بحران عراق چه تاثیری بر قیمت نفت دارد؟
پرچم‌های سیاه روی چاه‌های نفت
پیشروی جنگ‌طلبان افراطی در عراق و حرکت تهدیدآمیز نیروهای تروریستی به سمت بغداد، احساس ترس را در سرتاسر بازار نفت پراکنده کرده است. شورشیان گروه تروریستی دولت اسلامی عراق و شام(داعش)، هفته‌های گذشته مناطق مرزی عراق با سوریه را به تصرف خود درآورده‌اند و همچنین، کنترل شهرهای استان غربی انبار را نیز به دست آورده‌اند.
پیشروی جنگ‌طلبان افراطی در عراق و حرکت تهدیدآمیز نیروهای تروریستی به سمت بغداد، احساس ترس را در سرتاسر بازار نفت پراکنده کرده است. شورشیان گروه تروریستی دولت اسلامی عراق و شام (داعش)، هفته‌های گذشته مناطق مرزی عراق با سوریه را به تصرف خود درآورده‌اند و همچنین، کنترل شهرهای استان غربی انبار را نیز به دست آورده‌اند. اخیراً نیز، این گروه کنترل مناطق مرزی عراق با اردن را نیز به دست آوردند، اما ارتش عراق وارد عمل شد و برخی از مناطق را مجدداً به دست آورد. سازمان ملل اعلام کرده است صدها نفر در پی دستیابی نیروهای متجاوز به استان دیاله در شرق عراق کشته شده‌اند. استانی که به ایران و پایتخت عراق یعنی بغداد بسیار نزدیک است. گروه تروریستی داعش، همچنین توانسته موصل و تکریت را در شمال عراق به اشغال خود درآورد. متجاوزان همچنین اعلام کرده‌اند بزرگ‌ترین پالایشگاه عراق یعنی پالایشگاه بیجی را بعد از محاصره‌ای که یک هفته به طول انجامید، به تصرف خود درآوردند، هرچند این اطلاعیه از سوی دولت عراق تکذیب شد. این پالایشگاه روزانه 300 هزار بشکه نفت خام ظرفیت دارد. این نیروها که توسط شاخه شرقی گروه تروریستی دولت اسلامی عراق و شام یا
داعش (ISIS) هدایت می‌شوند، تهدید کرده‌اند مناطق اشغالی خود را تا جنوب عراق ادامه خواهند داد. اما این مسائل به چه نحوی می‌تواند به افزایش قیمت نفت منجر شود؟ درگیری‌های نظامی در یک کشور مهم تولیدکننده نفت (که در همسایگی سایر تولیدکنندگان نفت قرار دارد) برای تمامی معامله‌گران نفت نوعی هشدار در جهت تهدید دارایی‌های آنهاست. یک حمله که به بسته شدن خط لوله شمال عراق منجر شود، یا یک اعتصاب در زمینه صنعت نفت در جنوب بغداد، تهدید کارکنان خارجی، تهدید نابودی سازه‌ها و امکانات حوزه‌های نفتی، یک حمله یا خرابکاری علیه واحدها و مسیرهای صادرات، همه و همه می‌توانند به افزایش قیمت نفت و ملتهب شدن بازار جهانی نفت خام و فرآورده‌های آن منجر شود. کشورهای منطقه و کشورهای غربی به شدت نگران این مساله هستند، مساله‌ای که می‌تواند نه‌تنها امنیت منطقه، بلکه اقتصاد جهان را تحت‌الشعاع خود قرار دهد. دوشنبه هفته گذشته، وزیر امور خارجه آمریکا، جان کری به بغداد رفت تا با نخست‌وزیر نوری مالکی در خصوص اوضاع عراق گفت‌وگو کند، پیش‌بینی‌های تحلیلگران نفت حاکی از آن است که واکنش آمریکا در قبال عراق و میزان دخالت آمریکا در بحران عراق، تاثیر قابل
توجهی بر سرنوشت قیمت نفت خواهد گذاشت. در دیدار اخیر کری و مالکی در خصوص نحوه مقابله دولت عراق با نیروهای داعش و اقدامات احتمالی آمریکا در عراق بحث شد، ولی تصمیمات اصلی احتمالاً در هفته آینده اخذ خواهند شد.
