پیش‌قراولان بورس

در بررسی وضعیت عملکرد شرکت‌های صنعتی در بورس در سال 1394 باید به این نکته توجه داشت که بیش از 55 درصد از ارزش بازار بورس اوراق بهادار تهران را هشت صنعت شیمیایی، فلزات اساسی، فرآورده‌های نفتی، عرضه برق و گاز، خودرو و قطعات، دارو، استخراج کانه‌های فلزی و سیمان تشکیل می‌دهند. این صنایع اکثراً از صنایع مادر و زیرساختی کشور هستند که بررسی عملکرد آنها در سال 1394 دیدگاه مناسبی را راجع به وضعیت صنایع در کشور به ما خواهد داد.

بررسی گروه شیمیایی

این گروه مهم‌ترین بخش از صنایع بازار سرمایه است که به تنهایی 24 درصد از بازار را دربر می‌گیرند. اصلی‌ترین شرکت‌های حاضر در گروه شیمیایی شرکت‌های پتروشیمی هستند که مهم‌ترین محصولات این شرکت‌ها متانول، اتانول، اوره، آمونیاک، اتیلن، پروپیلن و مشتقات آنهاست. در بررسی شرکت‌های گروه شیمیایی باید به این نکته توجه داشت که ریزش قیمت نفت در سال گذشته و همچنین نوسانات اندک قیمت دلار موجب شد به لحاظ سودآوری این شرکت‌ها چندان درخشان عمل نکنند و برخلاف سال‌های گذشته حتی در رسیدن به پیش‌بینی سود اعلامی خود در ابتدای سال نیز دچار مشکل شوند. مهم‌ترین شرکت‌هایی که در این مسیر دچار مشکل شدند شرکت‌های تولیدکننده متانول و اوره بودند. بخش عمده‌ای از متانول و اوره تولید داخل به کشورهایی نظیر هند، چین و کشورهای اروپایی همسایه ایران صادر می‌شود. با توجه به اینکه در کشور چین اوره از زغال‌سنگ تولید می‌شود لذا بهای تمام‌شده کمتری نسب به اوره تولید ایران داشته و بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده اوره در ایران مجبور شدند برای حفظ بازار بین‌المللی اقدام به کاهش قیمت و ارائه تخفیفات کنند و همین امر باعث کاهش مبلغ فروش شرکت‌های اوره‌ساز شده است. از سوی دیگر با توجه به اینکه از متانول به عنوان سوخت نیز استفاده می‌شود کاهش بهای نفت و بنزین منجر به کاهش تقاضا برای متانول در بازارهای جهانی شد و شرکت‌های داخلی تولیدکننده متانول مانند پتروشیمی زاگرس، خارک، شیراز و فناوران از این بابت با افت قیمت فروش مواجه شدند ولی به لحاظ مقداری توانستند همچنان مقدار فروش را حفظ کنند.

بررسی گروه فلزات اساسی

مهم‌ترین تولیدات مجتمع‌های تولید فلزات اساسی مربوط به گروه فولاد و مس در بورس است. چرا که حجم تولیدات سرب، روی و آلومینیوم در شرکت‌های بورسی تهران اندک بوده و حتی برخی از آنها در مقایسه با شرایط بین‌المللی تولید به صورت کارگاهی اقدام به تولید می‌کنند. در گروه تولید محصولات فولادی مهم‌ترین تولیدات مربوط به مقاطع فولادی، شمش، آهن اسفنجی، نورد و میله‌گرد می‌شود که آمار تولید و فروش آنها در جدول روبه‌رو آمده است.

در این گروه با توجه به کاهش نرخ رشد اقتصادی چین و همچنین کاهش تقاضای داخلی وضعیت تقاضا در داخل و خارج چندان مناسب نبود و وجود تعرفه‌های واردات بارقه‌های امید را برای این صنعت زنده نگه داشت. مهم‌ترین مشکلاتی که صنعت فولاد با آن دست و پنجه نرم می‌کند وجود تکنولوژی قدیمی نسبت به استانداردهای جهانی است که وابستگی بسیار زیادی نسبت به انرژی دارد و همچنین ساختار نامناسب نیروی انسانی و جذب نیروی کار مازاد در دوران رونق فلزات اساسی همه دست به دست هم داده است که نزدیک به نیمی از هزینه‌های تولید فولاد در ایران مربوط به سر بار تولید و دستمزد باشد. این امر به همراه رکود در بازارهای جهانی فولاد باعث شده است متوسط حاشیه سود خالص تولید محصولات فولادی از 32 درصد در سال 1392 به هفت درصد در سال 1394 برسد. غیراقتصادی بودن واحدهای تولید فولادساز 800 هزار تنی و همچنین ساختار نامناسب تولید در شرکت‌های بزرگ فولادی موجب شد حتی برخی از تولیدکنندگان به ویژه تولیدکنندگان محصولات ساختمانی در سال گذشته با زیان دست و پنجه نرم کنند و اعتراضات کارگری و همچنین عدم پرداخت مطالبات بازنشستگان این صنعت علنی شود.

