بررسی آینده کشتیرانی ایران پس از لغو تحریم‌ها در گفت‌وگو با محمدحسین داجمر
ملاقات با نهنگ به وقت سوئیس
در دولت گذشته بنادر ما رشد قابل توجهی نداشته‌اند و از آنجا که تجارت‌مان به دلیل محدودیت‌های تحریم تا حدودی افت پیدا کرد، به توسعه بنادر اهمیت داده نشد و الان هم با ظرفیت پایین تجارت خارجی‌مان، همین بنادر موجود پاسخگوی نیازهای کشور است.
پهلوگیری کشتی سوئیسی پس از سال‌ها یکی از اتفاقات جدیدی است که در صنعت حمل و نقل کشور رخ داده است. این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود با لغو برخی تحریم‌ها علیه ایران، خطوط کشتیرانی بزرگ دنیا برای بازگشت به بنادر ایران اقدام کنند. با وجود این بازگشت کشتی‌های بزرگ به بنادر ایران نشان از چه دارد و سرنوشت کشتیرانی پس از لغو تحریم‌ها چه می‌شود؟ از این‌رو تجارت فردا به سراغ محمدحسین داجمر مدیرعامل پیشین کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران رفته تا به موانع توسعه حمل و نقل بپردازد و آینده ترابری دریایی را در دوره پساتحریم مورد بررسی قرار دهد. او بر این باور است که پس از آمدن کشتی سوئیس به بندر شهید رجایی، کشتی‌های بزرگ‌تری نیز در راه ایران هستند.
اولین کشتی خط کانتینری MSC سوئیس که گفته می‌شود دومین خط کشتیرانی جهان است پس از گذشت شش سال در بندر شهید رجایی پهلو گرفته است. بر اساس اعلام مقامات رسمی حتی قرار است از این به بعد هر هفته کشتی‌های این کشتیرانی در بندر شهید رجایی پهلو بگیرند. بازگشت کشتی‌های بزرگ به بنادر ایران چه پیامی دارد و رفع تحریم‌ها چه اثری بر فعالیت‌های کشتیرانی خواهد گذاشت؟
هر اندازه که محدودیت‌ها و موانع در تجارت خارجی و روابط بین‌الملل برداشته شود و مبادلات‌مان شکل عادی پیدا کند، مسلماً به نفع کشور و توسعه اقتصادی خواهد بود. باید از این فرصت استفاده کرد و در شرایط مساعدی که در دوره پساتحریم به وجود خواهد آمد، حجم مبادلات را با کشورهای دیگر افزایش داد. گرچه از یک سال گذشته مذاکراتی در ژنو و وین انجام شده و توافقاتی صورت گرفته اما به هر حال در سال‌های تحریم با فشارهایی که به بنگاه‌های اقتصادی تحمیل شد، حضور آنها در ایران محدود شد و در نهایت ورود آنها به بنادر ایران متوقف شد. محدودیت‌ها برای ترددهای دریایی سبب شد در مقطعی بسیاری از کشتی‌هایی که به بنادر ایران می‌آمدند و پهلو می‌گرفتند یکباره بندرعباس را ترک کنند و
دیگر نیایند. در این سال‌ها تجربه کردیم که به دلیل وجود تحریم‌های کشتیرانی بسیاری از شرکت‌های رقیب سهم ایران را در بازارهای جهانی از آن خود کردند. در صورتی که کشتیرانی ایران الان هم به دلیل برخی محدودیت‌ها نمی‌تواند به بسیاری از بنادر اروپا، کانادا و استرالیا تردد کند. رقیبان حمل و نقل دریایی ایران از این فضا استفاده کردند و با وجود ظرفیت‌های بالای کشور در دریانوردی درصدد گرفتن سهم بازار ایران شدند. در حالی که به توانمندی‌های داخلی کشور طی این سال‌ها لطمه بسیاری وارد شد. زیرا هزاران نفر دریانورد و فعال در بنادر داریم که هنوز نمی‌توانند از ظرفیت‌ها همانند پیش از تحریم استفاده کنند. در حالی که پیش از تحریم‌ها دریانوردان‌مان به بسیاری از بنادر دنیا می‌رفتند و توانسته بودند سهم بالایی از تجارت بین‌المللی را از آن خود کنند. اما حال این موقعیت خود را در کشتیرانی از دست داده‌اند و به نظرم این برخلاف اهداف اقتصاد مقاومتی است. گرچه امیدوار هستیم هر چه زودتر برجام اجرایی شود و محدودیت‌هایی که به کشتیرانی ایران تحمیل شده، برداشته شود تا شرایط بهتری در اختیار کشتیرانی کشور قرار بگیرد.
