پوپولیسم؛ برنده انتخابات ترکیه

شعار انتخابات دهم آگوست ریاست‌جمهوری ترکیه این است: «مردم رئیس‌جمهور را انتخاب می‌کنند». شکست پارلمان در انتخاب رئیس‌جمهور در سال 2008 علاوه بر آنکه منجر به بروز بحرانی سیاسی برای ترکیه شد، راه را برای پاره‌ای از اصلاحات قانون اساسی در این کشور باز کرد. رفراندومی که برای تایید این اصلاحات برگزار شد در نهایت به ایجاد سیستمی ترکیبی در ترکیه انجامید. در این سیستم ترکیبی، پارلمان بخش قانونگذاری و کابینه بخش اجرایی حکومت را بر عهده گرفت و ریاست‌جمهوری نیز قدرتی نمادین به دست آورد که آن را از پستی انتصابی، به مقامی تبدیل کرد که با رای مستقیم مردم انتخاب می‌شود. نخست‌وزیر، رجب طیب اردوغان، که حزب وی، عدالت و توسعه، از سال 2002 اداره ترکیه را در دست دارد، ادعا کرد به راحتی و با بیش از 50 درصد آرا برنده انتخابات ریاست‌جمهوری خواهد بود. نظرسنجی‌ها نشان می‌داد وی با فاصله کمی (و البته در مورد بعضی نظرسنجی‌ها با فاصله نه‌چندان کمی) توسط اکمل‌الدین احسان‌اوغلو، کاندیدای دو حزب جمهوریخواه خلق و حرکت ملی ترکیه تعقیب می‌شود و رتبه سوم در اختیار صلاح‌الدین دمیرتاش، نامزد چهارمین و کوچک‌ترین حزب ترکیه، یعنی حزب دموکراتیک خلق است که عمدتاً اقلیت کرد این کشور را نمایندگی می‌کند. تا جایی که به چارچوب قانونی قضیه مربوط می‌شود، ریاست‌جمهوری هنوز هم حداقل روی کاغذ، اختیارات اجرایی و قانونگذاری محدودی دارد. اما این وضعیت می‌تواند تغییر کند. آدام پرزورسکی، مرجع شناخته‌شده علوم سیاسی، در کتاب مرجع خود، دموکراسی را به عنوان «تنها بازی ممکن در شهر» معرفی کرده بود اما حالا به نظر می‌رسد در مورد ترکیه پوپولیسم، «تنها بازی» موجود در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور باشد. در واقع رقابت بیشتر بین انواع پوپولیسم درگرفته است. بر اساس تعریف کاس ماد، دانشمند علوم سیاسی، پوپولیسم را می‌توان این گونه تعریف کرد: ایدئولوژی که بر اساس آن جامعه به دو گروه همگن و متخاصم تقسیم می‌شود. این دو گروه عبارت‌اند از: «مردم (یا اکثریت) سالم» و «خواص فاسد» و طبق ادعای این ایدئولوژی، سیاست باید بیان‌کننده «اراده مردم» باشد. بر اساس این تعریف، سیاست‌های اتخاذ‌شده در ترکیه در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری، علائم و نشانه‌های «طرز فکر پوپولیستی» را به نمایش گذاشت. اگر از سخنرانی‌های بسیار کوتاه کاندیداها در برنامه‌های مختلف صرف‌نظر کنیم، چیزی که بتوان آن را «فعالیت سیاسی» نامید، در جریان این انتخابات مشاهده نشد. برای مثال نمایندگان ریاست‌جمهوری و تیم انتخاباتی آنها تقریباً هیچ نوشتار جدیدی، جز جمله‌هایی کوتاه و جذاب برای پوسترهای انتخاباتی تهیه نکردند.
بله، نوشته‌هایی هم وجود داشت اما از لحاظ کیفی، تقریباً قابل صرف‌نظر کردن بود. وب‌سایت کمپین انتخاباتی اردوغان، چشم‌انداز استراتژی 88‌صفحه‌ای خودستایانه‌ای منتشر کرده است که پر از قول‌هایی برای ایجاد ترکیه‌ای «دموکرات، موفق و پیشتاز» است. اردوغان از عملکرد گذشته خود در مورد زیرساخت‌ها، آموزش و بهداشت به عنوان نشانه‌ای از آنچه در آینده و به عنوان رئیس‌جمهور انجام خواهد داد، نام برده است. وی همچنین به عنوان قدرتمندترین کاندیدای موجود، به صراحت اظهار داشته قصد دارد تغییرات ساختاری را انجام دهد تا کشور با تقویت قدرت اجرایی و قانونگذاری ریاست‌جمهوری، به سیستم اداره توسط این مقام برسد. اما حداقل در این بیانیه چشم‌انداز در مورد مراحل دستیابی به این هدف، سخنی گفته نشده است. کاندیدای دیگری که بیانیه نوشته‌شده‌ای را ارائه داده، دمیرتاش است. او یک «سند زندگی جدید» 54‌صفحه‌ای منتشر کرده است که به شدت تصویری و شبیه بروشورهای بازاریابی است. تقریباً اکثر صفحه‌های این بیانیه شامل یک جمله است که با عکس‌های دمیرتاش تزیین شده است. اصل مطلب تمام این جمله‌ها را می‌توان در عبارت «آزادی برای همه» خلاصه کرد، اما هیچ تعریف دقیقی حتی برای مفهوم این آزادی یا مراحل رسیدن به آن، بیان نشده است. احسان‌اوغلو، استاد فلسفه اسلامی و دبیر کل سابق سازمان همکاری اسلامی، اصلاً وارد این بازی نشده است. وی که دست به قلم‌ترین کاندیدا محسوب می‌شود حتی تلاشی در جهت ارائه بیانیه‌ای در مورد چشم‌انداز آینده نکرده است. در اظهارات اردوغان، به عنوان اصلی‌ترین نامزد این انتخابات، لفظ «آنها» در مورد «ترکیه قدیم» استفاده می‌شود که البته تمام رقبای وی را نیز شامل می‌شود. مشابه آنچه عجم‌اوغلو و رابینسون در مورد هوگو چاوس و ونزوئلا شرح داده‌اند، اردوغان خود را در مقام کاندیدای «مردم» قرار می‌دهد که در مقابلش کاندیدای «دولت» قرار دارد. شعار کمپین انتخاباتی وی ساده است: «اراده ملی، قدرت ملی». طبیعتاً لفظ «ملی» اینجا به چیزی بیش از یک تقسیم ساده اشاره دارد: «دشمنان خارجی ترکیه در برابر مردم». «نخبگان در مقابل مردم عادی». به این صورت وی تقسیم‌بندی آشکاری بین «ما» و «آنها» ایجاد می‌کند که مشخصه بارزی از پوپولیسم است. تقریباً همین ادبیات توسط دو کاندیدای دیگر هم مورد استفاده قرار می‌گیرد با این تفاوت که «آنها» در ادبیات هر یک به معنای دو کاندیدای رقیب و حزب آنها استفاده می‌شود. اگر عبارت «کاندیدای مردم» را به ترکی در اینترنت جست‌وجو کنید نام هر سه کاندیدا و اظهارات و بیانیه‌های آنها نمایش داده می‌شود. به نظر می‌رسد برنده بزرگ و اصلی انتخابات ترکیه نه یکی از کاندیداها، که «پوپولیسم» است.
منبع: واشنگتن‌پست