رویای تابستانی ریو

تنها چند ماه پس از اینکه جهان فریفته بازی‌های المپیک ریو شده بود، محل برگزاری مسابقات خالی و بدون تعمیر و رسیدگی رها شده است. استادیوم تاریخی ماراکانا (Maracana) که به تازگی میزبان بازی‌های المپیک 2016 بوده، به علت عدم توجه و نگهداری در معرض تخریب قرار گرفته است. شرکت برق به علت پرداخت نشدن هزینه‌ها برق این استادیوم را که بازی فینال جام جهانی 2014 در آن انجام شده قطع کرده است. صندلی‌ها پاره شده و رنگ دیوارها ریخته و زمین بازی مورد هجوم کرم‌ها قرار گرفته و در اثر کمبود آب به رنگ قهوه‌ای درآمده است. سازمان‌دهندگان این بازی‌ها هنوز 40 میلیون دلار بدهکار هستند و این تنها ورزشگاه این کشور نیست که به حال خود رها شده است. استادیوم‌های ورزشی ساخته‌شده برای مسابقات جام جهانی سال 2014 این کشور نیز وضعیت بهتری ندارند.

12 استادیوم (شامل هفت استادیوم جدید و پنج استادیوم بازسازی‌شده) در 12 شهر برزیل برای این مسابقات انتخاب شدند. این استادیوم‌ها در مناطق مختلف برزیل قرار داشتند و از این‌رو مستلزم مسافرت طولانی تیم‌ها برای شرکت در مسابقات بود. مسابقات قهرمانی جام جهانی 15 میلیارد دلار برای برزیل هزینه داشت که عمده آن از پول مردم پرداخت ‌شد. برزیل 6 /3 میلیارد دلار صرف ساخت و بازسازی 12 استادیوم ورزشی برای این بازی‌ها کرد. کمتر از یک سال بعد این ورزشگاه‌ها تبدیل به دارایی‌هایی بلااستفاده و با هزینه‌های تعمیر و نگهداری گزاف شدند. استادیوم 300 میلیون دلاری در مانائوس (Manaus) تنها 11 بازی در پنج ماه بعد از مسابقات برگزار کرد. به‌علت هزینه‌های بالا حتی بازی‌های لیگ محلی نیز در این ورزشگاه برگزار نمی‌شوند. حتی درآمدهای پیش‌بینی‌شده‌ای مثل برگزاری کنسرت نیز آن‌طور که انتظار می‌رفت نبوده است. ورزشگاه ملی در برازیلیا (Estadio Naciona) گران‌ترین استادیوم ساخته‌شده برای جام جهانی به‌عنوان محوطه پارک اتوبوس‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. بالغ بر 550 میلیون دلار برای ساخت این استادیوم هزینه شده است ولی بدون یک تیم رده بالا در پایتخت، بعد از میزبانی هفت بازی در جام جهانی، بسیار کم مورد استفاده قرار گرفته است. استادیوم‌های دیگر نیز در وضعیت بهتری قرار ندارند.

فیفا کشورهای برگزارکننده جام جهانی را به ساخت تنها هشت ورزشگاه ملزم کرده است، ولی برزیل فراتر از آن رفت. دانشگاهیان مدت‌ها درباره غیرعقلایی بودن سرمایه‌گذاری ساخت ورزشگاه برای رویدادهایی که یک بار برگزار می‌شوند مانند جام جهانی و المپیک بحث کرده‌اند. اما مالیات‌دهندگان و مقامات محلی برزیل آن را به بهای گزافی دریافتند. وزیر ورزش برزیل نیز سرمایه‌گذاری شکست‌خورده استادیوم‌های جام جهانی 2014 را تایید کرده است.

زمانی که در اکتبر سال 2007 برزیل به‌عنوان میزبان بازی‌های فوتبال جام جهانی 2014 از سوی کمیته فیفا انتخاب شد، عشق به فوتبال کل کشور را شادمان کرد. برزیل مرکز توجهات خواهد بود. دولت آن را یک پیروزی اقتصادی توصیف کرد: شغل بیشتر، سرمایه‌گذاری خارجی و توریسم شروع یک دوران رونق را برای برزیل نوید می‌داد و منافع بلندمدت را برای کشور به همراه خواهد داشت.

