ظرفیت‌های توسعه مناطق آزاد در گفت‌وگو با علی‌اصغر مونسان
هندورابی؛ جزیره آرامش
کل مساحت جزیره هندورابی، حدود ۲۵ درصد درگیر توسعه خواهد شد و وسعتی در حدود سه درصد آن به ساخت و ساز اختصاص خواهد یافت که عمدتاً شامل فضاهای گردشگری و هتلداری می‌شود و هیچ‌گونه اقامت مسکونی در این جزیره برنامه‌ریزی نشده است. پیش‌بینی می‌شود روزانه حداکثر ۲۵۰۰ گردشگر از هندورابی بازدید کنند.
شاید مدت‌ها بود که دولت به دلیل سرگرم شدن به شمارش دلارهای نفتی خود، صنعت گردشگری را به دست فراموشی سپرده بود؛ صنعتی که روزگاری بسان یک فرزندخوانده با آن رفتار می‌شد و حالا که درآمدهای نفتی کاهش یافته، این فرزند عزیز شده است. چنان که مسوولان رده بالای دستگاه اجرایی کشور به نقش گردشگری و البته مناطق آزاد در اقتصاد کشور صحه می‌گذارند و به آن ارج و قرب می‌نهند. بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی، و نیز رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان به خود اختصاص داده و این در حالی است که سهم کشور از درآمد گردشگری جهان تنها نیم درصد است. علی‌اصغر مونسان، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش معتقد است دولت یازدهم نگاه ویژه‌ای به گردشگری و توسعه مناطق آزاد کشور دارد. او در گفت‌وگو با تجارت فردا، خبرهای خوبی از احیای ظرفیت‌های گردشگری در دو جزیره کیش و هندورابی می‌دهد.
جذب گردشگر و توسعه صنعت گردشگری به عنوان یکی از اهداف مناطق آزاد کشور، تعریف شده است. معاون اول رئیس‌جمهوری نیز در سفر اخیر خود به جزیره کیش، بر نقش مناطق آزاد در اقتصاد مقاومتی تاکید کردند و از تمامی مدیران مناطق آزاد خواسته است که به عنوان یک موضوع مهم و نیاز ضروری، سیاست‌های کلی این سند بالادستی را دنبال و آن را در مناطق آزاد عملیاتی کنند. ضمن اینکه اقتصاد در مضیقه کشور نیز، نیاز مبرم به جذب منابع در جهت توسعه و اشتغال‌زایی دارد. با در نظر گرفتن تمامی این تفاسیر، شما به عنوان مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش، ظرفیت مناطق آزاد برای توسعه گردشگری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در مجموع نمی‌توان درباره توسعه گردشگری در مناطق آزاد به مفهوم عام سخن گفت؛ چرا که برای هر منطقه یک ماموریت محوری تعریف شده است؛ تجارت، صنعت، سرمایه‌گذاری و گردشگری، از جمله این ماموریت‌هاست که اولویت آنها در مناطق مختلف آزاد متفاوت است. به عنوان نمونه، ماموریت محوری منطقه آزاد اروند، توسعه صنعت بوده و برای منطقه آزاد کیش، توسعه گردشگری به عنوان ماموریت محوری، هدفگذاری شده است. البته به دلیل همجواری مناطق آزاد کشور با کشورهای
همسایه، یکی از ماموریت‌های این مناطق را می‌توان توسعه گردشگری در نظر گرفت. گو آنکه ظرفیت تحقق این ماموریت در تمامی مناطق آزاد یکسان نیست و در حال حاضر، جزیره کیش به عنوان سرآمد مناطق در توسعه گردشگری مطرح بوده و توسعه تجارت، ماموریت بعدی این جزیره است.
