رقابت در دریا

محمدمهدی راسخ / دبیر کل پیشین اتاق تهران

حضور خط بزرگ کشتیرانی سوئیس در بندر شهید رجایی را باید از دو منظر اقتصادی و سیاسی بررسی کرد. از بعد سیاسی نشان از آن دارد که تحریم‌های یک‌طرفه و ظالمانه‌ای که از سوی کشورهای غربی بر ما حکمفرما شد، محدودیت‌های بسیاری را برای فعالان اقتصادی و روابط تجاری ما به وجود آورد. که یکی از آنها عدم حضور خطوط کشتیرانی بزرگ در بنادر ما و موانع فعالیت بازیگران کشتیرانی است. تحریم‌ها که از چند سال پیش در بنادر و فعالیت‌های دریایی آغاز شد و شدت گرفت، خوشبختانه امروز شاهد هستیم با توافق هسته‌ای محدودیت‌ها کاهش پیدا کرد و از نظر سیاسی این موضوع وجهه بسیار خوبی برای کشور ما دارد که خطوط مهم و بزرگ بین‌المللی در حال بازگشت به بنادر ایران هستند و در حمل کالاهای وارداتی و صادراتی ایران مشغول فعالیت می‌شوند.
این از جنبه سیاسی یک موفقیت بزرگ برای کشور محسوب می‌شود و به لحاظ بین‌المللی، شروع گسترش‌های فعالیت‌های تجاری از طریق حمل و نقل دریایی است. باید به این نکته توجه داشت که در این سال‌ها تحریم‌ها و محدودیت‌های متعددی علیه صنعت کشتیرانی کشور و به ویژه شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران اعمال شده است.
بنابراین انتظار می‌رود فضای کشتیرانی ایران پس از برجام به حالت عادی برگردد و محدودیت‌ها به طور کلی برداشته شود. با وجود این می‌توان یک موفقیت بزرگ را در صنعت حمل و نقل تصور کرد.
اما از بعد اقتصادی نباید نگران حضور شرکت‌های خارجی در زمینه‌های مختلف و فعالیت‌های مختلف تجاری در کشور بود. ما باید از حضور این‌گونه شرکت‌های خارجی استقبال کنیم زیرا حضور اینها می‌تواند نکات مثبت و تاثیرات مطلوبی بر چارچوب اقتصاد کشور بگذارد، از سویی باید تلاش شود با این همکاری‌ها اقتصاد ما رقابتی شود و بزرگ‌ترین مشکل کشور حل شود. زیرا اقتصاد ما رقابتی نیست و حضور این شرکت‌های بین‌المللی می‌تواند به صورت جدی بستر رقابتی شدن اقتصاد ما را در بخش‌های مختلف فراهم کند.
این فعالیت‌های مشترک کمک می‌کند کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران صرفاً رقابت را در فعالیت‌هایش پیشه کند و خدمات بهتری ارائه کند و این خدمات را با قیمت‌های ارزان‌تری عرضه کند. بنابراین در این زمینه نباید نگرانی داشت و باید با برنامه‌ریزی جلو رفت. اما آنچه مسوولان باید به آنها در محیط کسب و کار توجه کنند این است که امکان رقابت کامل برای شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به وجود بیاورند تا همانند گذشته به بازیگران اصلی تجارت دریایی تبدیل شوند و اجازه فعالیت در حوزه کسب و کارشان داده شود.
نکته قابل توجه این است که کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران حدود 30 درصد از فعالیت‌هایش بین‌المللی بود و بارهایی جابه‌جا می‌شد که از مقاصد دور و قاره‌های مختلف بود و این نشان می‌دهد که بازگشت کشتی‌های بزرگ به بنادر ایران به دلیل سابقه حمل و نقل کشور و دریانوردی است. اما فراموش نشود در دوره پساتحریم برای محکم شدن این همکاری‌ها و توسعه فعالیت‌هایمان در این زمینه باید خدمات را به بهترین شکل ممکن با کیفیت لازم ارائه کنیم.
از منظری دیگر قیمت خدمات‌مان را منطقی و ارزان کنیم تا برای بازرگانان، فعالیت تجاری و حمل و نقل به صرفه شود. با تمام اینها امروز باید خوشحال بود که این فضا برای کشتیرانی ما پس از سال‌ها تحریم به وجود آمده است. بنادر بزرگی مانند شهید رجایی و چابهار، باید در این فضا زیرساخت‌هایشان تقویت شود و از آنجا که حمل و نقل دریایی بهترین حمل و نقل برای تجارت کشور محسوب می‌شود باید تلاش شود توسعه کشتیرانی و فعالیت‌های تجاری از طریق دریاها تسهیل شود.
