فلزی با ارزش فزاینده

اس‌کیوام (SQM) بزرگ‌ترین تولیدکننده لیتیوم در چین از آن نوع شرکت‌هایی است که ممکن است در فیلم‌های سینمایی جاسوسی صنعتی ببینید. دفاتر مرکزی آن در ناحیه نظامی سانتیاگو هیچ نامی ندارند. مردی که سال‌ها این کسب و کار را اداره کرده یعنی جولیو پونس (Julio Ponce) داماد سابق دیکتاتور متوفی یعنی آگوستو پینوشه (Augusto Pinochet) است. او در سال 2015 طی تحقیقاتی که در این شرکت برای اتهام فرار مالیاتی صورت گرفت از ریاست کنار رفت. (این شرکت با نهادهای امنیتی همکاری می‌کند.) ماه پیش مشخص شد شرکت سیتیک (CITIC) که در کنترل دولت است ممکن است بخشی از سهام عمده اس‌کیوام را که در اختیار آقای پونس است به عنوان بخشی از فرمان دولت چین برای حفظ امنیت ذخایر حیاتی‌ترین فلز خام به مزایده بگذارد.
به نظر می‌رسد منافع سیتیک در زمین‌های شبیه سطح ماه که پوشیده از لایه نمک این فلز در صحرای آتاکامای شیلی است تمرکز دارد. این زمین‌ها ذخیره‌ای از آب اقیانوس است که از میلیون‌ها سال پیش آبرفت کوه‌های آند را در خود گرفته و یک‌پنجم منابع شناخته‌شده لیتیوم جهان را در خود دارد. (حتی ذخایر بیشتری در همسایگی آنجا یعنی بولیوی قرار دارد اما کاملاً دست‌نخورده باقی مانده است.) تنها یک هفته پیش، سیتیک سهام یک شرکت سازنده خودروهای الکتریکی در چین را که با باتری لیتیومی کار می‌کنند خرید و این نشان‌دهنده علاقه فزاینده به فناوری‌های پاک است.
این آب در تاسیسات اس‌کیوام از ذخایر زیرزمینی به درون صدها حوضچه پمپ می‌شود. بعد از تبخیر شدن، رگه‌هایی از ماده آبی و سبز پدیدار می‌شود که سطح زمین را شبیه یک بوم نقاشی بزرگ می‌کند. در این عمل بیشتر ترکیبات پتاسیم، و ماده‌ای چسبناک، کلراید لیتیوم، به دست می‌آید. سپس آن را با تانکر به کارخانه نزدیک ساحل منتقل می‌کنند تا به پودر نرم کربنات لیتیوم و هیدروکسید لیتیوم تبدیل و سپس با کشتی به سراسر جهان فرستاده شود.
این یک کسب و کار بزرگ نیست: لیتیوم تنها پنج درصد از مواد تشکیل‌دهنده باتری بعضی خودروها و کمتر از 10 درصد قیمت آن را به خود اختصاص می‌دهد. فروش باتری‌های لیتیومی در سراسر جهان تنها حدود یک میلیارد دلار است. اما این عنصر جزء مهمی از باتری‌هایی است که نیروی وسایلی از خودرو گرفته تا گوشی‌های هوشمند، لپ‌تاپ و وسایل برقی را تامین می‌کند. با وجود تقاضا برای چنین منبع ذخیره‌سازی انرژی با ظرفیت بالا که می‌رود تا وسایل نقلیه را سبزتر و الکتریسیته را پاک‌تر کند، بانک سرمایه‌گذاری گلدمن ساکس لیتیوم را «بنزین جدید» نامیده است.
اس‌کیوام بخشی از تلاش جهانی برای ایجاد امنیت ذخایر لیتیوم در برابر بزرگ‌ترین تولیدکنندگان باتری در جهان، و مصرف‌کنندگان نهایی مانند خودروسازان است. این امر لیتیوم را به مهم‌ترین کالا در جهان تبدیل کرده است. قیمت کربنات لیتیوم با خلوص 99 درصد که به چین وارد می‌شود در دو ماه منتهی به دسامبر بیش از دو برابر شد و به 13 هزار دلار در هر تن رسید.
