بهزاد سلطانی میگوید شرکتهای دانشگاهی راهی برای دانشبنیان شدن اقتصاد کشور است
شروع خوب برای دانشبنیان شدن
صندوق نوآوری و شکوفایی از شفافترین ارگانهایی است که آمار بهروز شده عملکرد خود را منتشر میکند. تاکنون ۲۳۳۱ طرح به صندوق داده شده و نسبت طرحهای ارائهشده به تعداد شرکتهای دانشبنیان ۹۱ درصد است که اقبال خوبی در این زمینه داشتیم.
صندوق نوآوری و شکوفایی دومین صندوق بزرگ کشورمان پس از صندوق توسعه ملی است. در سال 1389 قانون حمایت از شرکتها و موسسات دانشبنیان و تجاریسازی نوآوریها و اختراعات، به تصویب مجلس رسید. مهمترین انگیزه و عامل توجه مجلس شورای اسلامی نسبت به تصویب قانون یادشده نامگذاری سال 1389 از سوی مقام معظم رهبری با عنوان نوآوری و شکوفایی بود. براساس قانون حمایت از شرکتها و موسسات دانشبنیان، اساسنامه صندوق نوآوری و شکوفایی تهیه شد و در سال 1391 به تایید شورای نگهبان رسید و دولت نیز آییننامه اجرای صندوق را مورد تصویب قرار داد و به این ترتیب صندوق نوآوری و شکوفایی تاسیس شد. به گفته بهزاد سلطانی، رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی توسعه اقتصاد دانشبنیان میتواند جایگاه اقتصادی ما را تغییر دهد. بنابراین توجه ویژه به شرکتهای دانشبنیان ضروری است؛ ضمن اینکه ما مزیتهای بزرگی در دانشگاهها داریم که باید برای بهرهگیری از آنها در تجاریسازی پروژهها فرهنگسازی کنیم.
آقای دکتر، در حال حاضر چه تعداد شرکت دانشبنیان در کشور داریم و آیا میتوان گفت به سمت اقتصاد دانشبنیان حرکت کردهایم؟
خوشبختانه حرکتی در کشور شروع شده و از میان 2500 شرکت دانشبنیان که به ما طرح دادهاند تعداد 1200 طرح مصوب شده و از صندوق تسهیلات گرفتهاند. اجرایی شدن این طرحها معمولاً 5 /2 تا سه یا چهار سال طول میکشد و آثار فعالیت آنها سالهای بعد خواهد بود. جریان خوبی در فضای اقتصاد دانشبنیان آغاز شده اما این فقط یک شروع خوب است و در پاسخ به اینکه بگوییم اقتصاد ما به سمت اقتصاد دانشبنیان حرکت میکند، به دقت نمیتوان گفت؛ چون تاثیرگذاری اقتصاد کشور به سمت اقتصاد دانشبنیان با نگاه کمی و کیفی است.
کی میگوییم اقتصاد ما دانشبنیان است؟
آمریکا بیشترین میزان اقتصاد دانشبنیان را در دنیا دارد و 20 درصد اقتصاد کشور آمریکا یا تولید ناخالص داخلی آن را صنایع هایتک تشکیل میدهند. در حالی که در حال حاضر حدود نیمدرصد GDP کشور ما ارزش افزوده حاصل از فعالیتهای 2500 شرکت دانشبنیان است. قطعاً نسبت به سه سال پیش سهم دانشبنیان اقتصاد ما بیشتر شده ولی نمیتوانیم به صورت درصدی بیان کنیم اما حرکت رو به رشد شروع شده است و روند حرکتی ما بستگی به این دارد که بدانیم در چشمانداز 1404 چه کاری خواهیم کرد؟ از این چشمانداز 1404، 10 سال را پشت سر گذاشتهایم و 10 سال دیگر مانده است که جهت ما را روشن میکند. نگاهی به کشورهای مختلف نشان میدهد اقتصاد آنها یا مبتنی بر منابع طبیعی رشد کرده و به اقتصاد مبتنی بر بهرهوری رسیده یا با پیشرفت دوباره به اقتصاد مبتنی بر نوآوری و دانش رسیدهاند. این در حالی است که نوآوری در برهه بهرهوری روی میدهد. اما اقتصاد ما جایی بین اقتصاد مبتنی بر منابع طبیعی و بهرهوری است زیرا بهرهوری در صنایع و دستگاههای ما پایین است. بنابراین تاکید بر فناوری در سند چشمانداز میتواند راه ما را
به سمت اقتصاد دانشبنیان و بهرهگیری از مزیتهای آن هموار سازد.