گرچه این روزها در حال حاضر گروه‌های کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با هدف کلی تکمیل زنجیره تامین حمل و نقل، برنامه‌های توسعه‌ای خود را در بخش‌های مختلف کشتیرانی و سایر خدمات وابسته و تکمیلی پیگیری می‌کنند و این برنامه‌ها از موارد مربوط به توسعه و تنوع‌بخشی بازار و ناوگان تا توسعه فعالیت‌های ترانزیتی را در بر می‌گیرد. در این میان توسعه فعالیت‌های بندری و ترمینال‌داری و همچنین ایجاد و راه‌اندازی بنادر خشک در دستور کار گروه قرار داشته و با توجه به پتانسیل کشور در خصوص تولید سوخت با کیفیت کشتی، توسعه سوخت‌رسانی به کشتی‌های عبوری در منطقه نیز از جمله برنامه‌های اصلی گروه بوده است. شرایط مناسب و همچنین نیاز اساسی کشور به توسعه تعمیرات شناورها در داخل کشور، گروه کشتیرانی را بر آن داشته است که در این زمینه نیز اقدامات لازم را پیگیری کرده و به دنبال کسب سهم در منطقه باشد.
با توجه به اینکه سال‌ها عضو هیات مدیره شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی بوده‌ام به خاطر دارم همیشه در این سازمان بحث رقابتی شدن اقتصاد مطرح بود و توانستیم طی سال‌ها 30 درصد از فعالیت‌های کشتیرانی استان‌ها را در خطوط بین‌المللی در مبدأ و مقصد داشته باشیم و این نشان می‌دهد که اگر با برنامه‌ریزی و جدیت لازم پیش رویم و زمینه رقابت فراهم شود، شرکت کشتیرانی می‌تواند موفقیت‌های بسیاری را به دست بیاورد. رقابت می‌تواند بخش اقتصاد ما را نجات دهد و ما را از فساد و گرانی دور نگه دارد و از خدمات مطلوب بهره‌مند کند تا در فضایی سالم برای چرخه اقتصادی کشور فرصت‌های تجاری جدید به وجود بیاید.
توجه داشته باشید شرکت‌ها و شرکای خارجی کشور در قالب هیات‌های تجاری رفت و آمدهای زیادی به کشور داشته‌اند تا در راستای ارزیابی شرایط موجود، فرصت‌های همکاری آتی را برآورد کنند. در این چارچوب، دیدارهای زیادی نیز با شرکای تجاری‌مان انجام شده که حتی برخی از آنها به امضای توافقنامه‌های همکاری نیز منجر شده است. اما باید دقت کرد، در موارد بسیاری شراکت‌ها مشروط به اجرایی شدن توافق و رفع کامل محدودیت‌هاست و از سوی دیگر، نهایت سعی و تلاش این مجموعه باید بر حفظ دستاوردهای دوران تحریم بنا شود.
در خصوص ورود هیات‌های خارجی به ایران نیز باید گفت پیش از تحریم‌ها علاوه بر کشورهای اروپایی که خطوط مستقیم وجود داشت، حدود 30 درصد از فعالیت شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران بین‌المللی بود، به گونه‌ای که ایران از اروپا به چین کالا حمل می‌کرد و طوری تنظیم می‌شد که کشتی‌ها همواره پر حرکت کنند و مسیری را خالی حرکت نکنند و به جایی رسیده بود که 30 درصد از فعالیت‌ها به ایران ارتباطی نداشت و بین‌المللی بود و این نشان می‌دهد کشور در بازار اروپا به صورت رقابتی عمل می‌کرد چرا که غیر از رقابت هم از لحاظ سرویس‌دهی و هم قیمت کار کرد. از منظری دیگر کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در دوره قبل از اعمال تحریم‌ها، تحت برند معتبر جهانی IRISL فعالیت‌های خود را در مناطق جغرافیایی وسیعی گسترش داده بود و نقش بسزایی در حمل و نقل دریایی محصولات کانتینری و فله وارداتی و صادراتی کشور ایفا می‌کرد. اما از حدود هفت سال پیش که به طور مستمر و از همه طرف، تحت شدیدترین و بی‌سابقه‌ترین تحریم‌ها قرار گرفت، محدوده جغرافیایی فعالیت‌ها در بازارهای بین‌المللی محدود شد و مشکلات زیادی نیز در توسعه ناوگان به بار آمد.
حمل و نقل دریایی در حالی آینده روشنی در انتظار دارد و می‌توان برای تجارت دریایی از آن بهره‌مند شد که ناوگان جاده‌ای ایران به دلیل عمر بالا و بی‌بهره ماندن از تکنولوژی روز، مصرف سوخت بالایی دارد. بنابراین باید دولت تصمیم جدی و قطعی خود را در بخش اقتصاد بگیرد و انحصار و رانت را از بین ببرد و فضا را رقابتی کند. چرا که در یک فضای رقابتی، رقابت به خودی خود باعث افزایش کیفیت کالا و خدمات و کاهش قیمت می‌شود و این امر صرفاً در یک فضای رقابتی امکان‌پذیر است و آینده حمل و نقل دریایی را هموار می‌سازد.