مترسک نسازیم

مهدی طحانی/کارشناس بازار سرمایه

اطلاعات نهانی به اطلاعاتی اطلاق می‌شود که در اختیار عده مشخصی است و همگان از آن اطلاعات خبر ندارند. همیشه وقتی صحبت از اطلاعات نهانی در بازار سرمایه می‌شود، نگاه‌ها صرفاً به گردش اطلاعات در این بازار جلب می‌شود حال آنکه علت ایجاد و بروز این اطلاعات صرفاً از بازار سرمایه نشات نمی‌گیرد. پیچیدگی قوانین و تفسیرهای متفاوت از آنها باعث می‌شود همواره این فساد اطلاعاتی وجود داشته باشد. هرچه قوانین شفاف‌تر و بوروکراسی اداری کوتاه‌تر باشد این فساد کمتر خواهد بود.
بحث اطلاعات نهانی را با یک مثال به صورت جامع بررسی می‌کنیم. در بهمن‌ماه سال گذشته، مجلس شورای اسلامی افزایش چند‌برابری نرخ خوراک پتروشیمی‌ها و افزایش نرخ بهره مالکانه را تصویب کرد. بعد از این مصوبه انتظار می‌رفت که نرخ‌ها طبق روال اجرایی و ابلاغ شود. با این حال در سال جدید صحبت‌هایی مبنی بر قبول یا رد نرخ‌ها مطرح می‌شود و دستورالعمل‌های اجرایی آن ابلاغ نمی‌شود. سرمایه‌گذاران طبیعتاً مطابق نرخ‌هایی که در قانون تصویب شده است تصمیم‌گیری می‌کنند. اما سرمایه‌گذارانی که از تغییرات آتی نرخ‌ها آگاهند و با مراکز تصمیم‌گیری ارتباط بهتری دارند، با استفاده از اطلاعات نهانی خود اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند. نمونه دیگر، اتفاقی است که برای قیمت خودرو نیز در شورای رقابت در چند وقت اخیر دیده شده است. افزایش قیمت خودرو در شورای رقابت تصویب شد. سرمایه‌گذاران که به خودی خود تحلیلگر واقعی کیفیت و قیمت خودرو نیستند که در مورد ارزندگی قیمت خودرو نظر بدهند. لذا عده‌ای کارشناس با نظر موافق و مخالف به این جمع‌بندی رسیده‌اند که قیمت خودرو افزایش داشته باشد. اما اکنون شاهد آن هستیم که مخالفت‌های دیگری با افزایش قیمت خودرو بیان می‌شود. از طرفی با نگاهی به واردات خودرو می‌فهمیم کسانی سمت واردات خودروهای گران‌قیمت می‌روند که اصول و روش آن را بلدند و به واردات می‌پردازند. اما بسیاری از افراد دیگر با این پاسخ گمرک مواجه می‌شوند که واردات خودرو خاص ممنوع است. حتی شرایطی بیان نشده که چه کسانی با چه شرایطی می‌توانند خودرو وارد کنند. حال آنقدر فرآیندهای اداری کسب و کار در ایران پیچیده است که به نوعی سرمایه‌گذاران چاره‌ای جز استفاده از اطلاعات نهانی برای پیش بردن اهداف خود ندارند. پس این امر مختص بازار سرمایه ما نیست بلکه بر کل اقتصاد سایه انداخته است. بازار سرمایه معلول شرایط کلی اقتصاد است. طبیعی است که در چنین مواردی، افرادی که به مراکز قدرت نزدیک‌ترند از اطلاعات بالاتری نسبت به بقیه برخوردارند و در نتیجه تصمیم‌های بهتری اتخاذ می‌کنند. اکنون عده‌ای از تحلیلگران بازار سرمایه نیز به جای اینکه انرژی خود را بر روی تحلیل سهام بگذارند، تلاش می‌کنند با این‌گونه مراکز تصمیم‌گیری و مسوولان شرکت‌ها ارتباط برقرار کنند. این پدیده باعث شده است که تحلیلگران برای پیش‌بینی و سناریوسازی اطلاعات زحمت چندانی نکشند. در بازار سرمایه شرکت‌ها موظف‌اند گزارش‌های مالی خود را در سامانه کدال به ثبت برسانند. اما هنوز گزارش وارد سامانه نشده است که عده‌ای از محتوای آن باخبرند. چرا که در شکاف زمانی که شرکت‌ها اطلاعات خود را به سازمان می‌دهند و سپس وارد کدال می‌شود ممکن است درز اطلاعاتی شکل بگیرد.
در خارج از کشور شرایط به گونه‌ای دیگر است. مسوولان اقتصادی در تاریخ و موضوع مشخصی طبق تقویم اقتصادی (economic calendar) صحبت می‌کنند. قبل از ایراد سخنرانی کارشناسان و تحلیلگران درباره صحبت‌ها گمانه‌زنی می‌کنند و در سایت‌های مخصوصی همانند بلومبرگ و کیتکو بیان می‌کنند. اما در ایران مقام‌های غیراقتصادی هم حتی در اموری که در حیطه تخصص آنها نیست صحبت می‌کنند و خط قرمزی هم ندارند. برخی نمایندگان مجلس در خصوص پیچیده‌ترین مسائل اقتصادی صحبت می‌کنند در حالی که ممکن است صحبت‌های آنها حاوی اطلاعات نهانی باشد. لذا مجموع موارد اخیر بر بازار سرمایه نیز اثر می‌گذارد و در قالب اطلاعات شرکت‌ها دیده می‌شود. بازار سرمایه انتهای موج شرایط اقتصادی است.
عدم تقارن اطلاعاتی همواره دیده می‌شود. عده‌ای همیشه از موضوعاتی باخبرند که دیگران از آنها خبر ندارند. چرا که با مراکز تصمیم‌گیری همچون هیات مدیره و واحد مالی شرکت‌ها در سطح جزء و مجلسیان و دولتمردان در سطح کل در ارتباط‌اند. برای حل ریسک اطلاعات نهانی در گام اول باید به صورت فرهنگی کار شود. افراد خودشان باید از انتشار این‌گونه اطلاعات سر باز بزنند. این‌گونه مسائل با بگیر و ببند قادر به حل شدن نیست.