جناب دکتر، مزیتهای اقتصاد دانشبنیان و تاثیر توسعه فناوری در اقتصاد کشور چیست؟
توسعه فناوری در کشور به دو طریق در اقتصاد تاثیر دارد؛ تاثیر مستقیم و غیرمستقیم. در تاثیرگذاری مستقیم باید شرکتهای مبتنی بر فناوری برتر ایجاد کنیم تا آنها در GDP تاثیر بگذارند. هر چه فناوریها از سطح پایین به سطح بالا حرکت کنند سهم ارزش افزوده تکنولوژی نسبت به بهای تمامشده تولید بالاتر میرود. اما تاثیر غیرمستقیم با تزریق تکنولوژی در صنایع با سطح تکنولوژی پایین رخ میدهد. در این شیوه در خط تولید تکنولوژی را وارد میکنیم تا کیفیت بالا رود و قیمت تمامشده پایین بیاید تا در نهایت سهم ارزش افزوده شرکتهای دانشبنیان هم در اقتصاد ملی بالا رود. ما میخواهیم از جایگاهی که هستیم به جایگاه دانشبنیان نزدیک شویم. الان نیمدرصد اقتصاد کشور دانشبنیان است و اگر در چشمانداز 1404 هدفگذاری ما این باشد که 10 درصد GDP کشور از فعالیتهای اقتصاد دانشبنیان تاثیر بپذیرد، کشور ما در 10 سال آینده با سرعت به سمت دانشبنیان حرکت میکند. 10 درصد رقم مناسبی است زیرا در مقایسه با کشورهایی که از 100 سال پیش توسعه فناوری را شروع کردهاند
زمان مدنظر ما کوتاهتر میشود و از سوی دیگر در سیاستهای کلان نظام آمده که 50 درصد اقتصاد کشور در سند چشمانداز برای تولید مبتنی بر دانش پیشرفته و فناوریهای بومی باشد و طبیعی است که سهم تولید با فناوریهای بومی باید بیشتر باشد. برنامهریزیها این است که 40 درصد از 50 درصد اقتصاد به تولید بومی و 10 درصد به ارزش افزوده شرکتهای دانشبنیان که بخشی از تولید داخلی است، اختصاص یابد؛ در این صورت میتوانیم بگوییم که حرکت در مسیر دانشبنیان شدن اقتصاد را شروع کردهایم و هدفگذاری ما هم این است. یادمان باشد که این هدفگذاری مربوط به کل اقتصاد دانشبنیان است و محدود به صندوق نوآوری نیست و این مسوولیت را معاونت فناوری، وزارت علوم، وزارت صنایع و سایر وزارتخانههای موثر در این بحث مثل وزارت ارتباطات نیز بر عهده دارند. همچنین قدرتهای اقتصادی خارج از دولت هم در این بحث نقش دارند تا به این هدفگذاری برسیم. تمام این دستگاهها زمینه را فراهم میکنند اما جایی که باید ارزش افزوده را ایجاد کند، شرکتهای خصوصی و دانشبنیان هستند. در واقع آنها بازیگر اصلی این میدان هستند تا ما دانشبنیان شویم و دستگاه دولتی باید زمینهساز رفع
موانع باشد و در واقع تسهیلگر امور باشد.