دولت روسف این رقابت‌ها را یک پیروزی توصیف کرده و آمار و ارقام مثبتی ارائه داد. ولی آمار و ارقام همچنان پاسخگوی سایر مسائل مورد توجه موسسات مستقل خصوصی از قبیل منابع به هدررفته و کاهش بهره‌وری نبودند. طبق گزارش وزیر گردشگری و جهانگردی برزیل، سرمایه‌گذاری و گردشگری 5 /13 میلیارد دلار را در سال 2014 به جیب شهروندان باز‌می‌گرداند. همچنین به گفته وزیر ورزش برزیل این تنها یک اثر کوتاه‌مدت نخواهد بود و این بازی‌ها درآمدی بالغ بر 90 میلیارد دلار را طی 10 سال به همراه خواهد داشت. گردشگری بخشی است که بی‌شک بیشترین تاثیر را از این بازی‌ها گرفته است. یک میلیون نفر برای دیدن این بازی‌ها از نقاط مختلف جهان به برزیل آمدند و سه میلیون برزیلی نیز برای دیدین بازی‌ها از نقاط مختلف کشور بازدید می‌کردند. با این حال آمار و ارقام تصویری متفاوت ارائه می‌دهند. در مقایسه ارقام ماه ژوئن 2014 با ماه مشابه سال قبل،‌ خطوط هوایی برزیل 11 تا 15 درصد کاهش را در ترافیک هوایی گزارش کرده‌اند. آیا توریست‌های معمولی در اثر هجوم طرفداران فوتبال به برزیل کاهش یافته‌اند؟ شغل‌های وعده داده‌شده چه می‌شوند؟ رئیس موسسه گردشگری برزیل وعده یک میلیون فرصت شغلی که 710 هزارتای آنها دائمی بودند را داده بود. ولی آمار و ارقام وزارت کار گویای سقوط ایجاد شغل به پایین‌ترین نرخ خود از سال 1998 است. نه‌تنها انتظارات مردم برآورده نشده بلکه مصرف‌کنندگان برزیلی با رشد قیمت‌ها در نتیجه جام جهانی مواجه شدند: نرخ تورم سالانه که در ماه‌های قبل از برگزاری مسابقات نیز بالا بود، در ماه ژوئن به 5 /6 درصد نزدیک شد. با شروع اعتراضات عمومی، نرخ تورم از سوی دولت تا حدی مهار شد و با پایان یافتن مسابقات روندی کاهشی به خود گرفت.

بخش صنعت نیز با افزایش تعطیلات در زمان برگزاری بازی‌ها متضرر شد. برزیلی‌ها بیشتر روز خود را به جای کار کردن، صرف تماشای بازی‌های فوتبال می‌کردند. از این‌رو تاثیر جام جهانی بر بهره‌وری به شدت منفی بود. تولید صنعتی کل برزیل در ماه ژوئن 2014 کاهشی چهار‌درصدی را تجربه کرد. با وجود این کارشناسان درباره نتایج بازی‌های جام جهانی بر کارگران اتفاق نظر ندارند:‌ برخی عقیده دارند که این زیان‌ها رونق کوتاه‌مدت بخش خدمات را بی‌اثر کرده و جام جهانی را به یک فرصت تلف شده مبدل کرده است. درحالی که برخی دیگر عقیده دارند در بلندمدت جام جهانی به نفع کارگران خواهد بود زیرا آنها با تقاضای بین‌المللی بیشتری روبه‌رو هستند که سبب افزایش مهارت‌های آنها خواهد شد.

زمانی که در سال 2007 برزیل به عنوان میزبان بازی‌ها انتخاب شد اقتصادش در وضعیت رضایت‌بخشی قرار داشت. GDP واقعی 1 /6 درصد و تورم در حدود 6 /3 درصد بود. یک سال بعد اقتصاد کشور تحت تاثیر بحران اقتصادی سال 2008 قرار گرفت. مخارج دولت و تورم شروع به افزایش کرد. به طوری‌که تا سال 2014 برزیلی‌ها از مخارج جام جهانی عصبانی و ناراحت بودند.