همکاری ایران و سوئیس تا چه حد جدی است و فکر می‌کنید بیشتر شاهد تردد کدام کشتی‌های بزرگ در بنادر ایران باشیم؟
مسلماً همه شرکت‌های بزرگ کشتیرانی باید به بنادر ایران برگردند. به‌خصوص اینکه با رونق تجارت و بهبود روابط بین‌الملل، رفع مشکلات بانکی و گشایش ال‌سی‌ها حتماً شرایط عادی می‌شود و کشتی‌ها از خطوط مختلفی به خلیج فارس خواهند آمد که وضعیت برخی از بنادرمان مانند بندرعباس را مطمئناً عوض می‌کند. تجارت ما می‌تواند شکل متعادل و طبیعی به خود گیرد و در خلال آن هزینه‌های حمل و نقل برای صادرات و واردات به نوعی کاهش پیدا کند این موضوع کاملاً به نفع اقتصاد کشور هم خواهد بود. اما به هر حال این کاملاً وابسته به اجرایی شدن برجام و رفع محدودیت‌های تجاری است. شرایط باید متعادل باشد و کشتیرانی ما هم بتواند به بنادر مختلف تردد داشته باشد. کشتیرانی ما می‌تواند در بازاری رقابتی فعالیت کشتیرانی خود را در بستری سالم پیش ببرد و خدمات مطلوبی ارائه دهد. در این صورت حمل و نقل دریایی ما توسعه پیدا می‌کند و به تدریج توانمندی‌ها در آن بالا خواهد رفت. در کل کشتیرانی یک فعالیت بین‌المللی است و این کشتی متعلق به شرکتی است
که در سوئیس ثبت شده است. اما باید این نکته را هم در نظر گرفت که سوئیس به دریاهای آزاد راه ندارد و این کشتی‌ها در سطح آب‌های بین‌المللی حرکت دارند. مدیرعامل این شرکت همراه هیات تجاری‌شان به ایران آمده است و در دیدار با ما کاملاً آمادگی خود را برای آغاز تردد به بنادر ایران اعلام کرده‌اند. با وجود این امیدواریم کشتی‌های بزرگ بیشتری در بنادر کشور پهلو بگیرند.
به نظرتان برای جدی شدن این همکاری‌ها چقدر فضا مساعد است؟
به هر حال این امیدواری وجود دارد. در واقع همه چشم دوخته‌ایم که برجام چه زمانی اجرایی می‌شود و قول‌هایی که داده شده چقدر عملی خواهد شد. اغلب شرکت‌های زیرمجموعه کشتیرانی که تحریم شدند و در مرحله خروج از این تحریم‌ها هستند هنوز در مرحله بررسی هستند و باید ببینیم در زمان اجرا چه اتفاقی خواهد افتاد. مشکل دیگر تجارت دریایی ایران هم سوئیفت و مشکلات بانکی است که باید در وهله اول حل شود تا تجارت ایران به حالت طبیعی خود برگردد.
