گمرک مقصر نیست

هر ناهماهنگی و ایجاد مانع برای ورود و خروج کالا در مرزها با هر دلیلی که باشد در نهایت گمرک را مقصر می‌دانند اما واقعیت این است که در این سوی مرز بالغ بر 20 سازمان برای ورود و خروج کالا دخیل‌اند و نظر دارند و در آن سوی مرز هم که ممکن است به دلایل مختلف ناهماهنگی وجود داشته باشد. اینکه مرزی محدودیت تردد برای تنها 200 کامیون در روز را دارد یا مرزی به دلایل امنیتی امکان فعالیت شبانه‌روزی ندارد مسائلی است که باید مورد رسیدگی قرار گیرد. تغییر تعرفه‌ها، اعمال محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های صادراتی و قاچاق سوخت از دیگر عوامل موثر در توقف کامیون‌ها در مرز است. اما چرا همه گمرک را مقصر می‌دانند؟ این سوال کلی کافی است تا مسعود کرباسیان از عملکرد خود و گمرک دفاع کند. او تمام‌قد در برابر همه مشکلات می‌ایستد و با شور و هیجان نظام جامع و مکانیزه گمرک یا به عبارت بهتر پنجره واحد گمرک را تشریح می‌کند. رئیس‌کل گمرک معتقد است زیرساخت‌های گمرکی در این دولت پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته است. او می‌گوید «متوسط تشریفات گمرکی برای واردات قبلاً 244 ساعت بود، هم‌اکنون به 24 ساعت رسیده است».



اخیراً گزارش‌هایی از توقف و تشکیل صف‌های کیلومتری از کامیون‌ها در مرزهای عراق، ترکیه و ترکمنستان منتشر شده است. دلیل این توقفات چیست؟
دلیل این توقفات در هر مرزی با مرز دیگر متفاوت است. در مرز ترکیه به این دلیل بوده است که کالاهایی که به ترکیه ترانزیت می‌شوند، با محدودیت‌های گمرک ترکیه مواجه می‌شوند در حالی که ‌این کالاها برای خود ترک‌هاست. علاوه بر این روزانه فقط 500 کامیون در طرف ترک پذیرش می‌شود که این مقدار در حال حاضر کمتر شده و تا 200 کامیون هم رسیده است. مسیر تردد ما اضافه‌تر از مسیر آنهاست و مسیر آنها محدودیت دارد. مورد بعدی این است که گمرک ما 240 هکتار وسعت دارد ولی گمرک طرف ترک چهار هکتار است. ترک‌ها در نقطه صفر مرزی ارزیابی سوخت را انجام می‌دهند. در صورتی که در ایران این طور نیست. از سمت دیگر با بسته شدن مرز بین ترکیه و عراق، کامیون‌های ترک، بار صادراتی ترکیه را از طریق ایران به عراق صادر می‌کنند. این موضوع هم باعث افزایش حجم کار شده است. در این شرایط عمدتاً مسائل متوجه خود ترکیه بود. در شرایطی که نزدیک به دو روز، مرز از ترافیک سنگینی برخوردار بود، آنها بر فعالیت‌هایشان افزودند و با افزایش تمهیدات لازم از جمله بردن ارزیابی‌ها به پشت مرزشان، ترافیک مرز را به حالت عادی درآوردند این در حالی است که از سمت ما کار به صورت شبانه‌روزی در حال انجام بود.
در مرزهای سرخس و لطف‌آباد، ترکمنستان محدودیت‌هایی را وضع کرده است که روزانه بیش از 200 کامیون را پذیرش نمی‌کند. در مرز اینچه‌برون 80 کامیون اجازه تردد در روز را دارند. این مساله در عمل باعث می‌شود کامیون‌ها در خاک ایران متوقف بمانند. برای رفع این مساله هم در کمیسیون مشترک با ترکمنستانی‌ها صحبت شده است که روزانه بیش از 200 کامیون پذیرش کنند. این باعث می‌شود که معطلی کامیون دو روز شود. این زمان چندان زیاد نیست. چون کالا برای آنهاست و قطعاً کالاهای صادراتی ما که اولویت دارند، می‌رود.
در غرب کشور هم، از آنجایی که رانندگان ایرانی تمایل چندانی ندارند وارد خاک عراق شوند، در نقطه صفر مرزی در گمرک کالا را تحویل می‌دهند که این هم زمان‌بر است. اما با این حال کالاهای ترانزیت ما در نقطه صفر مرزی در حال تبادل هستند و هیچ معطلی در مرز نداریم. در مرزهای بالای عراق، صادرات مقداری افت کرده است که حجم کار این بخش به مرزهای مهران و چزابه و شلمچه انتقال یافته است که در عمل ما به صورت شبانه‌روزی کار را انجام می‌دهیم. تنها در مورد ترانزیت سوخت از عراق است که مقداری معطلی وجود دارد، که این هم امری عادی است و کنترلی باید وجود داشته باشد. نکته‌ای که می‌خواهم به آن اشاره کنم این است که هیچ منع خاص و مشکل گمرکی برای انجام کارها وجود ندارد.

