پیامد تورمی جهش‌های ارزی

رشد نقدینگی عامل اصلی تعیین نرخ تورم در هر اقتصادی است. این امر نیز به خصوص در دهه 80 با تجربیات اقتصاد ایران همخوانی دارد. اما در شرایطی که انتظار می‌رفت تحت سیاست پولی محتاطانه بانک مرکزی طی دو سه سال اخیر،‌ روند صعودی نرخ تورم که از زمان اجرای هدفمندی یارانه‌ها در زمستان سال 1389 آغاز شده بود، در سال 1390 متوقف شود و در ادامه در سال 1391 سیر نزولی به خود بگیرد، جهش‌های ارزی شرایط را به گونه‌ای دیگر رقم زد به نحوی که پس از حدود دو دهه، نرخ ارز بار دیگر به عامل مسلط در تعیین نرخ تورم در سال‌های 1390و 1391 تبدیل شد. نرخ تورم در ادامه روند صعودی خود به 7/28 درصد در دی‌ماه و نرخ تورم نقطه به نقطه به 2/37 درصد رسیده است. اما روند نرخ تورم فصلی، می‌تواند انعکاس بهتری از تحولات نرخ تورم به دست دهد. همان‌طور که در نمودار مشاهده می‌شود، پس از اوج تورمی ناشی از هدفمندی یارانه‌ها در زمستان سال 1389، از سال 1390 اقتصاد ایران دو اوج تورمی دیگر را تجربه کرده است. اوج تورمی سال 1390 از ابتدای زمستان آغاز شد و طی آن نرخ تورم فصلی از حدود سه درصد در شهریور 1390 به مرز 10 درصد در فروردین 1391 رسید. به نظر می‌رسد با توجه به تحولات اقتصاد ایران در زمستان 1390، عامل اصلی اوج تورمی در زمستان 1390، جهش نرخ ارز در بازار آزاد به سطح دو هزار تومان بوده است. در زمستان 1390 نرخ دلار در بازار ارز تهران با جهش شدیدی مواجه شد، به نحوی که نرخ رشد فصلی آن در نقطه اوج خود در دی‌ماه به 45 درصد رسید. به دنبال جهش نرخ رشد فصلی ارز، نرخ تورم فصلی نیز با سیر صعودی در فصل زمستان مواجه شد. جهش نرخ ارز حداقل در کوتاهمدت از دو مسیر مستقیم (افزایش قیمت کالاهای وارداتی) و غیرمستقیم (افزایش هزینه‌های تولید) موجب افزایش نرخ تورم شد. علاوه بر این،‌ جهش نرخ ارز به لحاظ روانی به انتظارات تورمی در اقتصاد کشور دامن زد و افزایش انتظارات تورمی خود به یکی از عوامل افزایش نرخ تورم در کوتاه‌مدت تبدیل شد. با توجه به روند نرخ تورم و نرخ رشد ارز، به نظر می‌رسد جهش نرخ ارز در زمستان1390به سرعت اثرات خود را بر نرخ تورم آشکار کرده و تا پایان فروردین1390بخش عمده اثرات تورمی جهش نرخ ارز تخلیه شده است.

ارتباط نرخ تورم فصلی و نرخ رشد فصلی نرخ ارز در اقتصاد ایران
اما در حالی که نرخ تورم فصلی تا مرداد سال 1391 و در سایه ثبات ارزی در حال کاهش بود، اوج تورمی از پایان تابستان و به خصوص ابتدای پاییز 1391 آغاز شده و طی آن نرخ تورم فصلی از حدود چهار درصد در مرداد 1391 از مرز 12 درصد در آذر 1391 عبور کرد. به نظر می‌رسد با توجه به تحولات نرخ ارز از مردادماه، عامل اصلی این اوج تورم در پاییز 1391، جهش نرخ ارز در بازار آزاد به سطح فراتر از سه هزار تومان بوده است. در پاییز 1391 نرخ دلار در بازار ارز تهران مجدداً با جهش شدیدی مواجه شد، به نحوی که نرخ رشد فصلی آن در نقطه اوج خود در مهرماه به حدود 70 درصد رسید. به دنبال جهش نرخ رشد فصلی ارز، نرخ تورم فصلی نیز با سیر صعودی جدیدی در فصل پاییز مواجه شده و از مرز 12 درصد در آذر‌ماه عبور کرده است. به این ترتیب جهش نرخ ارز و اثرات تورمی آن در زمستان 1390 و پاییز 1391 موجب شده است سیر صعودی نرخ تورم در سال 1391 همچنان ادامه یابد. اگر نرخ ارز در بازار آزاد در محدوده کمتر از چهار هزار تومان حفظ شود و این امر تداوم یابد، انتظار می‌رود با وجود عبور نرخ تورم میانگین از 30 درصد تا پایان سال، نرخ تورم نقطه به نقطه سیر نزولی به خود بگیرد و از ابتدای سال 1392 شاهد سیر نزولی نرخ تورم باشیم. در صورتی که نرخ ارز با سیر نزولی مواجه شود، نزول نرخ تورم با سرعت بیشتری صورت خواهد پذیرفت؛ و در نهایت در صورتی که نرخ ارز با جهش دیگری افزایش یابد، سیر صعودی نرخ تورم نیز ادامه خواهد یافت.