با توجه به اینکه مدت نسبتاً زیادی از ایجاد مناطق آزاد از جمله کیش می‌گذرد، اما به نظر می‌رسد، در تحقق اهداف و ماموریت‌های خویش چندان موفق نبوده‌اند. همچنین با توجه به سابقه حضور بیش از 5 /2ساله شما در کسوت مدیرعامل این سازمان، آیا می‌توان گفت انتصابات آلوده به رانت در مناطق آزاد، یکی از دلایل عدم ایفای کامل ماموریت این مناطق باشد؟
این موضوع بسیار اهمیت دارد و متاسفانه خیلی‌ها بر حسب اتفاق در این مورد مرتکب اشتباه می‌شوند. برخی بدون بررسی سخن می‌‌گویند و این سخنان به‌طور گسترده‌ای نقل محافل می‌شود. چنانچه مناطق آزاد در سطح جهان بررسی شود، زیرساخت عمده آنها از زمان شروع توسط دولت‌ها آماده بوده و سپس این مناطق آغاز به کار کردند. در کشور ما اما تنها زمین در اختیار مدیران مناطق آزاد قرار داده شده و فرض بر این است که با ایجاد درآمد توسط خود مناطق، توسعه صورت گیرد. این سازوکار قطعاً سرعت کمتری را رقم خواهد زد تا مناطقی که زیرساخت آنها از پیش آماده شده باشد. نکته مهم بعدی این است که به هیچ عنوان قدرت عملیات مدیران مناطق آزاد کشور و سازمان‌های مربوطه، به نسبت عمده مناطق آزاد در دنیا، قابل
مقایسه نیست. همچنان که اشاره کردید ما هنوز در این مناطق درگیر بوروکراسی هستیم، هنوز دستگاه‌های اجرایی متقاعد نشده‌اند که مناطق آزاد لازم است جدای از قوانین سرزمین اصلی کشور اداره شود. من فکر می‌کنم؛ این موارد از مهم‌ترین موانع توسعه مناطق آزاد هستند و نه حاشیه‌هایی مانند انتصابات رانتی. در مورد جزیره کیش، باز این تفاوت به صورت کامل نسبت به سایر مناطق آزاد وجود دارد که نسبتاً روند قابل قبولی را طی کرده و سرعت توسعه بالایی را داشته است؛ به ویژه در دولت یازدهم به جد سرعت آن دو چندان افزایش یافته و به گواه گمرک، کیش جزو مناطقی است که به هیچ وجه قاچاق در آن موضوعیتی ندارد. یادآور می‌شوم که منطقه آزاد کیش در دوره تحریم‌ها، کمک شایانی در حوزه پولی و مالی به اقتصاد ایران داشته و در حوزه گردشگری نیز ظرفیت‌های قابل توجه این جزیره بر کسی پوشیده نیست.
فکر می‌کنید منطقه آزاد کیش تا چد حد در پیشبرد اهداف تعیین‌شده، موفق بوده است؟
کیش دارای پیشرفت خوبی بوده و در حال حاضر نیز، شرایط مناسبی دارد. تمامی مدیران پیش از بنده، متحمل زحماتی شده‌اند که البته در دوران مدیریت برخی از آنان پیشرفت، کندتر صورت گرفته و در برخی دیگر پیشرفت از شدت بیشتری برخوردار بوده است. در مجموع اما این جزیره با توجه به ماموریت‌های مشخص‌شده در گردشگری، تجارت و سرمایه‌گذاری، روند قابل قبولی را طی کرده است. هم‌اکنون سالانه بالغ بر 7 /1 میلیون نفر گردشگر ایرانی وارد جزیره کیش می‌شوند؛ جزیره‌ای که از مهم‌ترین و جذاب‌ترین مقاصد گردشگری کشور است. طبیعتاً در حصول این توفیق، عوامل مختلفی نقش داشته‌اند، از جمله، طبیعت زیبای جزیره، اقدامات متعددی که در این جزیره صورت گرفته، احداث پروژه‌های متعدد سرمایه‌گذاری، هتلداری رضایت‌بخش، وجود قوانین و مقررات سازمان‌یافته، ترافیک کنترل‌شده، امنیت قابل توجه، و عواملی از این دست. مجموعه این عوامل، سبب شده که کیش حقیقتاً مانند مرواریدی در خلیج فارس بدرخشد. چنان که وقتی گردشگران یا سرمایه‌گذاران خارجی وارد کیش می‌شوند، این جزیره زیبا و
توسعه‌یافته را به عنوان ویترینی بسیار قابل توجه از کلیت کشور قلمداد می‌کنند و این حائز اهمیت بسیار است. همان‌گونه که در نشست روسای اتاق بازرگانی نیز که اخیراً در کیش برگزار شد، این موضوع مورد اشاره قرار گرفت که این ویترین باارزش، برای جلب نظر سرمایه‌گذاران خارجی، نقشی بسیار اساسی ایفا می‌کند.