با توجه به تمام پتانسیلهایی که داریم چه تعدادی شرکت دانشبنیان میتوانیم داشته باشیم؟
در حال حاضر سه سال است که بهطور جدی حمایت از شرکتهای دانشبنیان را شروع کردهایم و در معاونت علمی به 2500 شرکت دانشبنیان رسیدیم. در واقع موج اول دانشبنیان شدن را پشت سر گذاشتهایم اما به نظر میرسد شرکتهای زیادی در شهرکهای صنعتی و شهرها هستند که هنوز دانشبنیان نشدهاند که میتواند در موج دوم تعداد شرکتهای دانشبنیان را تا 3200 عدد برساند. موج اول در مراکز رشد و پارکهای علمی و در سطح شهرهای کشور است؛ آمار میگوید از 2550 شرکت معادل 500 شرکت در سطح پارکهای علمی هستند و دو هزار شرکت در سطح شهرها پراکنده هستند و تمرکزی ندارند که خود پراکندگی یک مشکل است و باید سعی کنیم برطرف شود.اما بحث اساسی اینجاست که تعداد زیادی شرکت دانشبنیان میتوانند از دانشگاهها زایش شوند و خروجی پایاننامه ارشد و دکترا باشند. ما میگوییم حداقل 10 درصد پایاننامههای ارشد و دکترا در کشور میتواند تجاریسازی شود و بازار دارند. وزارت علوم دو هفته است که قانون تاسیس شرکتهای دانشگاهی را ابلاغ کرده است. برای این موضوع
دانشگاه میتواند بررسی کند و ایدهها را به صندوق نوآوری معرفی کند و وقتی روی موضوع توافق شد شرکتی را با مشارکت استاد، دانشجو، دانشگاه و صندوق تاسیس میکنیم. بنابراین موج سوم شرکتهای دانشبنیان شامل شرکتهای دانشگاهی و شرکتهایی که دانشجویان فارغالتحصیل تاسیس میکنند را در بر میگیرد که مثل چشمه جوشان است و میتواند تا 10 هزار شرکت برسد و هر سال اضافه شود.
سازوکار شکلگیری شرکتهای دانشبنیان دانشگاهی چگونه میتواند باشد؟
ایده ما این است که در این شرکتها استاد، دانشجو و دانشگاه به همراه صندوق نوآوری سهیم هستند. اگر دانشگاه 50 یا 100 میلیون هزینه کرده که یک دانشجو درس بخواند، صندوق حاضر است آن پول را احیا کند و وارد تجاریسازی محصول شود. دانشگاهها معمولاً بدهکار هستند و نمیتوانند تجاریسازی کنند. صندوق هزینه تجاریسازی محصول را میدهد و سهم دانشگاه هم همان پولی است که برای دانشجو هزینه کرده است. صندوق آورده لازم برای تجاریسازی محصول را میپردازد و در سهام شرکت شریک میشود و در آن شرکت میمانیم تا محصول به بازار برسد و سودآور شود و از آن سود، آورده صندوق برمیگردد و بعد سهام خود را در شرکت میفروشیم.
از چه زمانی تاسیس این شرکتها عملیاتی خواهد شد؟
در 10 دانشگاه کشور این برنامه و طرح تاسیس شرکتهای دانشگاهی بیان شده است. با این همه این موضوع وقتی عملیاتی میشود که دانشگاهها به ما مراجعه کنند. در حال حاضر اجازه قانونی تشکیل شرکتهای دانشگاهی را دارند. اما راهاندازی موج سوم نیازمند حرکت فرهنگی و ترویجی فوقالعاده در کشور است؛ حقیقتاً خیلی خلأ فرهنگی داریم و هنوز بسیاری از استادان و دانشگاهیان ما نمیدانند دانشبنیان کردن و تجاریسازی یعنی چه؟ هرچند راهحل آن هم ساده است و کافی است در دانشگاهها این موارد را تدریس کنیم زیرا در تمامی رشتهها از فنی تا رشتههای انسانی قابلیت تجاریسازی وجود دارد. اگر بتوانیم موج سوم را از دانشگاهها متولد کنیم، کشور را از لحاظ تکنولوژی و اقتصادی میتوان برای همیشه ضمانت کرد. این موج در نسلهای بعدی دانشگاهی ادامه پیدا میکند و تحقیقات دانشگاهی به سمتی میرود که از نیازهای جامعه و بازار سرچشمه بگیرد و تقاضامحور میشود.
