خطر رانت اطلاعاتی

صورتجلسه هنوز تایپ نشده بود که خبرش بین چند معامله‌گر رد و بدل شد. نتیجه چه بود؟ آنها که زودتر از دیگران امکانات به دست آوردند، تا توانستند خریدند. این ماجرا روایت عمومی از اتفاقاتی است که هر روز در بازار سرمایه ایران رخ می‌دهد. هفته گذشته نیز اخبار سیاستگذاری برای تعدیل قیمت محصولات پتروشیمی را چند نفر زودتر از دیگران شنیدند و چند گام پیش‌تر از دیگران سود کردند. پرونده پیش رو به بررسی درست یا نادرست بودن این تصمیمات نمی‌پردازد. بلکه تاکید آن بر این نکته است که خبری که هر چند روز دوشنبه (۹ تیرماه ۱۳۹۳) با جلسه‌ای در حضور وزرای دولت یازدهم و مسوولان بورسی گرفته شده بود اما روز جمعه (۱۳ تیرماه ۱۳۹۳) یعنی چهار روز بعد، رسانه‌ای و به تیتر اول رسانه‌های اقتصادی تبدیل شد. این خبر حاوی پیشنهاد جدیدی بود که پس از موافقت وزارت صنعت، معدن و تجارت، برای اجرا به بورس کالا ابلاغ شد. بر اساس این تصمیم، محاسبه قیمت محصولات پتروشیمی در بورس کالا از 14 تیر بر اساس ارز آزاد صورت گرفت. در ادامه به نقل از رسانه‌ها، رئیس اتحادیه صنف سازندگان و فروشندگان مصنوعات پلاستیک از رانت اطلاعاتی خبر داد که طی آن یک روز قبل از اعلام مصوبه وزارت صنعت، به یکباره 10 هزار تن مواد پتروشیمی در بازار خریداری شد. چرا که دلالان کاملاً اطلاع داشتند که مبنای قیمت‌گذاری محصولات پتروشیمی تغییر می‌کند. از طرفی بررسی شاخص صنایع شیمیایی در دو روز کاری بازار سهام در فاصله تصویب تا اعلام خبر نشان می‌دهد که شاخص این صنعت از 4950 در نهم تیر به 5087 در چهاردهم تیر رسیده است. این موضوع بهانه‌ای شد تا در این پرونده به بررسی تاثیر اطلاعات نهانی بر کل معاملات بازار سرمایه بپردازیم. طبق بند32 ماده1 قانون بازار اوراق بهادار، اطلاعات نهانی هرگونه اطلاعات افشا ‌نشده برای عموم است که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به اوراق بهادار، معاملات یا ناشر آن مربوط می‌شود و در صورت انتشار، بر قیمت یا تصمیم سرمایه‌گذاران برای معامله اوراق بهادار مربوط تاثیر می‌گذارد. معیار شناخت اطلاعات نهانی دو شاخص است؛ اول محرمانه بودن اطلاعات و دوم با ارزش بودن آن؛ ممکن است اطلاعاتی محرمانه نیز باشد ولی برای اثرگذاری بر قیمت اوراق بهادار یا تصمیم سرمایه‌گذاران برای خرید یا فروش اوراق بهادار مشخص حائز اهمیت نباشد یا ممکن است با ارزش باشد ولی مخفی و محرمانه نبوده و به بازار از طریق مراجع خبررسانی مشخص افشا شده باشد. عدم استفاده از اطلاعات نهانی (inside information) یکی از شاخصه‌های اصلی سلامت بازار سرمایه است. شاغلی که دارای اطلاعات نهانی است نباید این اطلاعات را به نفع خود یا به ضرر دیگران، استفاده کند یا موجبات استفاده دیگران از این اطلاعات را مهیا کند. هرچند معامله بر اساس اطلاعات نهانی می‌تواند به سودهای کوتاه‌مدت منتج شود، در بلندمدت همه فعالان حرفه را متضرر خواهد ساخت. این مساله باعث احتراز سرمایه‌گذاران از بازار سرمایه می‌شود. زیرا انتظار می‌رود که بازار به شکل متقلبانه به نفع دارندگان اطلاعات نهانی خواهد بود. ممنوعیت استفاده از این اطلاعات فراتر از خرید و فروش مستقیم اوراق بهادار یا کالا توسط افراد است. بلکه استفاده از اطلاعات نهانی در گزارش‌ها، تحلیل‌ها و سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، نظیر سرمایه‌گذاری در اوراق مشتقه و صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز منع می‌شود. هر معامله مبتنی بر اطلاعات نهانی تخطی محسوب می‌شود. هر چند در قانون بازار سرمایه مصداق مجازات‌های افراد مشخص شده است، اما تاکنون کمتر دیده شده فردی به خاطر استفاده از اطلاعات نهانی توبیخ شده باشد. چندی پیش نیز دفتر مرکزی حراست سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به اینکه برخی مدیران شرکت‌ها و نهادهای مالی، اطلاعات نهانی را با عضویت در گروه‌های تخصصی بازار سرمایه در فضاهای مجازی از جمله وایبر، تلگرام و...، به صورت خواسته یا ناخواسته افشا می‌کنند، تاکید کرد که باید این افراد نسبت به عواقب حقوقی افشای این اطلاعات آگاهی لازم را به دست آورند.