آمارهای اولیه نشان‌دهنده آن بودند که از اول تا 20 ژوئن 2014، 484 هزار و 483 توریست وارد کشور شدند که نسبت به 20 روز اول ماه می رشدی 121‌درصدی را نشان می‌دهد. درآمد حاصل از ورود توریست‌ها به برزیل برای تماشای مسابقات جام جهانی فوتبال 2014 تنها 5 /2 درصد از 15 میلیارد دلار هزینه‌شده برای مسابقات را پوشش داده است. حتی با در نظر گرفتن توریست‌هایی که ممکن است در سال‌های بعد برزیل را به عنوان مقصد خود انتخاب کنند، هزینه انجام‌شده می‌تواند ارزشش را نداشته باشد. ارقام نشان‌دهنده آن هستند که در سه سال بعد از برگزاری مسابقات تنها ورود توریست‌ها برای این کشور عایدی داشته است.

دولت برزیل مدعی است 3 /7 میلیون دلار برای برنامه آموزش 160 هزار برزیلی برای پذیرایی از توریست‌های داخلی و خارجی هزینه کرده است که این هزینه برای بازی‌های المپیک 2016 و به‌طور کلی بخش گردشگری برزیل مورد استفاده قرار گیرد. با وجود این هزینه‌های انجام‌شده برای بهبود زیرساخت‌ها و برنامه‌های آموزشی برای معترضان برزیلی کافی نبود. آشوب‌ها و شورش‌های فراوانی قبل و درطول برگزاری بازی‌ها در برزیل رخ داد که بیشتر آنها به خشونت و رویارویی با پلیس و در نهایت زخمی شدن شرکت‌کنندگان و خبرنگاران انجامید. تظاهرات‌کنندگان به هزینه‌ها و فساد دولت اعتراض داشتند. انتقاد اصلی آنها به هزینه‌های گزاف دولت برای این مسابقات در مقایسه با هزینه‌های بهداشت و تحصیل بود. دولت برزیل در سال 2013 حدود 34 میلیارد دلار برای بهداشت و تحصیل هزینه کرد که هر دو مورد تنها 6 /8 درصد از هزینه‌های دولت را در این سال شامل می‌شدند. هزینه‌های بهداشت و تحصیل در سال 2014 افزایش یافت ولی تنها 4 /8 درصد از کل هزینه‌های دولت را شامل می‌شد. گرچه هزینه‌های بهداشت و تحصیل بیشتر از هزینه‌های جام جهانی بود ولی برزیلی‌ها دریافته بودند که هزینه فرصت آن بالا بوده است.

بازی‌های المپیک سال 2016 برزیل در ریو دوژانیرو نیز قرار بود نمایش قدرت برزیل به عنوان یک قدرت اقتصادی در حال توسعه باشد. در عوض شرایط اقتصادی و سیاسی کشور به‌گونه‌ای پیش رفت که دولت به سختی توانست منابع لازم برای برگزاری آن را در شرایط رکودی سخت مهیا کند و تمام موفقیت‌هایی که امید می‌رفت با برگزاری این مسابقات کسب شود در سایه نزاع‌های سیاسی، ناآرامی‌های کارگری و خشونت رو به رشد خدشه‌دار شد.

در سال 2009 زمانی که برزیل موفق به دریافت حق برگزاری بازی‌های المپیک شد، این کشور رشد اقتصادی قابل‌توجهی را تجربه می‌کرد. درحالی که کشورهای صنعتی دیگر در بحران مالی جهانی و بدترین رکود در هفت دهه گذشته گرفتار شده بودند. با تبدیل شدن چین به بزرگ‌ترین متقاضی کالاهای برزیل، اقتصاد این کشور به رتبه نهمین اقتصاد بزرگ دنیا رشد کرد. تقاضا برای نفت، مواد معدنی و صادرات محصولات کشاورزی رشد بی‌سابقه‌ای کرده بود و بیکاری کاهش قابل توجهی یافته بود و طبقه متوسط به سمت فروشگاه‌های بزرگ برای خرید هجوم می‌بردند. ولی به ‌علت اتکای زیاد بر شراکت تجاری با چین و ناپایداری تقاضا، با افت اقتصاد چین بخت و اقبال از برزیل نیز برگشت. هیچ اقتصادی به اندازه برزیل صدمه ندید که مبادلات تجاری‌اش با حریص‌ترین مصرف‌کننده منابع در سال 2012 به بیش از 80 میلیارد دلار رسیده بود. کاهش قیمت کالاها شامل نفت به همراه تورم لجام‌گسیخته نزدیک دورقمی چنان رکود عمیقی ایجاد کرد که با شروع المپیک ریو وارد سومین سال خود می‌شد. اقتصاد برزیل انقباضی 8 /3‌درصدی را در سال 2015 تجربه کرد که انتظار می‌رفت طبق پیش‌بینی بانک مرکزی این کشور تا پایان سال 2016، 5 /3 درصد دیگر نیز منقبض شود. وضعیت بحرانی اقتصاد برزیل با اخبار رسوایی‌های فساد سیاسی رئیس‌جمهور و شرکت پتروبراس، یک شرکت نفتی دولتی، وخیم‌تر شد. رئیس‌جمهور دیلما روسف از دفتر خود اخراج شد و با محاکمه و استیضاح روبه‌رو شد. در همین حال، تولید و درآمد شرکت نفتی پتروبراس نیز پایین بود که مانعی بود برای سرمایه‌گذاری در سراسر اقتصاد کشور. بحران سیاسی، تولید و قیمت پایین نفت، و نرخ بهره که برای مبارزه با تورم 25 /14 درصد تعیین شده،‌ همه و همه اثری کاهشی بر سرمایه‌گذاری گذاشت.