پس چطور می‌شود که به یکباره صف 17‌کیلومتری کامیون‌ها در مرز ترکیه تشکیل می‌شود؟ این محدودیت تعداد کامیون آیا اتفاق عرفی است که در سایر کشورها هم در حال اجرا باشد؟
ما برای اینکه به تجار خودمان و کسانی که قصد ترانزیت دارند و کشورهای همسایه‌مان کمک کنیم، حتی پذیرفته‌ایم که در محوطه کامیون‌ها بارشان را جابه‌جا کنند. در هیچ جای دنیا بار را در گمرک جابه‌جا نمی‌کنند. به طور مثال در همین مرز ترکیه، کامیون‌هایی که وارد می‌شوند، کامیون‌های کارنه‌تیری نیستند که بتوان با یک جابه‌جایی این انتقال را صورت داد.

البته این تنها در مرز عراق اتفاق می‌افتد. این طور نیست؟
در مرز بازرگان هم این اتفاق در حال افتادن است. ما پذیرفته‌ایم و این سرویس را می‌دهیم.

در مرز عراق، بهانه این است که می‌گویند، بیمه کامیون‌ها تا نقطه صفر مرزی است. به این خاطر که در آن سمت مرز ناامنی وجود دارد.
برای سوخت که می‌روند.

برای سوخت می‌روند، ولی برای کالا خیر.
خب چه فرقی می‌کند. نمی‌توان گفت که ناامنی فقط برای سوخت وجود ندارد. ضمن اینکه با کمک وزارت خارجه مجوز گرفته شده است که کامیون‌های ایرانی بتوانند به آن سمت مرز تردد داشته باشند. اما نمی‌روند که البته باید هر راننده کامیونی که تمایل ندارد به آن سمت مرز برود.

عوامل دیگری مثل تغییر تعرفه‌های فصلی یا ممنوعیت‌ها و محدودیت‌هایی که برای واردات یا صادرات می‌گذارند، اینها چقدر باعث معطل شدن کامیون‌ها در گمرک‌های کشور می‌شود؟
صدور پروانه صادراتی عمدتاً در داخل کشور انجام می‌شود. به این معنی که متقاضی از گمرک تهران یا گمرک مرکز استان پروانه صادراتی را می‌گیرد. تغییر مقررات تاثیری در این موضوع ندارد. علاوه بر اینکه حقیقتاً ما در چندماهه اخیر شاهد این تغییر و مقررات‌ها نبوده‌ایم. می‌توانم ادعا کنم که کامیون صادراتی ما در مرز معطلی ندارد. اگر کامیون بیاید و جابه‌جا کند، اما از آن سمت کامیونی نیامده باشد، گمرک مسوول این ماجرا نیست. گمرک ایران به صورت شبانه‌روزی در حال انجام وظیفه است.

به طور متوسط هر کامیون باید چه مدت در گمرک معطل شود؟ آمار جهانی چقدر است و در کشور ما چقدر است؟
اگر کامیون پشت به پشت نشود، یعنی نقل و انتقال انجام نشود، حداکثر حدود یک ساعت تردد می‌کند.