همان‌طور که اشاره کردید، جزیره کیش می‌تواند ویترین بسیار مناسبی در جذب سرمایه‌گذاری در کشور باشد. با این حال اما فعالان اقتصادی همچنان از وجود بوروکراسی در مناطق آزاد شکایت دارند که طبیعتاً مانعی در سر راه جذب سرمایه به شمار می‌رود. شما به عنوان رئیس یکی از این مناطق، این موضوع را چطور تحلیل می‌کنید؟ و چه اقداماتی را برای کاهش بوروکراسی در منطقه آزاد کیش به انجام رسانده‌اید؟
به موضوع مهمی اشاره کردید. یکی از مشکلات فضای کسب و کار ایران بوروکراسی دست و پا‌گیر آن است. به عبارت دیگر بوروکراسی به جای اینکه در خدمت توسعه باشد، با وزن سنگین خود، سوار بر آن شده و مانع روند توسعه است. اما من بر این عقیده‌ام که با توجه به ماموریت‌های تعریف‌شده در مناطق آزاد لازم است، دقت بیشتری معطوف رفع این موانع شود. کم و بیش در این زمینه مشکلاتی وجود دارد؛ بخشی از این مشکل، به سازمان مناطق آزاد برمی‌گردد و بخشی دیگر نیز متوجه دستگاه‌های مختلف اجرایی کشور است که باید همراهی لازم را داشته باشند که بوروکراسی در مناطق آزاد کاهش یابد. در همان جلسه به فعالان بخش خصوصی نیز اعلام کردم که لازم است این مطالبه را با
جدیت مطرح کنند که بوروکراسی در مناطق آزاد کاهش یابد. ما سعی کرده‌ایم که فرآیندهای کار را الکترونیکی کنیم و این شیوه، دو مزیت خوب ایجاد می‌کند؛ نخست اینکه بوروکراسی را کاهش می‌دهد و باعث افزایش سرعت فرآیندها می‌شود و دوم اینکه حوزه سلامت اداری از شفافیت بیشتری برخوردار می‌شود. این طرح در بخش شهرسازی آغاز شده، و تا پیش از پایان سال در حوزه معاونت اقتصادی و سرمایه‌گذاری به بهره‌برداری خواهد رسید. این روند با مرور زمان در بخش‌های دیگر نیز گسترش خواهد یافت و امید داریم که سازمان منطقه آزاد کیش به عنوان یک سازمان پیشرو در کشور، تمامی فرآیندها را به بستر الکترونیک انتقال داده و دخالت عوامل انسانی را در مسیر توسعه فرآیندها، به حداقل برساند. از سوی دیگر می‌توان جزیره کیش را به عنوان یک «شهر خلاق» در نظر گرفت. بر اساس اعلام یونسکو، «شهر خلاق» مشخصه‌هایی دارد که این جزیره قریب به اتفاق آنها را احراز کرده است. از جمله اهداف سازمان در سال 1395، تبدیل جزیره کیش به شهر هوشمند است؛ امری که هم‌اکنون در جزیره برنامه‌ریزی کرده‌ایم و در ردیف‌های بودجه نیز، به آن توجه زیادی معطوف شده است. به عبارت دیگر شهری که تمامی فرآیندهای
IT و ICT در آن دیده شده باشد و امور به صورت الکترونیک دنبال شود. بر این اساس یکی از پروژه‌های جدی سازمان برای سال آینده پروژه «Media City» یا شهر رسانه بوده که در حوزه انتقال فناوری تعریف شده و می‌تواند به نوعی الزامات گردشگری خلاق را برای این جزیره رقم بزند.