نشانه‌هایی از ظهور چرخش

رشد بازار سهام برزیل در سال 2016 همه را شوکه کرد. شاخص MSCI برزیل در ماه آگوست 2016، 71 درصد رشد داشت. گرچه نشانه‌هایی از بهبود تولید صنعتی دیده می‌شد، ولی این برای پیش‌بینی رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور کافی نبود. بازار سهام به ارتقای کسب‌وکارها و روحیه و اعتماد به نفس مصرف‌کنندگان افزود و سبب شد برخی اقتصاددانان GDP مثبتی را برای سال 2017 این کشور پیش‌بینی کنند. با وجودی که المپیک به افزایش روحیه برزیلی‌ها کمک می‌کرد، علت اصلی خوش‌بینی آنها به آینده را می‌توان چشم‌انداز اصلاحات اقتصادی و سیاسی در دولت جدید دانست.

اگرچه المپیک ریو 2016 به اقتصاد رو به بهبود برزیل کمک کرد اما سهم این مشارکت بسیار اندک بود. منافع اقتصادی حاصل از برگزاری بازی‌های المپیک برای برزیل کوتاه‌مدت بود و به زودی از سوی اقتصاد تضعیف‌‌شده این کشور بلعیده شد. برزیل 12 میلیارد دلار بین سال‌های 2009 تا 2016 صرف بازسازی زیرساخت‌های خود کرد، اما گردشگری حاصل از این رویداد تنها 400 میلیون دلار عایدی داشت که 02 /0 رشد GDP را به همراه داشت. قبل از برگزاری مسابقات صنعت گردشگری برزیل از هزینه‌های بالا،‌ زیرساخت‌های ضعیف و معضل ویروس زیکا آسیب دیده بود و پس از آن نیز این آسیب‌ها ادامه یافت. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها نیز شاید تنها 03 /0 درصد به GDP برزیل اضافه کرد. هزینه‌های عمومی برای زیرساخت‌ها 17 درصد به بدهی ریو اضافه کرد که 850 میلیون دلاری را که دولت فدرال برای پوشش هزینه‌های دقیقه نودی هزینه کرده بود شامل نمی‌شد. همان‌طور که تجربه میزبانی المپیک‌های قبلی نیز نشان می‌داد، برگزاری این رویداد می‌تواند میلیون‌ها دلار بدهی را در نتیجه نگهداری زیرساخت‌های بلااستفاده روی دست کشورها بگذارد.

با تمام این احوال امید است برگزاری این مسابقات جان تازه‌ای به کالبد مردم برزیل دمیده باشد تا به آینده امیدوارتر باشند و اعتماد به نفس خود را بالا ببرند. این مسابقات می‌تواند نقطه عطفی مهم برای اقتصاد برزیل تلقی شود که به نظر می‌رسد در حال بازگشت است. آمار و ارقام نشان‌دهنده آن هستند که سرعت افت اقتصاد کاهش یافته است. به‌طوری که بعد از کاهش 4 /5‌درصدی GDP در سه ‌ماه اول سال 2016 نسبت به سال قبل، تولید ناخالص داخلی برزیل در سه ‌ماه دوم این سال 5 /3 درصد کاهش داشته است که گویای هشت فصل کاهش متوالی است که در اقتصادی با تاریخ طولانی شکست‌های اقتصادی، بحران‌های سیاسی و رونق و رکودهای مکرر، کم‌سابقه است.