میانگین جهانی یک ساعت است؟
خیر، بستگی دارد. کشورهایی که موافقتنامه‌هایی با یکدیگر دارند، کمتر از این هم عبور می‌کنند. چون اسنادشان مورد پذیرش هم قرار می‌گیرد. کامیون‌های کارنه‌تیر که دفترچه عبور دارند حتی زیر یک ساعت از گمرک عبور می‌کنند. آنهایی که دفترچه دارند اطلاعات‌شان قبلاً به ما واصل می‌شود و ما می‌دانیم که کدام کامیون وارد کشور می‌شود، دفترچه را تحویل می‌دهد، پلمب کانتینر را چک می‌کنیم و کانتینر عبور می‌کند. ولی کالاهایی که از ترکیه می‌آیند، با کانتینر نمی‌آیند. با چادر و تسمه می‌آید. ما نمی‌دانیم که داخل آن چیست. به ناچار کالا تخلیه می‌شود و در کامیون دیگری بارگیری می‌شود و آن کامیون امکان عبور می‌یابد.

یکی دیگر از عوامل این توقف‌های طولانی قاچاق سوخت است. به دلیل اینکه قیمت سوخت در کشور ما واقعی نیست، و برای کشورهای همسایه هم مقرون به صرفه‌تر است، ممکن است رانندگان کامیون، قاچاق سوخت انجام دهند و سوخت را آن سمت مرز به فروش برسانند. بازرسی‌هایی که برای کنترل و جلوگیری از این تخلفات انجام شود هم باعث می‌شود سرعت کار پایین بیاید.
بله، یکی از تاخیراتی که ناگزیر وجود دارد، بالاخره باک اضافی ماشین‌ها و جاسازی‌هایی است که بعضاً انجام می‌دهند. قیمت سوخت این سمت مرز 150 تومان است و آن سمت مرز هفت هزار تومان. این منجر به این می‌شود که توقف‌هایی هم ایجاد شود. ولی بالاخره ما این را هم بایستی بپذیریم که این تفاوت قیمت جزیی از واقعیت کنونی ماست و اگر این کنترل برقرار نباشد، آن وقت دیگر قاچاق سوخت افزایش خواهد یافت.

کنترل قاچاق سوخت در معطلی کامیون‌ها تاثیرگذار است؟
معطلی بستگی به زمان آن هم دارد. مثلاً اگر اضافه سوختی داشته باشند، راننده باید به بانک برود و پول بانک را بپردازد و سپس برگردد. تمام اینها بستگی به آن شخصی دارد که تخلف می‌کند. چون کسی که سوخت اضافه ندارد، یک کنترل معمولی و عادی انجام می‌دهند و رد می‌شود. این کامیون متخلف است که بایستی کنار بزند و برای ارزیابی برود و مابه‌التفاوت را بپردازد.

برخی کارشناسان معتقدند گمرکات و مرزهای ما باید مکانیزه شوند.
کارهایی که برای فراهم کردن بستر مکانیزه شدن در حال انجام است، کارهای قابل قبولی است. البته باید توجه داشت در کشورهای دیگر راننده ترانزیت اسناد جعلی ارائه نمی‌دهد. آن شخصی که قصد ترانزیت دارد، خودش متعهد است که اظهار درستی در مورد کالای ترانزیتش کند و مقررات آن کشور را رعایت کرده است. ما به خاطر کسانی که تخلف می‌کنند، مجبوریم سیستم مکانیزه، جی‌پی‌اس، ایکس-ری و آر‌اف‌آی‌دی بگذاریم، ارزیابی هم بکنیم. علاوه بر این هم نگران جاسازی‌ها و اظهارات خلاف واقع باید باشیم. ما چاره‌ای جز انجام این همه هزینه نداریم. واقعیت این است که ما بیشترین هزینه را در این زمینه انجام می‌دهیم تا راه ترانزیت درست شود.

