تجارت آزاد با همسایه غربی

سفر رئیس‌جمهور عراق به ایران آغازگر جدی شدن موضوع تجارت آزاد میان ایران و عراق بود، تا بعد از سوریه، ایران با عراق هم قرارداد تجارت آزاد امضا کند. قراردادی که به موجب آن به طرفین اجازه می‌دهد مبادلات تجاری خود را بدون برخی از محدودیت‌ها و کاهش احتمالی برخی از تعرفه‌ها انجام دهند. عراق به خصوص در سال‌های اخیر و در دوران بازسازی خود به بازاری جذاب برای کشورهای همسایه تبدیل شده است و همین عاملی شده تا رقابت بر سر سهم بیشتری از بازار عراق شدت بگیرد. رقابتی که گاهی چین در آن برنده است و گاهی ترکیه و گاهی هم ایران.
اما اخیراً موضوع افزایش بیشتر روابط دو کشور و گسترش مناسبات اقتصادی میان آنها مطرح شده است به گونه‌ای که هدف‌گذاری تجاری میان دو کشور یکباره پنج برابر شده و قرار است حجم مبادلات دو کشور از پنج به 25 میلیارد دلار در سال برسد. هدفی که برخی معتقدند امضای قرارداد تجارت آزاد میان ایران و عراق می‌تواند فرآیند تحقق آن را تسهیل کند.
در این موضوع که بازار عراق نیاز بسیاری به واردات مواد مختلف دارد، شکی نیست اما سوال این است که ایران به عنوان یکی از اولین شرکای تجاری عراق چه محصولاتی به این کشور صادر می‌کند؟ مروری بر لیست 10 قلم اول تجاری ایران و عراق نشان می‌دهد در سال 93 سیمان و مواد غذایی مهم‌ترین محصولات صادراتی ایران به عراق بوده‌اند و ایران از صادرات 10 قلم اول خود به عراق، یک میلیارد و 650 میلیون دلار درآمد کسب کرده است. اما نگاهی دقیق به لیست صادرات ایران نشان می‌دهد ایران جز برخی از مواد پتروشیمی، عمده کالاهایی که به عراق صادر می‌کند مواد غذایی خام است؛ هندوانه، گوجه فرنگی، ماست و پنیر. کالاهایی که نه در زمره کالاهای دارای ارزش‌افزوده دسته‌بندی می‌شوند و نه کالاهای ضروری که قطع صادرات آنها خللی در اقتصاد عراق ایجاد کند. بر این اساس باید برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای افزایش صادرات به عراق داشت و علاوه بر بازارهایی مانند مصالح ساختمانی و مواد غذایی، به سمت صادرات کالاهایی رفت که هم تجارت با ایران را برای عراق به امری ضروری تبدیل کند و هم سبب تحرک در بخش تولید ایران شود.
چون آنچه از مقایسه رقم صادرات و واردات محصولات ایران به عراق بر‌می‌آید این است که در تجارت با عراق سهم ایران از صادرات به عراق بسیار بیشتر از عراق است. در سال 93، ارزش دلاری صادرات 10 قلم اول صادرات ایران به عراق 30 برابر بیشتر از ارزش دلاری صادرات عراق به ایران بوده است. اما به نظر می‌رسد تجارت عراق با ایران اگرچه بسیار اندک است اما همین مواد اندک در مقایسه با صادرات ایران، ضروری‌تر محسوب می‌شوند. آلیاژ و قراضه آلومینیوم، لاستیک چرخ و آلیاژ مس جزو کالاهای اول صادراتی عراق به ایران است.
قطعاً به دلیل شرایط خاص تحریم‌ها و توان محدود ما در تجارت، ایران امکان امضای قراردادهای تجارت آزاد با کشورهای زیادی را ندارد و فعلاً باید به مراوده با کشورهای همسطح و همسایه بسنده کند. کشورهایی که قرارداد تجارت آزاد امکان صادرات بیشتر برای ایران را فراهم می‌کند و ایران را صرفاً به یک دروازه وارداتی تبدیل نمی‌کند. اما بهتر است با کمی برنامه‌ریزی به سمتی برویم که این‌گونه استنباط نشود که تجارت آزاد با عراق صرفاً یک تجارت سیاسی است تا تجارتی اقتصادی.