چشم‌انداز توسعه گردشگری در جزیره کیش را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا می‌توان گفت روند توسعه در این منطقه، عاری از انحراف بوده است؟
درون جزیره زیرساخت‌های مناسبی به منظور توسعه گردشگری وجود دارد؛ چنان که در حال حاضر حدود 40 هتل به گردشگران خدمات‌رسانی می‌کنند و نیز عملیات عمرانی 38 هتل نیز در دست اقدام است. مراکز خرید و مجتمع‌های تجاری متعددی وجود دارد، تقریباً تمامی تفریحات دریایی در کیش وجود دارد، و نیز فضاهای زیبای شهری در جزیره، بر جذابیت آن افزوده است. موارد یاد‌شده زیرساخت‌های مناسبی هستند که در جزیره به منظور توسعه گردشگری ایجاد شده است.
بر اساس طرح جامع جزیره کیش و افق سال 1404، تعداد گردشگران جزیره باید سالانه به مرز شش میلیون نفر افزایش یابد. رقم فعلی کمتر از دو میلیون نفر است، و امید است تا پایان سال جاری، رشد بیشتری در تعداد گردشگران محقق شود. بنابراین با توجه به اهداف تعریف‌شده در حوزه گردشگری، عقب‌ماندگی فاحشی ملاحظه نمی‌شود. در مورد بخش دوم سوال شما، باید بگویم به هر حال انحرافاتی نسبت به طرح جامع توسعه وجود داشته است؛ طرحی که عمده تمرکز آن بر توسعه گردشگری بنا شده است. به عنوان مثال هم‌اکنون در حوزه ساخت و سازهای واقع در جزیره، نیاز به احداث هتل بیشتر از ساخت برج‌ها و ساختمان‌های مسکونی احساس می‌شود، لذا از ابتدای دولت یازدهم، تمرکز به‌طور عمده بر تقویت گسترده فضاهای گردشگری بوده که با این اقدامات، تا حدودی از میزان انحرافات نسبت به طرح جامع کاسته شده است.
اخیراً برندی به نام «گردشگری حلال» از سوی مسوولان مورد تاکید قرار گرفته است. توسعه گردشگری حلال به‌طور کلی چه الزاماتی دارد و آیا این شیوه گردشگری در جزیره کیش قابل تحقق است؟
به منظور تقویت گردشگری خارجی، در دولت یازدهم برندی به نام گردشگری حلال مورد توجه قرار گرفته است که هدف اصلی آن جذب مخاطبان مسلمان در منطقه آزاد کیش است و البته که گردشگری حلال، تنها محدود به مسلمانان نیست. این مفهوم به معنی آن است که اخلاقیات اسلامی رعایت می‌شود، غذای حلال سرو می‌شود و محیط جزیره، تجارت و فضاهای تفریحی حلال است، و به زعم ما گردشگری حلال، بهترین مجال تفریح برای گردشگری خانواده‌هاست. به همین منظور پروازهایی از دوبی، عراق و عمان راه‌اندازی شده و سعی بر این است که گردشگران کشورهای اسلامی منطقه را به جزیره جذب کنیم. البته تمامی گردشگران اعم از مسلمان و غیر‌مسلمان از این فضای امن در نتیجه تمرکز بر گردشگری حلال، می‌توانند استفاده کنند.