به زیرساخت‌های فراهم‌شده برای جلوگیری از معطلی کامیون‌ها هم اشاره‌ای بفرمایید.
همین سیستم هوشمند ترانزیتی که طراحی شده به نحوی کار می‌کند که اگر کامیونی در حال عبور است، کارهای آن هم در همان لحظه به صورت مکانیزه در حال انجام است. مورد بعدی، مانیفست الکترونیکی است که قصد گرفتن آن را داریم. به این معنی که قبل از اینکه کالا وارد گمرک شود، بار آن مشخص باشد و شرکت حمل هم آن را اعلام کرده باشد. کار دیگر، ایکس-ری‌های دروازه‌ای است که کامیون با بار از داخل آن عبور می‌کند. علاوه بر این ما با سیستم پیامکی هم اطلاع‌رسانی می‌کنیم آن باری که در حال انتقال است، در چه وضعیتی است. از سمت دیگر جی‌پی‌اس است که بر اساس نقشه مسیر، مشخص می‌کند که این چه مسیری را در حال طی کردن است و آیا درست در زمان خودش با زمان‌های توقف در تیر پارک‌ها انجام شده است و نصب آر‌اف‌‌آی‌دی که مشخصات محموله را نشان می‌دهد. هیچ کشوری به این مقدار هزینه نمی‌کند که فضای ترانزیت را درست کند.

یکی از کشورهای هدف صادراتی، عراق است. در مرزهای مشترک‌مان با عراق، بعضاً پیش آمده است حتی تا 30 روز کامیون‌ها معطل شده‌اند. آیا ریشه‌یابی کرده‌اید که برای حل این مشکل چه باید کرد؟
ببینید اتفاقاً دو سه هفته بعد از اینکه دولت مستقر شد، آقای دکتر جهانگیری دستور دادند این معطلی‌ها باید از مرزها برداشته شود. عمدتاً هم مرزهای شمالی بود که محدودیت واردات سوخت داشتند. چون به افغانستان منتقل می‌کردند و افغانستان هم ظرفیت پذیرش محدودی داشت که کامیون‌ها پشت مرز می‌ماندند. همین الان شما به من بگویید که معطلی پشت مرز چقدر است؟

یعنی در حال حاضر اصلاً معطلی نداریم؟
معطلی 30‌روزه نداریم. ممکن است که بعضی از مرزها یک یا دو روز توقف داشته باشند.

میانگین این معطلی چقدر است؟
ما این سمت مرز کامیونی نداریم که بیاید و بخواهد بار ببرد. بیشتر مربوط به آن سمت مرز است که سوخت بیاورد. مرزهایی که ایکس-‌‌ری دارند، معطلی ندارد. عمده واردات کالا از گمرک شهید رجایی است که معطلی نداریم. از جنوب کشور آنهایی که مدارک‌شان درست باشد، معطلی نداریم. آنهایی که کالا می‌آورند معطلی ندارند. غیر از بحث ترکیه‌ که یک امر عادی است. سایر مرزها عمدتاً سوخت است که بالاخره باید کنترل شود. آن هم معطلی‌اش، تقریباً با تمهیداتی که دیده شده، به حداقل رسیده است.

ما راجع به مرزی صحبت می‌کنیم که نیاز به یکسری هماهنگی بین نزدیک به 20 سازمان دارد، این هماهنگی به چه صورتی است؟ آیا این هماهنگی‌ها به شکل درستی انجام می‌گیرد؟ سیستم مکانیزه شما پاسخگوست؟ اخیراً آقای نعمت‌زاده اشاره‌ای به پنجره واحد داشته‌اند، آیا این می‌تواند پاسخگو باشد؟ چه کار باید کرد که هماهنگی بین سازمان‌ها برای شرکتی که در حال انجام واردات و صادرات است، به حداقل ممکن برسد.
با این سامانه جامع گمرکی و پنجره واحد گمرکی که ایجاد کردیم، اتلاف زمان به حداقل می‌رسد. با ارتباط سامانه‌ای و مجوزهای الکترونیکی که گرفته می‌شود، سازمان‌ها باید با یکدیگر این هماهنگی و هم‌افزایی را انجام دهند. متوسط تشریفات گمرکی برای واردات قبلاً 244 ساعت بود، هم‌اکنون به 24 ساعت رسیده است. کل مراحل سبز و زرد و قرمز.

شما نگویید که من کار خودم را درست انجام می‌دهم. باید هماهنگی بین همه سازمان‌هایی که با شما درگیر هستند وجود داشته باشد.
من کارم را انجام داده‌ام. حالا سازمان دیگری، اگر فکر می‌کند که کاری باید انجام دهد، ما آماده‌ایم که با آن سازمان هماهنگ شویم.