با توافق جامع هسته‌ای میان ایران و کشورهای 1+5 مدیران و شرکت‌های گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران از لیست تحریم‌ها خارج شده‌اند. الان این شرکت‌ها در چه وضعیتی هستند؟
کشتیرانی جمهوری اسلامی و تمام شرکت‌های وابسته به آن که در داخل و خارج کشور فعالیت داشتند، در سال‌های اخیر تحریم بوده‌اند و همان‌طور که در متن انگلیسی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) آمده نام 15 مدیر ارشد کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به چشم می‌خورد که به تازگی از لیست تحریم‌های یکجانبه آمریکا خارج شده‌اند. گرچه هنوز برجام اجرایی نشده اما از زمانی که لغو تحریم‌ها علیه ایران اجرایی شود طبیعتاً انتظار از دولت این است که بر اساس اهداف اقتصاد مقاومتی، توانمندی‌هایی را که در زمان تحریم به وجود آمده در شرایط عادی تقویت کند تا اگر روزی مجدداً محدودیت‌ها و موانع بر سر راه تجارت خارجی قرار گرفت، این پتانسیل‌ها از بین نرود و توانمندی‌ها همچنان حفظ شود. به هر حال تجربه نشان می‌دهد سازمان کشتیرانی در سال‌های تحریم توانسته از خود مقاومت نشان دهد و تجارت کشور را هم از منظر صادرات و هم از منظر واردات حفظ کند. اما از آنجا که حدود 90 تا 95 درصد
تجارت خارجی کشور از طریق دریا انجام می‌شود، در این سال‌ها به دلیل نداشتن تسهیلات ارزان‌قیمت بانکی و محدودیت بندری آن‌طور که باید و شاید از این ظرفیت استفاده نشده و در برخی کالاها معادل قیمت آن باید هزینه حمل پرداخت می‌شده است. در اغلب کشورها به دلیل بحران اقتصادی جهان و پایین آمدن قیمت سوخت، کرایه حمل و نقل افت بسیاری پیدا کرده و اگر ما نیز به شرایط طبیعی و عادی گذشته برگردیم، مسلماً نرخ کرایه حمل ما هم متناسب و متعادل با بقیه کشورها خواهد شد که این به نوبه خود مزیتی برای واردات و صادرات کشور محسوب می‌شود.
سرمایه‌گذاری ناکافی در بنادر یکی از معضلات حمل و نقل دریایی محسوب می‌شود. در مدتی که تحریم بودیم چقدر از سرمایه‌گذاری‌ها عقب ماندیم؟
در این مدت به جذب سرمایه‌گذاری‌مان لطمه بسیاری وارد شد حتی سفارش 20 فروند کشتی ایران به کره در معرض این محدودیت‌ها و تحریم قرار گرفت و این اقدام کاملاً متوقف شد. تا جایی که این قراردادها فریز شد و حدود 300 میلیون دلار بدون سرانجام از دست رفت. در واقع در چند سال اخیر به دلیل تحریم‌ها توسعه ناوگان دریایی محدود شد و تامین کشتی بیشتر از طریق کشورهای واسط و کشتی‌های دست‌دوم صورت گرفت. شاید بالغ بر یک میلیارد دلار وام که از بانک‌های مختلف جهت سفارش کشتی‌ها گرفته بودیم، تحریم باعث توقف جریان آنها شد و ناچار شدیم از منابع صندوق ذخیره ارزی استفاده کنیم تا بتوانیم کشتی‌هایمان را آزاد کنیم.
پیش از تحریم‌ها اقدامات و برنامه‌های گسترده‌ای برای توسعه حمل و نقل دریایی و کشتیرانی طراحی شده بود اما تمام آنها در سال‌های تحریم به نوعی متوقف شدند. کشتی‌های بزرگ خارجی فعالیت خود را در بنادر ایران از سر گرفته‌اند و بسیاری از شرکت‌هایی که در خطوط دریایی ما پیش از تحریم‌ها و در منطقه فعال بودند برای همکاری دوباره ابراز تمایل کرده‌اند و آنان که بنادر ایران را از فهرست حمل و نقل خود خارج کرده بودند، دوباره آمده‌اند و اسامی آنها را سازمان بنادر دارد. باید به این نکته توجه داشت که تقریباً شرایط تجارت دریایی در حال بهبود است و قاعدتاً با اجرایی شدن برجام بسیاری از کشورها تردد خود را در بنادر کشور آغاز خواهند کرد.