دیگر شرکت‌های مهم در این صنعت شرکت‌های تولیدکننده مس هستند که مهم‌ترین آنها شرکت ملی مس ایران است. نزدیک به نیمی از تولیدات این صنعت به صورت مستقیم صادرات می‌شود و بخشی دیگر به صورت غیرمستقیم به دست مصرف‌کنندگان خارجی که اکثراً از تولیدکنندگان محصولات الکترونیکی هستند، می‌رسد. با توجه به افت قیمت این محصول در عرصه بین‌المللی و کاهش تقاضا در داخل و نبود توان مصرف برای تولیدات این صنعت، از سال 91 شرکت‌ها بخش عمده‌ای از ظرفیت خود را کاهش داده بودند ولی با توافقات صورت‌گرفته در برجام روند فروش شرکت به صورت رو به رشد است ولی همچنان اختلاف تولید و فروش بسیار است و شرکت‌ها تنها نزدیک به 25 درصد از محصولات خود را می‌توانند به فروش برسانند. عمده محصولات مس تولیدی داخل ایران به صورت خام بوده و صادرات این محصول نیز عمدتاً به صورت خام صورت می‌پذیرد که این امر موجب کاهش حاشیه سود فروش در دوران رکود شده است. همچنین در سال‌های رونق مس شرکت‌های فعال در این صنعت اقدام به جذب نیروی انسانی مازاد کرده‌اند که این امر موجب شده بخش عمده‌ای از هزینه‌های ثابت تولید مربوط به نیروی انسانی شود و در دوران رکود توان رقابت‌پذیری این صنعت کاهش یابد. این روند به گونه‌ای است که حاشیه سود خالص شرکت در سال 1392 از 30 درصد به 13 درصد در سال 1394 رسیده است.

بررسی گروه فرآورده‌های نفتی

این گروه عمدتاً از شرکت‌های پالایشگاهی تشکیل شده است که مهم‌ترین آنها پالایش نفت بندر عباس، تهران، اصفهان، شیراز و تبریز است. عمده مشکلات این گروه نیز ناشی از کاهش قیمت‌های جهانی نفت و همچنین اختلاف حساب شرکت‌های پالایشگاهی با شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی است. شفاف نبودن صورت‌حساب‌ها و اختلاف حساب‌های سنواتی میان شرکت‌های پالایشگاهی و شرکت پخش فرآورده‌های نفتی درآمدهای شرکت‌های پالایشی را تحت تاثیر قرار داده است. با توجه به اینکه خریدار فرآورده و همچنین فروشنده نفت خام به پالایشگاه‌ها شرکت پخش فرآورده‌های نفتی است لذا سود شرکت‌های پالایشی بسیار تحت تاثیر صورت‌حسابی است که در پایان سال معمولاً برای آنها توسط پخش ارسال می‌شود. با توجه به نیاز کشور به فرآورده‌های پالایشی مانند بنزین حجم فروش پالایشگاه‌ها تغییر چندانی نداشته است ولی به دلیل افت قیمت‌های نفت گردش مالی پالایشگاه‌ها را کاهش داده است لذا حاشیه سود چهار درصد شرکت‌های پالایشی اکثراً تبدیل به زیان شده است.

بررسی گروه عرضه برق، بخار و آب گرم

در این گروه دو شرکت تامین‌کننده Utility برای شرکت‌های پتروشیمی به نام مبین و فجر و همچنین دو نیروگاه با نام عسلویه و دماوند وجود دارد. در این گروه همان‌طور که در جدول زیر مشاهده می‌شود با توجه به نیاز به برق در کشور و همچنین Utility در شرکت‌های پتروشیمی شرکت‌های حاضر در این صنعت با مشکل فروش مواجه نبودند ولی به لحاظ شناسایی درآمد در این بخش دو رویکرد وجود دارد. در شرکت‌های تامین‌کننده Utility درآمدهای فروش به صورت نقدی دریافت می‌شود و کیفیت سودآوری آنها به لحاظ جریان وجوه نقد بسیار جذاب است ولی در شرکت‌های نیروگاهی با توجه به اینکه فروش برق آنها به توانیر انجام می‌شود در دریافت مطالبات خود اندکی با مشکل مواجه هستند و لذا کیفیت سودآوری آنها از درجه پایین‌تری برخوردار است.