در این مسیر صندوق چه میزان تسهیلات میتواند بدهد؟ آیا منابع مالی کافی را در اختیار دارد؟
قطعاً این سرمایهای که ما داریم نمیتواند این مسیر را پوشش دهد. سه هزار میلیارد تومان سرمایه اولیه صندوق نوآوری است و نیم درصد بودجه عمومی کشور هرساله باید به این صندوق داده شود که تاکنون کمتر از نیمی از سه هزار میلیارد ریال در این دولت داده شده و نیم درصد هم پرداخت نشده و با توجه به وضعیت ضعیف دولت در این سه سال این پرداختها فقط با توجه به شخص رئیسجمهور بوده است. امیدواریم تا پایان این دولت، سرمایه صندوق کامل شود. با این همه شخص آقای روحانی تاکید کردهاند که اگر به لحاظ مالی کمبودی پیدا کردیم از منابع دیگر این کمبود را برطرف میکنند. فکر میکنم اگر خروجیهای طرحهای صندوق نوآوری که در دو سال آینده نمایان میشود در جامعه مطرح شود خود به خود مجلس و دولت حمایتهایی خواهند کرد که به لحاظ مالی صندوق نوآوری و شکوفایی قویتر شود. در حقیقت این صندوق تا 10 سال آینده باید به سمت تبدیل شدن به خزانه بخش خصوصی دانشبنیان حرکت کند و یک منبع مالی بزرگ باشد تا شرکتهای خصوصی دانشبنیان در 10 سال آینده از
بزرگترین شرکتهای قوی اقتصاد کشور باشند.
چه میزان طرح در صندوق به تصویب رسیده و چقدر تسهیلات از سوی صندوق اعطا شده است؟
صندوق نوآوری و شکوفایی از شفافترین ارگانهایی است که آمار بهروز شده عملکرد خود را منتشر میکند. تاکنون 2331 طرح به صندوق داده شده و نسبت طرحهای ارائهشده به تعداد شرکتهای دانشبنیان 91 درصد است که اقبال خوبی در این زمینه داشتیم. تاکنون 1860 طرح تعیین تکلیف شده که 79 درصد طرحهای ما بوده و 21 درصد طرحها یعنی 497 طرح در دست بررسی است. از این 1860 طرح تعیین تکلیفشده 64 درصد مصوب شدهاند که معادل 1202 طرح است. 1860 طرح طی دو سال و نیم گذشته مصوبه شده و این حجم بررسی و ارزیابی طرحها با 100 نیروی انسانی صندوق فوقالعاده قابل توجه است. بهطوری که مصوبات صندوق در طول 5 /2 سال گذشته با طرحهای ایجادی بانکها قابل مقایسه نیست، این در حالی است که ما سازمانی نوپا هستیم. اگر تعداد 1202 طرح مصوب بهطور متوسط برای 20 نفر اشتغال پایدار در اقتصاد دانشبنیان ایجاد کرده باشد یعنی حداقل 24 هزار نفر در این شرکتها مشغول به کار شدهاند که بسیار قابل توجه است و مورد توجه ریاست جمهوری است. این میزان طرح مصوب نشان میدهد ما در
تصویب طرحها آسانگیری هم کردهایم و 64 درصد را تصویب کردیم که برای شروع کار و راهاندازی موج اول ضرورت داشته است.
تسهیلات تصویبشده با چه سازوکاری در اختیار شرکتها قرار میگیرد؟
1302 طرح معادل 765 میلیارد تومان رقم مصوب داشته است که حدود یکسوم این رقم معادل 250 میلیارد تومان پرداخت شده است. تسهیلات به صورت پلکانی و به اندازه پیشرفت پروژه در چهار یا شش قسط پرداخت میشود. علت این امر هم این است که گروه نظارتی صندوق پرداختها را کنترل میکنند تا از طرح مصوب، منحرف نشوند وگرنه پرداخت تسهیلات متوقف میشود. وقتی طرحی مصوب شد تازه کار صندوق شروع میشود و باید کنترل و نظارت را تا خاتمه طرح ادامه دهیم. در همین حال مصوبه هیات امنا به ما تکلیف میکند که پولی که تصویبشده را باید نگه داریم و حق نداریم طرح جدید تصویب کنیم. با مشورت با اقتصاددانان به این نتیجه رسیدهایم که باید کل رقم تصویبی طرح را کنار بگذاریم و در اصطلاح تعهد را نگه داشتهایم که این پول را در بانکها سپرده کردهایم. بر این اساس سود سپرده بانکی با تصویب هیات امنا به سرمایه صندوق اضافه میشود و از طرفی در بانکی سپردهگذاری میکنیم که به سمت اقتصاد دانشبنیان حرکت کند؛ پول خود را در بانکها اهرمی میکنیم تا پولها به سمت شرکتهای دانشبنیان
حرکت کند.
