تالار «شیشه‌ای» ارز

چند سال از نخستین زمانی که طرح راه‌اندازی بورس ارز در دولت قبلی مطرح شد، می‌گذرد. جهش قیمت‌ها در بازار ارز به دنبال افت شدید ارزش ریال در آن زمان، برخی را به این فکر انداخت که بورسی برای ارز راه‌اندازی کنند تا از نوسانات شدید قیمت‌ها جلوگیری کند. در آن زمان، مجلس با این پیشنهاد مخالفت کرد؛ اکنون اما، مجدداً مدیران بازار سرمایه طرح راه‌اندازی بورس آتی ارز را مطرح کرده‌اند. محمد فطانت، رئیس سازمان بورس اظهار کرده است بورس آتی ارز برای دوره‌های زمانی 3، 6 و 9‌ماهه معامله ارز طراحی شده است؛ همچنین، اوراق آتی مشتقه ارزی طراحی و از نظر فقهی نیز معضلات آن برطرف شده است.

طرح این موضوع، موافقان و مخالفان زیادی را در هفته‌های اخیر به همراه داشته است. موافقان این طرح معتقدند افزایش شفافیت در بازار ارز، امکان پیش‌بینی آینده نرخ ارز و پوشش ریسک (hedge) برای سرمایه‌گذاران مهم‌ترین ویژگی‌های راه‌اندازی بورس ارز است. در واقع، ویژگی هر بازاری برقرار شدن مکانیسم عرضه و تقاضا برای تعیین قیمت‌هاست؛ بنابراین، بورس ارز نیز می‌تواند باعث ایجاد چنین وضعیتی شود که شفافیت هر چه بیشتر معاملات را به همراه خواهد داشت. همچنین، پس از مدتی، معامله‌گران می‌توانند با استناد به روند سابق قیمت‌ها، مسیر آینده نرخ ارز را نیز پیش‌بینی کنند که برای چشم‌انداز سرمایه‌گذاری مناسب ارزیابی می‌شود. پوشش ریسک نیز به معنای آن است که برخی سرمایه‌گذاران به منظور حفظ حاشیه سود سرمایه‌گذاری خود، با خرید اوراق مشتقه (نظیر اختیار خرید یا فروش) ریسک این سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهند. از سوی دیگر، برخی کارشناسان با اجرای این طرح، حداقل در شرایط فعلی مخالفت دارند. به عقیده آنها بورس ارز باید تحت نظارت بانک مرکزی باشد؛ در نتیجه با راه‌اندازی بورس آتی ممکن است روند قیمت ارز از کنترل خارج شود. تجربه‌های پیشین بازارهای آتی، نظیر بازار آتی سکه نیز بر این موضوع تاکید دارد که ورود اشخاص حقیقی برای نوسان‌گیری در این بازار، سبب تغییرات شدید قیمت‌ها می‌شود که اثرگذاری مستقیمی بر قیمت‌ها در بازار واقعی ارز دارد. بنابراین و با توجه به اثرگذاری بالای نرخ ارز بر فضای اقتصادی کشور، راه‌اندازی بورس آتی ارز، تهدیدی جدی برای اقتصاد محسوب می‌شود.

همچنین، برخی به تحریم‌های بین‌المللی اشاره می‌کنند که در نتیجه آن، عرضه ارز به تناسب تقاضا نیست؛ بنابراین، ایجاد چنین بازاری در عمل امکان‌پذیر نیست. در این میان، یکسان‌سازی نرخ ارز به عنوان پیش‌نیاز راه‌اندازی بورس ارز وابستگی زیادی به نتیجه مذاکرات هسته‌ای دارد. بنابراین، توافق احتمالی هسته‌ای می‌تواند نظرات مخالف راه‌اندازی بورس ارز را تغییر دهد، زیرا هم منابع ارزی را تقویت می‌کند و هم احتمال تک‌نرخی شدن را افزایش می‌دهد. با این حال، یکی دیگر از نگرانی‌های راه‌اندازی بورس آتی ارز، افزایش سفته‌بازی است. به عبارت دیگر، نوسان‌گیران با ایجاد یک فضای مجازی، اقدام به معامله ارز می‌کنند و با قرار گرفتن در صف خرید و فروش، نوسانات شدیدی را در قیمت‌ها ایجاد می‌کنند. بنابراین، امکان سفته‌بازی در بازارهای آتی تهدید دیگری برای راه‌اندازی بورس آتی ارز محسوب می‌شود. بنابراین، یکی از پیشنهادات کارشناسان این است که بازاری نظام‌مند و قانون‌پذیر برای ارز ایجاد شود و با نظارت مناسب بانک مرکزی بر آن، به جای سفته‌بازی، متقاضیان و عرضه‌کنندگان واقعی ارز در آن فعالیت داشته باشند. به این ترتیب، نه‌تنها شفافیت بازار ارز افزایش می‌یابد، بلکه قیمت‌ها از سفته‌بازی مصون خواهند ماند.