بررسی صنعت خودروسازی

در این گروه هم شرکت‌های خودروساز و هم شرکت‌های قطعه‌ساز قرار دارند که باید با رویکردهای متفاوتی مورد بررسی قرار گیرند. دو خودروساز بزرگ این گروه ایران‌خودرو و سایپا در سال 1394 کاهش مقداری فروش را تجربه کردند و با توجه به اینکه بازار خودرو در رکود به سر می‌برد به لحاظ مبلغ فروش نیز افت در فروش مشهود است. در گروه خودروسازان اما بخش دیگری نیز هستند مانند تولیدکنندگان خودرو تجاری که وضعیت بهتری را به لحاظ فروش مقداری نسبت به سال گذشته تجربه کرده‌اند و در این گروه فروش کامیونت، وانت و سایر خودروهای تجاری با افزایش اندکی همراه بوده است. از سوی دیگر در این گروه قطعه‌سازان وضعیت چندان مناسبی را تجربه نکردند کاهش فروش خودروسازان و عدم پرداخت مطالبات این گروه به کاهش فروش و همچنین متوقف شدن عملیات برخی از آنها انجامید. این در حالی بود که وضعیت معاملاتی این گروه در سه ماه پایانی سال 1394 وضعیت متفاوتی داشت و کلیه اعضای گروه خودرو رشد 30 درصد تا 150 درصد را نیز تجربه کردند. این رشد ناشی از اخبار مثبتی بود که پیرامون مذاکرات گروه خودروساز به شرکت‌های بین‌المللی در دو بخش بود، یکی تولید خودروهای جدید و شراکت در ساخت، تولید و انتقال دانش فنی و دیگری تامین مالی با استفاده از توان خودروسازان بین‌المللی از منابع خارجی ارزان‌تر. اما در یک برآیند کلی شاید بتوان گفت خودروسازان -به غیر از سازندگان خودروهای تجاری- چندان سال مطلوبی را به لحاظ عملکرد فروش تجربه نکردند و امید به آینده تنها محرک قیمتی آنها در بازار سرمایه بود.

بررسی گروه دارو

در این صنعت وضعیت متفاوت نسبت به سایر صنایع بورسی است. با توجه به نیاز جامعه به دارو حمایت‌های عمده‌ای در این صنعت رخ می‌دهد و توانایی فروش و پوشش بودجه با توجه به تقاضای داخلی و همچنین امکان واردات مواد اولیه و تکنولوژی در سال 1394 این گروه عملکرد مناسبی را از خود نشان داده است. مهم‌ترین مشکلی که شرکت‌های دارویی در سال 1394 با آن مواجه بودند عدم دریافت مطالبات فروش دارو به بیمارستان‌ها و داروخانه‌های دولتی در قالب طرح تحول سلامت است.

بررسی گروه استخراج کانه‌های فلزی

در گروه معادن مهم‌ترین شرکت‌های حاضر، شرکت‌های تولیدکننده سنگ‌آهن هستند که اغلب محصولات خود را به شرکت‌های فولادساز داخلی ارائه می‌کنند و همچنین برخی از محصولات خود را به صورت محدود به خارج از کشور صادر می‌کنند. با توجه به رکود کم‌سابقه در صنعت فولادسازی و همچنین افت قیمت فولاد در بازار داخلی و خارجی قیمت سنگ‌آهن و گندله تولیدی این شرکت‌ها نیز کاهش پیدا کرده است و سنگ‌آهن 62 درصد تولیدی این شرکت‌ها از تنی 63 دلار به زیر 50 دلار رسید (حتی در بازه‌ای از زمان به 38 دلار رسید). از جمله مشکلات مهم این صنعت ساختار نامناسب بهای تمام‌شده و هزینه‌های مالی است که در دوره رونق ایجاد شده و در حال حاضر که قیمت سنگ‌آهن جذابیت چندانی ندارد سودآوری این شرکت‌ها را دچار مشکل کرده است.

بررسی گروه سیمان

مازاد عرضه و غیرقابل تجارت بودن سیمان همگی موجب شده است این صنعت عملکرد چندان مناسبی را در سال 1394 ارائه نکند. حجم ظرفیت اسمی قابل بهره‌برداری حال حاضر این صنعت نزدیک به 90 میلیون تن در سال است که توان مصرف داخلی بر اساس داده‌های تاریخی بیشتر از 50 میلیون تن به نظر نمی‌رسد. با توجه به مازاد عرضه شرکت‌های تولیدکننده ظرفیت خود را تا نزدیک به 70 درصد کاهش داده‌اند. همچنین عدم صرفه اقتصادی صادرات و تعرفه واردات سیمان در عراق رقابت را در بازار داخلی تشدید کرده است و این امر باعث شده است برای حفظ سطح تولیدات اقدام به تخفیف در فروش کنند.