این افزایش بیشتر نشان‌دهنده نگرانی‌ها نسبت به نقدینگی آتی در بازار چین است. چین بیشتر لیتیوم مورد نیاز خود را از صخره‌های spodumene در استرالیا تامین می‌کند که مانند زمین‌های آب نمکی آمریکای جنوبی است. شرکت معدن Albermarle آمریکا و سرمایه‌گذار مشترک آن از چین در نظر دارند از spodumene به دست آمده از یک معدن بزرگ در استرالیا استفاده کنند و کربنات لیتیوم و هیدروکسید لیتیوم بیشتری را فرآوری کند.
چون این صنعت نسبتاً متمرکز است به نگرانی‌ها می‌افزاید. سال پیش Albermarle بزرگ‌ترین تولیدکننده لیتیوم در جهان، Rockwood، مالک دومین ذخایر بزرگ لیتیوم در شیلی را خرید. بر اساس گزارش بانک سیتی گروپ، این شرکت و سه شرکت دیگر یعنی اس‌کیوام، اف‌ام‌سی (FMC) از آمریکا و تیانکای (Tianqi)، بیشتر نمک لیتیوم را تأمین می‌کنند. به علاوه، یک پروژه عظیم آب نمک لیتیوم در استرالیا، که با سرمایه‌گذاری مشترک Orocobre (شرکت معدن از استرالیا) و تویوتا (بزرگ‌ترین شرکت خودروسازی ژاپن) اداره می‌شود، پشت این طرح قرار دارد. اگرچه کره زمین منابع عظیم لیتیوم دارد، اما استخراج آن هزینه و زمان زیادی می‌برد، بنابراین قیمت‌های بالاتر خودبه‌خود سبب افزایش عرضه نمی‌شود.
تقاضا نیز بالاست. در حال حاضر، تولیدکنندگان عمده باتری لیتیومی در جهان سامسونگ و ال جی از کره جنوبی، پاناسونیک و سونی از ژاپن، و ALT از هنگ کنگ است. اما چین نیز تعداد زیادی تولیدکننده باتری دارد. آدام کالینز از بانک سرمایه‌گذاری لیبروم (Liberum) از رسیدن به یک «نقطه عطف» تقاضا برای نمک لیتیوم در چین سخن به میان آورد. دولت چین به ارتقای باتری‌های لیتیومی و وسایل نقلیه الکتریکی، با بیشترین تاکید بر اتوبوس‌ها، سرعت می‌بخشد. فروش وسایل نقلیه انرژی پاک در چین در 10 ماه نخست سال 2015 در مقایسه با همین دوره در سال 2014 تقریباً سه برابر شد و به 171 هزار رسید (اگرچه این تعداد تنها کمتر از یک درصد مجموع فروش وسایل نقلیه را تشکیل می‌دهد).
شرکت آمریکایی سازنده خودروهای الکتریکی تسلا‌موتورز که توسط الون ماسک غول تکنولوژی تاسیس شد نیز در حال گشت زدن است و امسال برای راه‌اندازی کارخانه‌ای عظیم در نوادا خود را آماده می‌کند که امید می‌رود باتری‌های لیتیومی 500 هزار خودرو را طی پنج سال آینده تامین کند. جی.بی.استرابول (J.B. Straubel)، مهندس ارشد تسلا می‌گوید این شرکت می‌خواهد بسیاری از مواد سازنده باتری (و نه‌تنها لیتیوم) را عرضه کند. او می‌گوید: «هم‌اکنون جاروجنجال زیادی در بازار لیتیوم وجود دارد... مردم آن را عنصری جادویی می‌بینند.» با وجود این ، در ماه آگوست شرکت کانادایی Bacanora اعلام کرد موافقتنامه‌ای را با شرکت تسلا برای عرضه هیدروکسید لیتیوم از معدنی که قصد دارد در شمال مکزیک توسعه دهد به این شرکت، امضا کرده است. سهام Bacanora در صدر اخبار قرار گرفت، اگرچه تحلیلگران اشاره کردند انتقال این پودر سفید نرم در سراسر مرزهای ایالات متحده نیازمند کنترل دقیق است.
خودروسازان بزرگ‌تر نیز اشتهای فزاینده‌ای به لیتیوم دارند. در تغییر کنونی، تویوتا ارائه باتری‌های لیتیومی را به جای باتری‌های هیبرید نیکل که سنگین‌تر است در خودرو هیبرید Prius خود آغاز کرده است. آقای کالینز اشاره می‌کند که استانداردهای سختگیرانه‌تر تولید آلاینده‌ها در اروپا و آمریکا نیاز خودروسازان به لیتیوم را افزایش می‌دهد.