فکر می‌کنید به صورت جدی چه زمانی به بنادرمان خواهند آمد؟
قاعدتاً زمانی که برجام اجرایی شود. رفع مشکلات بانکی به طول می‌انجامد و این پارامتر مهمی در رونق فعالیت‌های تجاری است. پیرو این مسائل صنعت حمل و نقل هم زمان می‌برد تا بهبود پیدا کند. اما به صلاح است که تجارت رشد کند و سفارشات آغاز شود و کشتی‌های ایران برای بارگیری و حمل آماده شوند تا هر چه زودتر ظرفیت‌های حمل و نقل هم نسبت به سال‌های گذشته افزایش پیدا کند و از فضای بسته بیرون بیاید.
به نظرتان قیمت‌شکنی چین و راه‌اندازی دامپینگ از سوی این کشور تا چه اندازه مسیر تجارت ایران و حمل و نقل‌ها را تغییر داده است؟ در واقع تعیین تعرفه و قیمت‌گذاری کالا در مبادلات تجاری چه میزان حمل و نقل را تحت تاثیر قرار داده است؟
تعرفه در تجارت ملاک مهمی است. زیرا زمانی که تجارت رونق می‌گیرد، حمل و نقل هم متناسب با آن تاثیر می‌پذیرد. اما باید به این نکته توجه داشت که بازیگر اصلی تجارت ایران بازرگانان هستند و میزان تعرفه در حجم واردات و صادرات آنها دخیل است. حمل و نقل هم زیر سایه مبادلات آنها مسیر خود را پیدا می‌کند. بیشترین مبادلات ایران در سال‌های پیش از تحریم همواره با آلمان بوده و در دوران تحریم که حجم تجارت‌مان با اروپا کاهش پیدا کرد، مدل حمل و نقل‌مان نیز عوض شد. به طوری که بسیاری از مواقع کشورهای اروپایی از طریق دوبی با ایران مبادله می‌کردند. از آن مقطع به بعد امارات کشور مبدأ برای صادرات و واردات بود و بعد از آن هم چین کشور اول شد. به دلیل اینکه چین بسیاری از تحریم‌ها را جدی نمی‌گرفت و پرداخت‌های ارزی‌مان از طریق چین انجام می‌شد.
چشم‌انداز صنعت تعمیر کشتی در کشور را چطور می‌بینید؟ برخی‌ها معتقدند ایران در زمینه تعمیرات و نگهداری کشتی، پیشرفت درخوری نداشته و همچنان با چالش‌های بسیاری روبه‌رو است.
