بهمن نسل‌ها

مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور معتقد است انباشت جمعیت جویای کار متولد دهه 60، پشت درهای بسته بازار کار در کنار روند عادی جمعیت جویای کار می‌تواند مانند یک «بهمن» تهدید‌کننده اقتصاد کشور باشد و متعاقب آن در حوزه مسائل اجتماعی نیز با آسیب‌های عمیق‌تری همراه شود. موج گسترده بیکاران متولد دهه 60 که در سال‌های گذشته به دور از بازار کار مانده بود، اکنون چند سالی است که تصمیم خود را تغییر داده و با جست‌وجوی شغل، وارد جمعیت فعال بازار کار کشور شده است. چنان که به یکباره این جمعیت از 50 هزار نفر به یک میلیون نفر در سال، جهشی خیره‌کننده داشته و تعداد بیکاران کشور را به بیش از سه میلیون نفر در فصل دوم سال جاری رسانده است؛ تغییراتی که در کمتر اقتصادی قابل ملاحظه بوده و به‌رغم اشتغال‌زایی قابل توجه دولت یازدهم، اما باز هم نرخ بیکاری را با افزایش همراه کرده است. حال اگر جمعیت متراکم جویای شغل متولدین دهه 60 را در کنار سایر جویندگان از جمله متولدین دهه 70 قرار دهیم، اعداد و ارقام کمی نگران‌کننده به نظر می‌رسند. برخلاف متولدین دهه 60 که نا‌امید از یافتن شغل مناسب به دانشگاه‌ها و مقاطع تحصیلی بالاتر از لیسانس پناه بردند، اما متولدین دهه 70، مطابق آمارها چندان رغبتی به مقاطع عالی آموزشی نشان نمی‌دهند و ترجیحشان این است که پس از فراغت از تحصیل در دوره کارشناسی یا کاردانی، وارد بازار کار شوند؛ جمعیتی بیش از 12 میلیون نفر که اکنون بین 16 تا 25 سال داشته و مطابق با تعاریف اقتصادی، در سن کار هستند. به عبارت دیگر دو موج بیکاران متولدین دهه‌های 60 و 70 اکنون به هم پیوستند. موج نخست که به واسطه اثر مایوس‌کنندگی (Discourage Effect) تلاش برای ورود به بازار کار را تعویق انداخت و موج دومی که شاید بتوان گفت امیدوار از ثبات ایجاد‌شده در فضای اقتصاد کلان کشور، مشتاق پیدا کردن شغل شد و به جمعیت فعال بازار کار ورود پیدا کرد. بر اساس گزارش منتشر‌شده مرکز آمار ایران از نتایج آمارگیری نیروی کار در تابستان 1395، نرخ بیکاری جمعیت 15 تا 24 سال، برای مردان 7 /25 درصد و برای زنان 3 /47 درصد ثبت شده است. بنابراین اکنون اقتصاد ایران، با بیکاری قابل توجه جمعیت جوان و عمدتاً تحصیل‌کرده، مواجه است؛ تحصیل‌کرده‌هایی که به‌صورت عمده در مشاغل سرمایه‌بر جذب می‌شوند و هزینه ایجاد فرصت‌های شغلی برای این عده در مقایسه با نیروی کار ساده، به مراتب افزون‌تر است. حال تقاطع این دو نسل را بگذارید در کنار افزایش نرخ مشارکت زنان در بازار کار. آمارها نشان می‌دهد اکنون نرخ مشارکت بانوان در بازار کار به 16 درصد رسیده و این در حالی است که در گذشته این نرخ، 12 درصد بوده است. برای این افزایش قابل توجه به زعم مسعود نیلی، علتی جز توسعه آموزش عالی نمی‌توان یافت. او اما پیش‌بینی می‌کند که مشارکت زنان از این میزان نیز تجاوز خواهد کرد و در این حالت نه‌تنها اشتغال‌زایی بلکه نوع شغل، نیز لازم است مورد توجه جدی قرار گیرد. از طرفی مطابق گزارش مرکز آمار، در میان تمامی رده‌های سنی از 10 سال به بالا برای مردان و زنان، گروه سنی زنان 20 تا 24 سال، رکورددار بالاترین میزان نرخ بیکاری در کنار سایرین بوده که میزان قابل توجه 6 /50 درصد برآورد شده است. در پرونده پیش‌رو قصد داریم روند جمعیتی دهه 70 را مورد تحلیل قرار دهیم و به واکاوی عواقب سیاسی و اجتماعی تحولات یاد‌شده در بازار کار ایران بپردازیم.