قیمت خاک

هشدارهای زیست‌محیطی که تا چند دهه قبل توجه چندانی را به خود جلب نمی‌کرد و در واقع آنچنان که باید جدی گرفته نمی‌شد، در این سال‌ها به‌سرعت به رنگ بحران و تهدید درآمده است. طی دهه‌های اخیر تذکرات کارشناسان این عرصه مبنی بر ضرورت مدیریت مصرف آب در ایران در عمل چندان جدی گرفته نشده و حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی تا جایی پیش رفته که کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی به فرونشست زمین هم رسیده است. حال که وضعیت آب به اضطرار و بحران نزدیک‌تر از هر زمان دیگری شده، کم‌کم مسوولان ارشد کشور و مردم به اهمیت چاره‌جویی برای آن واقف شده‌‌اند و دست کم در مقام سخن، همه نگران به نظر می‌رسند. در این میان اما مساله دیگری هم زیست‌بوم کشورمان را تهدید می‌کند؛ مساله‌ای که اگر جدی‌تر و مخرب‌تر از بحران آب نباشد، کم‌اهمیت‌تر از آن هم نیست. مساله فرسایش خاک در ایران با سرعتی شدید در حال تبدیل شدن به یک بحران است؛ بحرانی که به نظر می‌رسد هنوز اذهان عمومی عمق و وسعت آن را باور نکرده است. البته در سال‌های اخیر کارشناسان بسیاری در این زمینه ابراز نگرانی کرده‌اند. نگرانی برای مساله فرسایش خاک آنقدر جدی است که در یکی از روزهای پایانی سال 93 مقام معظم رهبری شخصاً در دیدار مسوولان و دست‌اندرکاران منابع طبیعی و حفظ محیط زیست، درباره آن هشدار دادند و حتی آن را از مساله آب هم مهم‌تر دانستند: «در ابعاد کشوری هم که ما حالا درباره‌‌ مسائل کشور خودمان فعلاً داریم بحث می‌کنیم، قضیه این است؛ یعنی آنجا هم آسیب‌ها آسیب‌هایی نیست که به‌آسانی بشود برطرف کرد. فرض بفرمایید فرسایش خاک در کشور بر اثر سهل‌انگاری‌ها و بدعمل‌کردن‌ها و ندانم‌کاری‌ها؛ فرسایش خاک چیزی نیست که بعد بشود به‌آسانی جبرانش کرد. قضیه‌‌ خاک از قضیه‌‌ آب مهم‌تر است؛ ما مشکل آب هم داریم، مشکل بزرگی هم هست، لکن برای تهیه‌‌ آب راه‌های فراوانی وجود دارد؛ برای تهیه‌‌ خاک حاصلخیز این راه‌ها دیگر وجود ندارد. یعنی بی‌توجهی به مبانی حفظ محیط زیست، گاهی اوقات چنین مشکلاتی را به‌وجود می‌آورد؛ آسیبی که وارد می‌شود، آسیبی نیست که بشود [جبران کرد].»
با این همه با مروری بر محتوای رسانه‌ها و سخنان مسوولان این‌طور به نظر می‌رسد که هنوز اهمیت تبعات فرسایش خاک کشورمان چندان جدی تلقی نشده است، اما برآوردهایی که از هزینه‌های فرسایش خاک صورت گرفته نشان می‌دهد هزینه‌های فرسایش خاک از درآمد حاصل از صادرات نفت کشور نیز پیشی می‌گیرد. بر اساس گزارشی که در روزنامه «دنیای اقتصاد» منتشر شده، «به گفته مقامات ارشد محیط‌زیستی در ایران، هزینه فرسایش خاک در ایران از درآمد نفتی این کشور پیشی می‌گیرد. سالانه بین دو تا چهار میلیارد تن خاک در ایران فرسوده می‌شود. اگر این ارقام درست باشند، نرخ فرسایش خاک در ایران 20 برابر بیشتر از متوسط جهانی است. با قیمت تخمینی 28 دلار برای هر تن، هزینه‌های فرسایش خاک بین 56 میلیارد تا 112 میلیارد دلار است. ایران در سال 2014 بالغ بر 6 /53 میلیارد دلار از صادرات نفت به‌دست آورده است.» اما این محاسبات بر چه اساسی صورت می‌گیرد؟ آیا می‌توان روی خاک یک سرزمین قیمت گذاشت و دست‌کم همه تبعات اقتصادی آن را با تعیین یک قیمت مشخص، برآورد کرد؟ از بین بردن پوشش گیاهی یکی از اصلی‌ترین عوامل غیرطبیعی فرسایش خاک محسوب می‌شود. در کشور ما معمولاً از دامپروری به عنوان متهم اول نابودی مراتع نام برده می‌شود؛ فعالیتی که در تامین معیشت ایرانیان نقش مهمی دارد. با در پیش گرفتن چه راهی می‌توان در عین تداوم این فعالیت اقتصادی، تخریب مراتع کشور را متوقف کرد؟