کسب و کار در ایران

در صورت لغو تحریم‌ها شرکت‌های خارجی مشتاق برگشت به ایران هستند اما کار کردن در ایران راحت نیست.
صرافانی که در سالن‌های ورودی نیمه‌خالی فرودگاه بین‌المللی تهران کار می‌کنند دیدگاه ساده‌ای درباره گفت‌وگوهای هسته‌ای که دولت ایران با قدرت‌های خارجی در حال انجام آن است، دارند. یکی از آنها می‌گوید «‌اگر توافق صورت گیرد، هواپیماها از همه‌جا به ایران می‌آیند».
امیدهای زیادی بین بازرگانان ایران و خارج از ایران وجود دارد مبنی بر اینکه به زودی این کشور دیگر به لحاظ تجاری محدود نخواهد بود. بعد از دهه‌ها تحریم‌هایی که بیش از هر زمان سختگیرانه بوده‌اند و عمدتاً از سوی کشورهای غربی برای ممانعت ایران از ساخت بمب اتمی تحمیل شده‌اند، آنها از پیش‌بینی این امر به هیجان آمده‌اند. وندی شرمن مذاکره‌کننده ارشد آمریکا هیجان‌ها را بیشتر کرد وقتی گفت «به شما می‌گویم به محض آنکه تحریم‌های اصلی را برداریم -‌که به زودی در طی توافق هسته‌ای صورت خواهد پذیرفت- تمام کشورهای جهان به ایران سرازیر می‌شوند». و در تجربه‌ای کوتاه بوئینگ در 22 اکتبر اعلام کرد نخستین فروش خود را بعد از انقلاب 1979 ایران به این کشور انجام داده که شامل فروش دفترچه‌های راهنما و دیگر داده‌ها به ارزش 120 هزار دلار است.
مقامات تهران پذیرای نمایندگان تجاری از کشورهای خارجی هستند و امیدوارند در مبارزه علیه تحریم‌ها متحدانی بیابند. پیشخدمت یک هتل مجلل کیف پول خود را نشان می‌دهد که پر از انعام‌های مسافرانی از سراسر جهان است. وکلا، مشاوران و بانکداران محلی خدمات خود را در بازاری که روزگاری آن را «آخرین بازار بزرگ بسته‌شده جهان» می‌پنداشتند بر سر زبان‌ها می‌اندازند. چهره‌های آشنا مانند مدیرانی از شرکت خودروسازی پژو فرانسه که 30 درصد سهم بازار ایران را قبل از خروج در سال 2012 در اختیار داشت بازگشته‌اند.
فرصت‌ها در ایران بعد از انجام توافق گسترده خواهد بود. طبق گزارش دولت آمریکا تحریم‌ها تولید ناخالص داخلی ایران را تا 25 درصد در سه سال گذشته کاهش داده است؛ اما هنوز هم ایران هجدهمین اقتصاد بزرگ جهان است. جمعیت 80‌میلیونی ایران دارای تحصیلات است؛ ذخایر نفت و گاز این کشور بسیار عظیم است. طبق گزارش ترکویز پارتنرز (اولین بنیاد سرمایه‌گذاری خارجی در بازارهای ایران) بورس تهران با داشتن سرمایه تقریبی 150 میلیارد‌دلاری دومین بورس بزرگ خاورمیانه است. اما خارجی‌ها تنها 1/0 درصد سهام شرکت‌های بورس را در اختیار دارند، در مقایسه با ترکیه که این رقم 50 درصد بورس اصلی استانبول است.
بازار سهام تهران خوب اداره می‌شود. گرداننده و قانونگذار آن از هم تفکیک شده و داده‌های تازه بازار به صورت آنلاین در دسترس است. حدود هشت میلیون ایرانی دارای سهام و 500 هزار نفر به طور فعال مشغول مبادله هستند. سال گذشته بازار سهام 130 درصد رشد داشت. صندوق‌های بازنشستگی محلی مشتاق به فروش برخی از دارایی‌های خود هستند. این امر فرصتی در اختیار سرمایه‌گذاران خارجی قرار می‌دهد تا سهام بخرند و با پیوندهای خوب با دولت به شرکت‌های ناکارآمد و بالقوه کم‌ارزش سر و سامانی بدهند.
بخش تولید جزو جذاب‌ترین بخش‌ها برای سرمایه‌گذاران خارجی است. صنعت خودرو ایران قبلاً 10 درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌داد، و تا زمانی که چند سال پیش تحریم‌ها به آن ضربه نزده بود یک میلیون نفر را در استخدام خود داشت. خرده‌فروشی یک بخش نویددهنده دیگر است. مرکز شهر تهران مملو از فروشگاه‌های اپل جعلی است؛ مشتریان از خرید اجناس واقعی خشنود خواهند شد.