این را قبول ندارم. زیرا کشتیرانی ایران در سال‌های گذشته توافقی با شرکت کشتی‌سازی ایزوایکو که وابسته به سازمان گسترش است، انجام داده و با ایجاد شرکت مشترک پرشین هرمز در منطقه‌ای که مربوط به تعمیرات کشتی بود قراردادی پنج‌ساله برای تعمیرات کشتی منعقد کردیم تا در این مدت کشتی‌های فرسوده را نوسازی کنیم. حتی در سال گذشته این قرارداد به مدت 15 سال دیگر تمدید شد و توانستیم علاوه بر تعمیرات کشتی‌های کشتیرانی ایران، تعمیر کشتی‌های دیگر شرکت‌ها را انجام دهیم. این موضوع در دوران تحریم به کشتیرانی کشور کمک کرد و توانست یکسری از خلأها را پر کند. البته از آنجا که یکی از نقاط اصلی در دنیا برای تعمیرات کشتی‌ها، بنادر چین است، بسیاری از کشتی‌های ما به بنادر چین نیز تردد داشتند و توانستند با قیمت و شرایط مناسبی خدمات خوبی به شرکت‌های دیگر ارائه دهند. بنابراین هر جا که کشتی‌ها نیاز به تعمیرات داشتند، طوری برنامه‌ریزی شد که کشتی‌ها برای حمل بار
که به سمت بنادر چین می‌روند، در آنجا تعمیرات لازم هم انجام داده شود. بنابراین در دوران تحریم تعمیرات کشتی این‌گونه مدیریت شد. در حال حاضر هم شرکت پرشین‌هرمز، شرکت توانمندی در بندرعباس شده و به نوعی این پتانسیل را به دلیل محدودیت‌های سال‌های تحریم به دست آورده است. با فرصت‌هایی که در شرایط تحریم به وجود آمد الان این شرکت می‌تواند در ظرفیت‌های بالایی کشتی‌های ایران را تعمیر کند. حتی به تازگی شرکت ایزوایکو دو کشتی بزرگ هم ساخته در حالی که قبلاً حتی نمی‌توانست کشتی‌های بزرگ را تعمیر کند. انتظار می‌رود در دوره برجام مسائل مدیریتی مجموعه‌ها هم حل شود که در آینده با رفع تحریم‌ها بتوانیم جوینت‌هایی هم با بزرگان این صنعت در سطح جهان داشته باشیم و بتوانیم به تدریج مساله تعمیر تانکرهای بزرگ را هم در بنادر ایران حل کنیم. در جریان تحریم‌ها تامین قطعات یدکی و سایر مواد و تجهیزات مورد نیاز نیز دچار مشکل بوده است. تحریم‌ها باعث شده حتی کشورهایی که مایل و نیازمند به همکاری با ایران هستند نیز نتوانند با ایران همکاری کنند و اغلب این کشورها در حالی از همکاری با کشور ایران امتناع می‌کردند که جهان در حالت بی‌ثباتی اقتصادی به
سر می‌برد. بی‌ثباتی اقتصادی از یک سو و از سوی دیگر مواجهه با کمبود ارز در داخل کشور باعث شده در این سال‌ها تهیه تجهیزات به سختی صورت بگیرد.
به نظرتان بنادر کشور در این سال‌ها چقدر توسعه پیدا کرده‌اند؟
در دولت گذشته بنادر ما رشد قابل توجهی نداشته‌اند و از آنجا که تجارت‌مان به دلیل محدودیت‌های تحریم تا حدودی افت پیدا کرد، به توسعه بنادر اهمیت داده نشد و الان هم با ظرفیت پایین تجارت خارجی‌مان، همین بنادر موجود پاسخگوی نیازهای کشور است. اما بسیاری از اسکله‌هایی که ساخته شده، متاسفانه به دلایل مختلف هنوز تجهیز نشده و یک ضرورت است که زودتر به این مساله توجه شود تا تجهیز، تخلیه و بارگیری در آنجا ثبت شود و سیستم‌های مدیریتی فعال شوند. زیرا پس از تحریم‌ها پیش‌بینی می‌شود حجم تجارت و صادرات‌مان افزایش قابل توجهی پیدا کند.
با توجه به اینکه بسیاری از رفت و آمدهای هیات‌های تجاری در حال انجام است، در دوره پساتحریم احتمال همکاری ایران با چه کشورهایی در کشتیرانی وجود دارد؟
توجه داشته باشید که عمده تجارت ما درگذشته هم با اروپا بوده است. طبیعی است که پروژه‌های نفتی و پتروشیمی که در این سال‌ها با محدودیت قابل توجهی مواجه بوده و الان جزو مزیت‌های اقتصادی‌مان است، با ورود شرکت‌های خارجی، سرمایه‌گذاری‌ها در آنها توسعه پیدا می‌کند و نیروگاه‌هایی که برای نیاز برق، آب و تجهیزات مورد نیاز صنعت فولاد ساخته شده رشد پیدا می‌کنند. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود بسیاری از قراردادهای حمل و نقل دریایی از سر گرفته شوند. حتی پیش از شروع مذاکرات لوزان نیز بسیاری از شرکت‌ها و طرف‌های تجاری ما آمد و رفت خود را شروع کرده و علاقه خود را برای مشارکت در سرمایه‌گذاری اعلام کرده‌اند. طبیعتاً مدل تجارت به شکل سابق و حتی بهتر از آن بازخواهد گشت و ما هم این آمادگی را داریم که متناسب با شرایط حرکت کنیم.