در خصوص ایجاد مجتمعهای فناوری و اهداف آن توضیح دهید؟
هیات امنا ما را مکلف کرده که برای شرکتهای دانشبنیان به صورت اجاره به شرط تملیک تسهیلات بدهیم. تاکنون 200 میلیارد تومان تسهیلات دفتر کاری شرکتهای دانشبنیان هزینه شده است. مصوبه این است که اگر 10 شرکت دانشبنیان به صورت تجمیعی دفتر کار بخواهند یک برج را خریداری میکنیم و آن شرکتها 30 درصد قیمت یک واحد را میپذیرند و مابقی را به صورت ماهانه و فصلی پرداخت میکنند و طی چهار یا پنج سال به نام آنها میشود. این موضوع و ایجاد ساختمانهای دانشبنیان استفاده اجتماعی هم دارد که در فرهنگ معماری شهری ما به نام مجتمع فناوری اضافه میشود. الان در فرهنگ شهری هویتهای مجتمع مسکونی، تجاری، اداری و پزشکان داریم، در حال حاضر فارغالتحصیلان ما به هویتی به نام مجتمع فناوری برنمیخورند در حالی که در دنیا برجهای فناوری زیادی را میبینیم. میخواهیم این فرهنگ را هم در کنار تسهیلاتی که صندوق پرداخت میکند توسعه بدهیم. تاکنون چهار مجتمع خریداری شده و راهاندازی هفت مجتمع مصوب شده و ایجاد 15 مجتمع در دست بررسی است. همچنین ساختمان مرکزی هم برای خدماتدهی متمرکز
تدارک دیدیم که به نام مجتمع شکوفایی شرکتهای دانشبنیان نامگذاری شده است.
چه پرداختهای دیگری در صندوق نوآوری انجام شده است؟ پیشبینی شما از میزان تقاضا برای تسهیلات طی نیمه دوم سال چگونه است؟
از دیگر اقداماتی که صندوق نوآوری انجام داده این است که 100 میلیارد تومان در یک بانک بلوکه کردهایم و این بانک تعهد کرده به اندازه یکهزار میلیارد تومان برای شرکتهای دانشبنیان ضمانتنامه صادر کند، یعنی مشکل صدور ضمانتنامه شرکتهای دانشبنیان حل میشود. از سوی دیگر 75 میلیارد تومان به عنوان تسهیلات به صندوقهای پژوهش پرداخت داشتیم. بر این اساس بیش از 1100 میلیارد تومان مصوب و بیش از 500 میلیارد تومان پرداختی داریم. ضمن اینکه بر اساس مصوبه هیات امنا نباید بیش از 70 درصد سرمایه صندوق را تسهیلات بدهیم. تاکنون 1432 میلیارد تومان کل پولی است که تسهیلات داده شده که اگر 1100 میلیارد تومان را کم کنیم حدود 333 میلیارد تومان میماند که با محاسبه سود عملیاتی معادل 450 میلیارد تومان پول در اختیار ماست. در حال حاضر 497 طرح در دست بررسی داریم که رقم درخواستی آنها 1007 میلیارد تومان است. البته نرخ تصویبی ما 51 درصد است و حدوداً 500 میلیارد تومان مصوب میشود در حالی که 450 میلیارد تومان
داریم، بدون توجه به 30 درصدی که باید طبق قانون کنار بگذاریم. تا پایان سال هم قرار است که دولت 600 میلیارد تومان به ما پرداخت کند؛ این در حالی است که پیشبینی میکنیم حداقل 522 طرح با 1500 میلیارد تومان تقاضا برای تسهیلات اضافه شود. همچنین پیشبینی سرمایهگذاری برای 50 طرح معادل یک هزار میلیارد تومان است و تامین دفاتر کاری حدود 100 میلیارد تومان که مجموع آنها 2600 میلیارد تومان است که اگر با نرخ 51 درصد حساب کنیم معادل 1200 میلیارد تومان مصوب است؛ در حالی که 600 میلیارد تومان تا پایان اسفند به صندوق تزریق میشود.