در نشست اخیر روسای اتاق‌های بازرگانی کشور در کیش، سخن از توسعه جزیره هندورابی نیز به میان آمده است. چه برنامه‌هایی برای این جزیره دارید؟ ضمن آنکه جزایر فارور بزرگ و کوچک نیز در قلمرو سازمان منطقه آزاد کیش تعریف شده است.
طی سال‌های گذشته در سه جزیره هندورابی، فارور بزرگ و کوچک اقدام خاصی صورت نگرفته بود و اکنون جزیره هندورابی پس از انقلاب اسلامی، نخستین مجموعه‌ای است که توسعه آن از صفر آغاز شده است. در حال حاضر توسعه هندورابی شروع شده، چنان که از سال گذشته با همکاری مشاورانی از خارج و داخل کشور، در حال تدوین طرح جامع هندورابی هستیم و به موازات آن سعی شده که فرودگاه و بندرگاه نیز که جزو عوامل کلیدی در توسعه هر منطقه‌ای از جمله هندورابی هستند، احداث شود. احداث باند فرودگاه مراحل نهایی را طی می‌کند و احتمالاً تا پایان سال به اتمام خواهد رسید. همچنین عملیات عمرانی بندرگاه هندورابی، بیش از 70 درصد پیشرفت فیزیکی دارد که به زودی به بهره‌برداری خواهد رسید. یک هتل نیز سال گذشته در هندورابی به بهره‌برداری رسیده که هم‌اکنون به ارائه خدمت مشغول است. در حال حاضر، طرح جامع هندورابی در مرحله تصویب قرار
دارد و پس از تصویب در سال آینده، بسته‌های سرمایه‌گذاری مربوط به آن در اختیار بخش خصوصی قرار خواهد گرفت و امیدواریم که هندورابی نیز مانند کیش، روند توسعه پرسرعتی را تجربه کند. سال 1395 سال جهش در توسعه جزیره هندورابی و مشارکت بخش خصوصی در آن خواهد بود و خصوصاً اینکه هم‌افزایی دو جزیره کیش و هندورابی و برقراری سفرهای دریایی جذاب میان این دو، می‌تواند به توسعه گردشگری در هر دو جزیره منجر شود.
برای توسعه جزایر فارور چه اقداماتی صورت گرفته است؟
مسائل محیط زیست برای سازمان منطقه آزاد کیش حائز اهمیت بسیار است؛ از این رو، جزایر فارور بزرگ و کوچک، کماکان در حال گذران مطالعات زیست‌محیطی خود هستند. امید داریم که به موازات توسعه هندورابی - که امری دشوار و نیازمند منابع است - روند مطالعاتی جزایر فارور نیز تداوم یابد، تا پس از حصول پیشرفت مطلوب در توسعه هندورابی، بتوانیم روند اجرایی توسعه این دو جزیره را نیز در دستور کار قرار دهیم.
چه امکاناتی به منظور جذب گردشگری در هندورابی پیش‌بینی شده است؟
تمامی تجربیات مثبت و منفی در اداره جزیره کیش، در توسعه جزیره هندورابی نیز لحاظ خواهد شد، که با توجه به برنامه‌ریزی و طراحی خوب صورت‌گرفته، به نظر می‌رسد این امر در حال تحقق است. در جزیره بارگذاری‌های سبکی صورت خواهد گرفت؛ فضا کاملاً در خدمت گردشگری است و هیچ‌گونه اقامت مسکونی در آن لحاظ نمی‌شود. همچنین اکو پارک‌های بزرگ در هندورابی اجرا خواهد شد و سعی شده در این جزیره فضای جذاب تفریحی برای گردشگران فراهم شود که اوقات خود را در یک فضای دلپذیر توام با آرامش سپری کنند. محیط زیبا، دریای چشم‌نواز و سواحل مرجانی، از دیگر نعمات خدادادی هندورابی هستند که با تحقق توسعه مورد نظر در این جزیره، مقصد بسیار جذابی برای گردشگری خواهد بود.