صنعتی که بیش از همه نیازمند کارشناسان و سرمایه خارجی است، بانکداری است. اما مقررات انبوه و میراث بدهی بد بازدارنده‌اند. سال گذشته پرویز عقیلی (یک پیشکسوت فاینانس آمریکا) بانک خاورمیانه را که در حقیقت تنها بانک خصوصی است، افتتاح کرد. اخذ مجوز تنها دو سال طول کشید، اگرچه می‌گوید به آینده امیدوار است.
ممکن است فعالان خارجی در بخش معدن ورود به ایران را آسان‌تر بیابند، چون قسمت اعظم این صنعت قبلاً خصوصی‌سازی شده است. ایران نهمین ذخایر بزرگ مس و یازدهمین ذخایر بزرگ سنگ‌آهن را دارد. و البته نفت هم وجود دارد که ایران چهارمین منابع بزرگ نفت جهان را داراست. اکنون مقاماتی که منتظر آن روز بزرگ هستند در حال نوشتن قراردادهای نفتی برای خارجی‌ها هستند. در ابتدای امسال رئیس‌جمهور حسن روحانی با کارفرمایان خارجی در بخش انرژی در کنفرانس داووس ملاقات کرد و سروصدای خوشایندی را به راه انداخت. در بلندمدت، آینده سرمایه‌گذاری در بخش گاز نویدبخش‌تر هم می‌شود: ایران با داشتن عظیم‌ترین منابع گاز جهان تنها یک درصد بازار سهام جهان را در اختیار دارد.

سرزمین پارس باید پایداری کند
بنابراین آینده اغواکننده است اما حتی اگر تحریم‌ها به کلی برداشته شود، بازرگانان و سرمایه‌گذاران خارجی آن را آسان نخواهند یافت. در شروع، هجوم جویندگان طلا به دلیل ظرفیت محدود ایران در جذب سرمایه‌گذاری خارجی آرام خواهد گرفت. بازار کار، نظام بانکی و دولت قوانین و مقررات دست و پاگیر زیادی دارد. یک دیپلمات غربی در تهران می‌گوید «انتظار بن‌بست‌های زیادی را داشته باشید».
سوزان ملونی از اتاق فکر انستیتو بروکینگز استدلال می‌کند که برای ترمیم اقتصاد ایران، خصوصی‌سازی و اصلاحات اقتصادی حتی از برداشتن تحریم‌ها نیز مهم‌تر است. از زمان انتخاب آقای روحانی به ریاست‌جمهوری در سال گذشته دولت صحبت از رونق بخش خصوصی ضعیف به میان آورده است. اما دولت همچنان در هر بخشی از اقتصاد دخالت دارد. حتی در جاهایی که شرکت‌ها خصوصی شده‌اند، مشمول کنترل‌های قیمتی هستند. برای بازرگانانی که به دلیل چنین چالش‌هایی متوقف نشده‌اند، مساله یافتن شرکای تجاری در ایران وجود دارد. بسیاری از بخش‌های اقتصاد در اختیار نهادهای دولتی و عمومی هستند. پاتریک کلاوسون از انستیتو سیاست خاور نزدیک در واشنگتن (یک اتاق فکر و گروه لابی) می‌گوید شرکت‌های خارجی از نزدیک شدن به شرکت‌هایی که ادعا می‌کنند 50 میلیارد دلار در قراردادهای مهندسی دولتی دارند نگران هستند.
بعضی از ایرانیان به دلیل دهه‌ها انزوا و تبلیغ، فارغ از اینکه دولتشان چه می‌گوید، همچنان نسبت به خارجی‌ها مشکوک هستند. ملی‌گرایان به راحتی می‌توانند باعث ایجاد خصومت علیه بازرگانان خارجی شوند. رفع تحریم‌ها برای دولت نیازمند صرف وقت و انرژی است، حتی اگر مذاکره‌کنندگان آمریکایی گاهی ادعایی غیر از این را داشته باشند. و اگر ایران شرایط توافق هسته‌ای را نقض کند این تحریم‌ها به سهولت باز خواهند گشت. در کل، ایران به بازرگانان خارجی ثروتی با پاداش‌های بالقوه را پیشنهاد می‌دهد؛ اما بیش از سهم منصفانه ریسک‌ها نیز با آن همراه است.
منبع: اکونومیست