اگر همین امروز بگویند که صادرات رب، ممنوع است، دیگر امکان صادراتش وجود ندارد و این به شما ابلاغ شود، در مرزهای کشور چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ آیا کسی اشاره‌ای به وزارت صنعت یا سازمان توسعه تجارت می‌کند؟ می‌گویند که کالایمان در گمرک مانده است.
مشکل ما هم همین است. تشریفات گمرک به حداقل رسیده است. ما که واضع مقررات نیستیم، برای همین است که ما می‌گوییم باید این هماهنگی‌ها ایجاد شود. قبلاً می‌گفتند پنجره تجارت ایجاد شود، نه الکترونیک آن. می‌گفتند 12 سازمان بیایند و بنشینند در گمرک و همانجا مجوز دهند. اما کسی نیامد. نمی‌توانند. گمرک در حال انجام کار در سر مرز است. اما یک سازمان با یک نفر هم نمی‌آید. چه کار باید کرد؟ چندین بار هم بخشنامه زده می‌شود، باز نمی‌آیند. حالا ما آمده‌ایم این را الکترونیکی کرده‌ایم. هر کسی که بخواهد می‌تواند واردات، صادرات و ترانزیت را به گمرک اظهار کند. ما در مرزهایمان کار را لحظه‌ای کنترل می‌کنیم.

آیا شما با گمرک کشورهای همسایه تفاهمنامه‌ای منعقد کرده‌اید؟ کاری انجام می‌دهید که در نهایت منجر به تسهیل امور شود؟
خوشبختانه در سفر آقای رئیس‌جمهور به ترکیه، دو موافقتنامه گمرکی به امضا رسید. معضل صف‌های طولانی را با گمرک ترکیه نشسته و حل کرده‌ایم. برای مرزهای عراق هم با همکاری ستاد عراق و سفارتخانه این کار را انجام داده‌ایم، بالاخره کار باید انجام شود.

تفاهم‌های منعقدشده در چه زمینه‌ای است؟
از نظر ساعات کار، پذیرش اسناد گمرکی، فضای عملیات گمرکی و ایجاد دروازه‌هایی که باید انجام شود. ما باید دنبال این باشیم که بتوانیم بازرسی را هم مشترک کنیم. یعنی هر دو طرف اسناد همدیگر را قبول داشته باشیم، که الان در تلاش هستیم در این مسیر حرکت کنیم.

در تفاهمنامه‌هایی که منعقد کرده‌اید، در مورد تعداد کامیون‌ها هم صحبت کرده‌اید؟
ما با ترک‌ها توافق داشته‌ایم روزی 500 کامیون تردد داشته باشد. اینها هیچ وقت بیش از 200 کامیون قبول نکرده‌اند.

پس کاربرد تفاهمنامه در کجاست؟
آنها هم حتماً محدودیت‌هایی داشته‌اند. باید بنشینیم و مذاکره کنیم. ما دو مسیر داشتیم، آنها هم پذیرفته‌اند که مسیرشان را دو‌تا کنند و در حال بازسازی مسیرشان هستند. توجه کنید گمرک در هیچ کشوری در مقامی نیست که خودش مقررات را وضع کند. فقط این مقررات را تسهیل می‌کند. اینها هم رفته‌اند که این کارها را انجام دهند.

سه مرز شلمچه، مهران و چزابه 24‌ساعته شده است. معنی و مفهوم آن این است که آن سمت مرز هم 24‌ساعته کار می‌کنند؟
نه، ما 24‌ساعته کار می‌کنیم. ولی بعضی از مرزها وقتی که غروب می‌شود، کامیون‌هایشان دنبال بار نمی‌آیند. ممکن است که مسافر بیاید.

بنابراین در عراق به خاطر ناامنی‌های اخیر ...
یک مقدار به لحاظ مشکلاتی که آن سمت است وگرنه ما که محدودیتی نداریم. به هر حال ما با حداقل امکانات این کار را انجام می‌دهیم. سالانه نزدیک به 40 میلیارد دلار صادرات داریم. مسائل و مشکلات آنقدرها هم نیست که این فرصت‌ها را از دست بدهیم. من هم در مقامی نیستم که بگویم چرا سازمان‌های دیگر کار نمی‌کنند. همه ما در حال کار کردن هستیم.