دومین تولیدکننده نفت اوپک در بحران
دوشنبه گذشته هر بشکه نفت خام با قیمت 115 دلار مبادله شد که یکی از بالاترین قیمت‌های ماه‌های اخیر بوده است. در حال حاضر نگرانی‌های بسیاری در صنعت نفت عراق وجود دارد، یکی از این نگرانی‌ها احتمال تخریب منابع و میادین نفتی عراق توسط شورشیان داعش است و این نگرانی‌ها بدون شک بر افزیش قیمت نفت تاثیر گذاشته است. دیوید هورگان مدیر ارشد سازمان پترول ریسورس یک کمپانی نفتی است که از سال 1999 در عراق فعالیت می‌کند. او در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی می‌گوید: «اغلب مناطق اشغال‌شده و مناطقی که نبرد در آنها در حال جریان است، در شمال عراق قرار دارند. در حالی که 70 درصد نفت عراق در جنوب تولید می‌شود. از یک منظر، این مساله ابداً امر تازه‌ای نیست. مناطقی از عراق نظیر فلوجه که از مدت‌ها پیش یعنی اواخر سال قبل توسط نیروهای داعش تصرف شدند، در طول این سال‌ها همواره محل نزاع و شورش بوده‌اند و در نتیجه، کاهش نفت مناطق شمالی چندان روی عرضه بازار اثری ندارد.» اما وی می‌افزاید: «آنچه اخیراً رخ داده است، یک افزایش عظیم در وسعت میدان جنگ محسوب می‌شود. نیروهای داعش هم‌اکنون قادر
هستند ارتش را به عقب برانند. این خبر بسیار بدی است اما نمی‌تواند عرضه نفت را به سرعت تحت تاثیر قرار دهد، اما با این حال قادر است تولید نفت را دشوارتر کند.» میزان تولید نفت عراق روزانه 3/3 میلیون بشکه است. این میزان بعد از جنگ دوم خلیج‌فارس، هرگز به وضعیت اولیه خود نرسید و جذب سرمایه برای حفاری و کشف چاه‌های جدید در این کشور دشوار بوده است. اما به نظر می‌رسد دشوارتر از جذب سرمایه، این تردید است که برخی از گروه‌های غیر‌متحد در بین مردم عراق، به این کشور متعهد باقی بمانند.
موقعیت امن مخازن جنوبی؟
حمله به پالایشگاه بیجی، سبب شد تولید نفت در سه‌شنبه گذشته دچار کاهش شود. بر اساس برخی از گزارش‌ها، شورشیان کنترل سه‌چهارم از سایت پالایشگاه را به اختیار خود درآورده‌اند. با این حال بسیاری از حوزه‌های نفتی عراق در جنوب و دور از نزاع قرار دارند. پاول استیون، استاد و عضو تحقیقاتی در موسسه چتمن هاوس در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی می‌گوید: «مناطق شمالی که خارج از محدوده کردنشین قرار دارند، نفت چندانی تولید نمی‌کنند.» او می‌افزاید: «ذخایر نفتی عراق در جایگاه دوم اوپک قرار دارند، اما تولید کمتر نفت پس از جنگ سبب شد بازار نفتی این کشور، کم‌اهمیت‌تر از قبل به حساب بیاید. به‌عنوان مثال، در عرصه سرمایه‌گذاری خارجی، کمپانی‌ها علاقه خود را به دولت عراق از دست داده‌اند. زیرا متوجه شدند که در مقایسه با سایر بازارها، با بازاری دشوار و غیرخصوصی مواجه هستند. در حال حاضر تولید نفت در عراق با چالش روبه‌رو است، زیرا مشکلات بسیاری در زمینه تامین هزینه‌های زیرساختی و هزینه‌های حفظ و نگهداری تاسیسات وجود دارد». کارستن فریج یک تحلیلگر نفت در کومرزبانک در فرانکفورت می‌گوید: «توزیع
منابع نفتی در عراق یکدست نیست، بخش اعظم ذخایر و میادین نفتی در جنوب عراق است و احتمال اینکه شورشیان داعش قصد داشته باشند به این منطقه حمله کنند، اندک است.» وی همچنین به خط لوله‌ای که توسط کردها احداث شده است و امکان صادرات نفت به ترکیه و مدیترانه را برای آنها مهیا می‌کند، اشاره کرد و گفت: «این موارد می‌توانند به اثرات بحران داعش بر بازار نفت کمک کند.» روز دوشنبه، تانر یلدیز وزیر انرژی ترکیه اعلام کرد که «سومین مخزن سوخت حاوی نفت کردستان عراق در بندر مدیترانه‌ای جیحان در ترکیه تخلیه شده است و مخزن سوخت چهارم نیز در حال بارگیری است».