قبل از کشتی سوئیسی که به بندر شهید رجایی آمده است، کشتی‌های بزرگ دیگری هم تردد داشته‌اند؟
به نظرم حداقل یک سال طول می‌کشد که تجارت خارجی‌مان به حالت طبیعی بازگردد و با وضعیت حمل و نقل دریایی تطبیق پیدا کند. به دلیل بحران اقتصاد جهانی اغلب کشتیرانی‌ها در دنیا با یک بحران جدی و استثنایی مواجه هستند که اگر کشتیرانی خودمان را در همین وضعیت رها کنیم در سال‌های آینده مشکلات جدی‌تری خواهیم داشت مگر اینکه اولویت‌هایی را برای ناوگان‌های خودمان در نظر بگیریم. پیش از این کشتی سوئیسی، کشتی‌های بزرگ‌تری هم آمده بودند و پس از توافق هسته‌ای تعدادی از کشتی‌ها به بنادر ایران بازگشته‌اند و شاهد هستیم به مرور خطوط کشتیرانی مختلفی در حال آمدن به ایران هستند. البته آنها حتی اعلام کرده‌اند که محدودیت‌هایشان را برای ایران برداشته‌اند و به بنادرمان قصد عزیمت دارند.
به عنوان جمع‌بندی بحث، به نظرتان اقتصاد ایران چقدر دریامحور است و تا چه میزان توسعه حمل و نقل در ایران جدی گرفته می‌شود؟ آینده کشتیرانی ایران را چطور می‌بینید؟
همیشه حدوداً 90 درصد تجارت کشورمان مرتبط به حمل و نقل دریایی بوده است و طبیعتاً توسعه آن به تصمیم دولتمردان برمی‌گردد که اگر بحث اقتصاد مقاومتی را مدنظر قرار دهند و به فکر روزهای سخت باشند و این احتمالاتی است که هر دولتی باید برای آنها برنامه داشته باشد. باید از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود حداکثر استفاده را کنیم و زیر چتر حمایتی خودمان بایستیم تا هیچ‌گاه تمام توانمندی‌هایمان را در آغوش خارجی‌ها قرار ندهیم. بنابراین ما باید هم از نفتکش خودمان حمایت کنیم و هم از کشتیرانی جمهوری اسلامی تا بتوانیم کماکان روی پای خود بایستیم. همان‌طور که توانستیم دوران جنگ را با همین ظرفیت‌ها پشت سر بگذاریم، تحریم‌ها را گذراندیم و امید است صنعت کشتی‌سازی و حمل و نقل کشور بیشتر از این رشد پیدا کند. طبیعتاً ما برای آینده این صنعت باید برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم و ظرفیت‌های بالایی را که الان در سطح منطقه به لحاظ ناوگان دریایی داریم، تقویت کنیم. زیرا اگر
این پتانسیل‌ها نادیده گرفته شود و تنها به دنبال رقابت با خارجی‌ها باشیم، طبیعتاً در آینده با مشکلات جدی روبه‌رو خواهیم بود. از این‌رو انتظار می‌رود با درایت خاصی به این مسائل توجه شود. باید بتوانیم دریانوردان بیشتری را جذب کنیم و قدرت دریایی‌مان را از این طریق افزایش دهیم.
دیدگاه تان را بنویسید