برخی کارشناسان حوزه گردشگری بر این باورند که با توجه به وسعت نه‌چندان زیاد هندورابی و حساسیت‌های زیست‌محیطی آن، بهتر است این جزیره به اقامتگاه و محل ساخت و سازهای گسترده تبدیل نشود. در خصوص این مورد، آیا تدبیری اندیشیده شده است؟
این را به صورت قاطع می‌گویم که سازمان منطقه آزاد کیش، خود در حوزه محیط زیست، به نوعی پیشگام است. به نحوی که اقدامات گسترده‌ای در این حوزه صورت گرفته و ده‌ها میلیارد تومان طرح‌های متعدد زیست‌محیطی در هندورابی تعریف شده که به مراتب بیش از ماموریت تعریف‌شده برای آن است. ضمن اینکه این اقدامات و طرح‌ها به رویت رئیس سازمان محیط زیست نیز رسیده است. همچنین طی سال جاری، در حال ساخت پژوهشکده بزرگ محیط زیست در حوزه خلیج فارس هستیم که به تازگی عملیات عمرانی آن آغاز شده است. تمامی این اقدامات گواه بر این است که سازمان منطقه آزاد کیش، به موضوع محیط زیست توجه دارد؛ چنان که جزیره کیش، یکی از پاک‌ترین و بهترین جزایر در حوزه زیست‌محیطی است.
به‌گونه‌ای مشابه، جزیره هندورابی نیز خصوصیاتی مانند جزیره کیش دارد. در بخش خشکی آن مساله زیست‌محیطی خاصی وجود ندارد و در بخش دریا نیز تدابیر لازم لحاظ شده است. مشاوران این حوزه که در ارتباط مستقیم با محیط زیست هستند، مطالعات کاملی در این زمینه انجام داده‌اند و پس از آنکه نتایج این مطالعات در اختیار مشاوران طرح جامع قرار گرفت، تدوین این طرح ادامه یافته است. شایان توجه است که از کل مساحت این جزیره، حدود 25 درصد درگیر توسعه خواهد شد و وسعتی در حدود سه درصد آن به ساخت و ساز اختصاص خواهد یافت که عمدتاً شامل فضاهای گردشگری و هتلداری می‌شود و هیچ‌گونه اقامت مسکونی در این جزیره برنامه‌ریزی نشده و روزانه حداکثر 2500 گردشگر از هندورابی بازدید خواهند کرد. بنابراین بارگذاری سازه‌ها در هندورابی بسیار سبک خواهد بود و در این خصوص جای نگرانی وجود ندارد. ضمن اینکه شعار متناسب با این جزیره نیز انتخاب شده: هندورابی؛ جزیره آرامش.
«تبدیل هندورابی به جزیره بانوان» پیشنهادی بود که در نشست فعالان اقتصادی در جزیره کیش از سوی رئیس اتاق بازرگانی ایران مطرح شد. شما این پیشنهاد را چگونه ارزیابی می‌کنید و آیا تحقق آن امکان‌پذیر است؟
به عقیده من، در حال حاضر به لحاظ اقتصادی و با توجه به بررسی‌های مشاوران، تصمیم‌گیری در خصوص این امر نیاز به مطالعه بیشتری دارد. گردشگرها معمولاً خانوادگی سفر می‌کنند و اینکه خانم‌های خانواده از سایر افراد جدا شده و به جزیره دیگر بروند، شاید چندان مطلوب گردشگران نباشد. ولیکن این ظرفیت همواره وجود دارد و هر‌گاه که احساس شد جزیره اختصاصی بانوان، مخاطبان خود را دارد می‌توان این پیشنهاد را عملیاتی کرد.
دیدگاه تان را بنویسید