است. برای مثال در مورد ناوگان هوایی به دلیل آنکه اتصال این ناوگان‌ها به خارج بسیار سریع‌تر است و ضمناً ما می‌توانیم از ناوگان اجاره‌ای در بخش استفاده کنیم، در دو سه سال گذشته شاهد اتفاقات مهمی در این بخش بوده‌ایم و بخش مسافری هوایی به سرعت رشد کرده است. این بخش تنها با سیاست‌های آزادسازی و بلافاصله بعد از تقاضای ناوگان از سوی عرضه‌کنندگان خارجی پوشش داده می‌شود و تاکنون به‌رغم تحریم‌ها و محدودیت‌ها، شاهد جهش‌های قابل توجهی در آن بوده‌ایم که حتماً با قرارداد توسعه ناوگان این جهش‌ها سریع‌تر خواهد شد. اما مشاهده می‌کنیم که سایر ناوگان‌ها، از جمله ناوگان‌های جاده‌ای و ناوگان‌های ریلی به دلیل تصمیمات بخشی و هماهنگ نشدن تصمیمات، بسیار ضعیف و فرسوده هستند. متاسفانه دیدگاه‌های تنگی که در این بخش‌های حمل و نقل وجود دارد، مشروط می‌کند تا ناوگان از محدوده خاصی تهیه شود، همچنین تولید داخلی بسیار ضعیف و اینکه نیازها بسیار بیشتر از تولیدات داخلی است، باعث می‌شود که ما در این زمینه قدم‌های خیلی جدی برنداریم.

توصیه‌هایی برای بهبود حمل و نقل
اگر دولت هزینه‌های سایر بخش‌های تابعه حمل و نقل، از قبیل محیط زیست، بهداشت و درمان و هزینه‌های تصادفات را جزو هزینه‌های حمل و نقل محاسبه کند و در واقع یارانه‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و سوبسیدهایی را که به این بخش‌ها تعلق می‌گیرد متناسب با هزینه‌های آنها دهد، ما به سرعت به سمت حمل و نقل بهینه خواهیم رفت. اما به این خاطر که اکنون سرمایه‌ها در بخش‌های مختلف هزینه می‌شود و به صورت یکجا به آن سرمایه‌ها نگاه نمی‌شود، در نتیجه به نظر می‌رسد که راحت‌ترین حمل و نقل‌ها، حمل و نقل‌هایی هستند که به ظاهر ارزان‌قیمت هستند اما در واقع در اقتصاد ملی بسیار گران تمام می‌شوند.
اگر تمام این بخش‌ها را به یکدیگر وصل کنند، در آینده توسعه‌ای در حمل و نقل ریلی برای بارهای حجیم و با مسافت طولانی خواهیم داشت، حمل و نقل‌های کامیون و وانت تنها محدود به مسیرهای کوتاه خواهد شد و بعد از آن پایانه‌های مناسب برای حمل ترکیبی در داخل کشور به وجود خواهد آمد. موضوعی که مدت‌ها در کشور ما مفقود بود و جدیداً ادبیات آن مطرح می‌شود بحث لجستیک است که در واقع پشتوانه و برنامه حمل و نقل ترکیبی را می‌تواند انجام دهد و توجه جدی به لجستیک در حوزه حمل و نقل بسیاری از مشکلات جاری ما را حل خواهد کرد.