یک منبع بزرگ دیگر از تقاضا ممکن است برای ذخیره برق باشد. جام مقدس الکتریسیته تجدیدپذیر همین باتری‌های ارزان و ظرفیت کافی برای غلبه بر متناوب بودن انرژی خورشیدی و بادی است، مثلاً برای ذخیره برق کافی از صفحات خورشیدی برای روشن نگه داشتن لامپ‌ها در تمام طول شب. تسلا می‌گوید ماه آینده نصب بسته‌های باتری «Powerwall» به قیمت سه هزار دلار را در خانه‌های آمریکا و استرالیا برای ذخیره انرژی خورشیدی آغاز می‌کند. شرکت خدمات عمومی Enel ایتالیا امسال استفاده از محصولات مشابه برای ذخیره‌سازی انرژی را در آفریقای جنوبی آغاز می‌کند، کشوری که در آن منازل و کسب و کارها از قطع متناوب برق رنج می‌برند.
تاسیسات برق هرچه بیشتر از بسته‌های عظیم باتری استفاده خواهند کرد و آنها را در زمان تقاضای پایین شارژ کرده و در مدت زمان کوتاه افزایش تقاضای برق در ساعات اوج مصرف به کار خواهند انداخت، که می‌تواند جایگزین نیروگاه برق با سوخت فسیلی شود که در سایر زمان‌ها بدون استفاده می‌ماند.
AES Energy Storage که عرضه‌کننده بزرگ ذخیره انرژی است قراردادی را در سال 2014 برای عرضه «نیروگاه پیک» در کالیفرنیای جنوبی برنده شد که تا 100 مگاوات برق را در ساعات اوج مصرف وارد شبکه خواهد کرد. در ماه دسامبر، این شرکت موافقت کرد تا طی چند سال باتری‌های لیتیومی به تعداد کافی از شرکت ال جی خریداری کند تا 10 برابر این سطح برق پیک، یعنی یک گیگاوات، عرضه کند که بیش از مجموع تولید یک نیروگاه برق با سوخت فسیلی و در اندازه معمولی است. جان زاهورانیک رئیس این شرکت می‌گوید «ما در حال هیبریدی کردن شبکه توزیع برق هستیم.»
فناوری لیتیومی نه‌تنها نظر سران نفتی بلکه تعداد زیادی از شکاکان را نیز به خود جلب کرده است. در مقاله‌ای که ماه گذشته منتشر شد، محققان مرتبط با آزمایشگاه ملی Argonne در شیکاگو نوشتند که باتری‌هایی که در مقیاس بزرگ هستند باید صدها مایل دامنه نفوذ داشته باشند، به جای چند ساعت در چند دقیقه شارژ شوند، و برق را به قیمتی در سطح گاز طبیعی عرضه کنند. آنها می‌گویند این نیازها «بسیار فراتر» از فناوری لیتیومی کنونی است. اما آقای استرابل از شرکت تسلا پیش‌بینی می‌کند عملکرد باتری‌های لیتیومی یک بار دیگر دوبرابر شود، و فکر می‌کند لیتیوم آینده باتری را رقم خواهد زد.
عصاره‌ای که باید از باتری‌های لیتیومی گرفته شود را می‌توان در نیروگاه برق Angamos در خط ساحلی شمال شیلی دید. در این نیروگاه از یک میلیون سلول باتری آهک سبز در 10 محفظه حمل و نقل استفاده می‌شود تا شبکه برق در سراسر منطقه Atacama در ساعات اوج مصرف تامین شود، از جمله عملیات استخراج لیتیوم شرکت SQM که صدها مایل آن سوتر در صحرا انجام می‌شود. این برای نیروگاه‌های برق لیتیومی نوعی بازگشت به عقب محسوب می‌شود. لیتیوم استخراج شده در SQM برای تبدیل شدن به سلول باتری به چین فرستاده می‌شود سپس بسته‌های باتری به آمریکا ارسال و آنگاه از طریق شرکت AES Energy Storage به شیلی منتقل می شود. این سفری طولانی برای عنصری کوچک در سلول کوچک باتری است، اما می‌تواند آینده عرضه انرژی جهانی را در خود داشته باشد.



منبع: اکونومیست