مقایسه عملکرد صندوق را با سالهای گذشته بیان کنید. چه اقدامات جدیدی صورت گرفته است؟
بدون شک رشد خوبی را شاهد بودهایم. سال 92 یک ریال از صندوق تسهیلات پرداخت نشد. اما متوسط تصویبها و پرداختها طی سالهای 93، 94 و 95 به شدت بالاست. در خصوص اقدامات جدید باید گفت در 5 /2 سال گذشته حرکت بزرگی در حداقل دو حوزه تکنولوژی ایجاد شده است. حوزه اول، زیستفناوری که شامل داروهای پیشرفته و حوزه سلامت است و تعداد طرحهایی که مصوبشده طی 5 /2 سال گذشته 273 طرح به ارزش 248 میلیارد تومان است که سابقه نداشته است. با این تسهیلات حرکت بزرگی در حوزه زیستفناوری و تکنولوژی ایجاد شده که امیدواریم خروجی آن تا سه سال آینده مشخص شود تا محصولات با تکنولوژی بالا در این حوزه تولید شوند. حوزه دوم، الکترونیک و کنترل و فناوری ارتباطات و اطلاعات است که برای کمک به شرکتهای این حوزه در مجموع به 373 شرکت رقم 187 میلیارد تومان پرداخت شده است که آن هم بیسابقه است. این بدین معنی است که دو موج بزرگ در کشور راه افتاده است که وضعیت کشور را اقتصادی میکنند. همچنین موضوع توانمندسازی شرکتها از اقدامات دیگر صندوق است؛ با بررسی
صندوقهای شبیه خودمان در دنیا به این نتیجه رسیدیم که بخشی از ساختار ما باید به توانمندسازی شرکتها بپردازد که شامل حمایت از توانمندیهای عمومی شرکتها برای تقویت شرکتهاست که مشاوره آنلاین شرکتها، سمینارهای آموزشی و هم حمایت مالی از حضور شرکتها در سه جایزه بزرگ کشور را در برمیگیرد که شامل جایزه بهرهوری، تعالی و ملی و مدیریت و فناوری و نوآوری است.
چه شرکتهایی میتوانند از تسهیلات صندوق نوآوری و شکوفایی استفاده کنند؟
شرکتهایی میتوانند از تسهیلات صندوق نوآوری استفاده کنند که 1+5 شرط داشته باشند؛ اول اینکه شرکت یا موسسه در اداره ثبت شرکتها به ثبت رسیده باشند، دوم اینکه شرکتها باید خصوصی یا تعاونی باشند، سوم اینکه در معاونت علمی دانشبنیان شوند، چهارم اینکه طرح دانشبنیان به صندوق بدهند، پنجم اینکه طرح ارائهشده اقتصادی باشد و در نهایت اینکه آن شرکت سابقه حرفهای منفی اقتصادی نداشته باشد. صندوق نوآوری یک صندوق حمایتی محسوب نمیشود بلکه از صندوقهای توسعهای و اقتصادی محسوب میشود و صندوق با دید اقتصادی طرحها را جلو میبرد. طرحهایی که پژوهشی باشند نیازمند پول بلاعوض هستند، باید به صندوق حمایت از پژوهشگران و صنعتگران که زیرمجموعه معاونت علمی و کاملاً دولتی است، مراجعه کنند اما بعضاً افرادی که طرحهای پژوهشی دارند به ما مراجعه میکنند و جواب منفی میگیرند.
در پایان آقای دکتر به مهمترین چالشهایی که با آن سروکار دارید، اشارهای داشته باشید.
در خصوص چالشها باید بگویم که مهمترین مشکل این است که بتوانیم خصولتیها (یا همان شرکتهای به ظاهر خصوصی) را شناسایی کنیم و به آنها تسهیلات ندهیم؛ زیرا دائماً شاهد هستیم که بخشهایی از دولت برای گرفتن سرمایهها و تزریق به وزارتخانههای مربوطه تاثیرگذار هستند که حمایت بخش خصوصی را میطلبد که از صندوق نوآوری حمایت کنند. بخش خصوصی میتواند با مطالبه این تسهیلات و حمایت از صندوق نوآوری و شکوفایی به ادامه فعالیت این صندوق در مقابل این چالشها کمک کند.
دیدگاه تان را بنویسید