افزایش قیمت نفت حبابی است
قیمت نفت خام برنت از آغاز ماه آوریل (اواسط فروردین) به صورت پیاپی در حال افزایش بوده است. در اوایل ماه آوریل قیمت هر بشکه نفت معادل 105 دلار بود، اما در حال حاضر این قیمت به رقم متوسط 50/113 دلار برای هر بشکه رسیده است. در اواسط هفته گذشته حتی هر بشکه نفت خام با قیمت 115 دلار مبادله شد. پروفسور استیون می‌گوید: «در بازار نفت ادراکی عمومی مبنی براین وجود دارد که بروز مشکل در خاورمیانه یعنی قیمت بالاتر برای نفت. بنابراین شاید افزایش قیمت نفت صرفاً مبتنی بر این درک عمومی باشد و نه در نسبت با وقایع. در حالت عادی قیمت نفت نباید تا این حد تحت تاثیر قرار بگیرد و افزایش یابد، مگر آنکه بغداد سقوط کند. بنابراین ترس و عدم قطعیت نقش اصلی را در این افزایش قیمت ایفا می‌کنند و تمامی قیمت افزوده شده طبیعی نیست.» اوله هانسن، استراتژیست ارشد بازار کالا در بانک ساکسو نیز می‌گوید: «قیمت نفت به آرامی و به تدریج در حال افزایش است. علت این مساله این است که وقایعی که در عراق رخ می‌دهد، چندان تکان‌دهنده نیستند. در حال حاضر در بازار هیچ انگیزه‌ای برای فروش وجود ندارد. همچنین
باید در نظر گرفت که وقایع کنونی هنوز تاثیری بر صادرات نفت در عراق نگذاشته‌اند. وضعیت قیمت بازار با سرعت و نحوه توسعه نزاع دارای رابطه است. ادامه نزاع کنونی می‌تواند تحقق اهداف اقتصادی میان‌مدت عراق را به خطر بیندازد.» با این حال نباید این حقیقت را از نظر دور داشت که قیمت نفت همچون هر کالای دیگر تنها به وضعیت عرضه بستگی ندارد و وضعیت تقاضا نیز بر افزایش یا کاهش آن اثر می‌گذارد، افزایش اخیر قیمت نفت بدون شک تا حدی مدیون افزایش در طرف تقاضا نیز بوده است. داده‌های مربوط به میزان تقاضای نفت چین برای نخستین بار یک رشد تقاضا در مصرف کارخانه‌های این کشور را ظرف شش ماه گذشته نشان می‌دهند، این رونق مصرف بدون شک سهمی در افزایش قیمت نفت دارد. بررسی‌های مقدماتی موسسه اچ‌اس‌بی‌سی (HSBC) نیز حاکی از آن است که سفارش‌های نفتی چین در ماه ژوئن افزایش یافته‌اند و اقتصاد چین در حال تثبیت دوباره است، این مساله به لطف اقدامات پکن برای تقویت رشد اقتصادی محقق شده است. بنابراین نسبت دادن افزایش قیمت نفت خام فقط و فقط به تحولات عراق و بحران ایجاد‌شده توسط گروه داعش، شاید تا حدودی نشان از رویکردی بدبینانه و دور از واقعیت داشته باشد.
در این تحلیل، گفته می‌شود تا زمانی که صادرات نفت در عراق دچار اختلال جدی نشده است، هر تغییری در قیمت نفت عمدتاً تصنعی و روانی خواهد بود.
آینده چه خواهد بود؟
پروفسور استیون می‌گوید: «عراق به‌عنوان یک کشور مستقل با مرزهای کنونی بعد از جنگ جهانی دوم توسط غرب و از باقی‌مانده‌های امپراطوری عثمانی ساخته شد. بقیه کشورهای خاورمیانه نیز تا حد بسیار زیادی به نحو تصنعی ایجاد شده‌اند. اگر عراق دچار تجزیه و فروپاشی شود، مناطق مختلف آن متحدین متفاوتی خواهد یافت و این می‌تواند به نزاع‌های آتی منجر شود. نزاع‌هایی که همگی یک نتیجه خواهند داشت: تولید نفت را کاهش خواهند داد.» هورگان نیز در این باره می‌گوید: «ما هنوز تا حد بسیار زیادی به نفت خاورمیانه وابسته هستیم. در حال حاضر تنها یک ذخیره نفتی 80 روزه در سرتاسر جهان وجود دارد، هرچند زمانی این ذخیره در سرتاسر جهان برای 100 روز کافی بود. امروزه این عدد کاهش یافته است. با وجود اینکه منابع جدید نفتی در مناطق سنگ‌رسی (به‌عنوان مثال در کانادا) گسترش یافته‌اند، اما منابع بسیار بیشتری برای برطرف کردن نیازهای جهانی مورد نیاز است.» در برخی از تحلیل‌های صورت‌گرفته در خصوص آینده نفت، به احتمال توافق بین ایران و غرب ابراز امیدواری شده است. به‌عنوان مثال، هورگان در این باره می‌گوید: «توافق
میان تهران و واشنگتن بر سر موضوعات هسته‌ای می‌تواند سبب بازگشت قیمت نفت به محدوده طبیعی شود و از نرخ افزایش آن بکاهد و علت این مساله صرفاً تحول در روابط سیاسی نیست، بلکه توافق با ایران می‌تواند به معنای دستیابی به ذخیره عظیمی از محموله‌های نفتی باشد که می‌توانند به‌عنوان جایگزین کسری تولید عراق از ایران به جهان منتقل شوند.» با این حال همیشه گزینه‌های خوش‌بینانه‌تری نیز وجود دارد، اگر داعش متحمل یک شکست سریع شود (که به احتمال زیاد با حفظ تعدادی از نیروهای آمریکایی در عراق پس از دفع بحران همراه خواهد بود)، قیمت نفت فوراً کاهش خواهد یافت. هر نوع تغییر منفی در وضعیت شورشیان به‌عنوان مثال مرگ ابوبکر البغدادی نیز می‌تواند بازار نفت را دگرگون کرده و منجر به کاهش قیمت نفت شود. حتی اگر او با رهبر جدیدی جایگزین شود، رقابت‌های داخلی به تضعیف داعش و در نتیجه تضعیف بحران و کاهش قیمت نفت منتهی خواهند شد. ادامه درگیری‌ها نیز ممکن است دو طرف را به این نتیجه منتهی کند، که در چنین جنگی (که با ویژگی‌های فرقه‌ای و قومی تشدید شده است) هیچ پیروزی ساده و کم‌هزینه‌ای وجود ندارد. .
دیدگاه تان را بنویسید