رقابت نابرابر

بیش از دو سال از بحث «نرخ خوراک» می‌گذرد و همچنان نتیجه شفافی در این خصوص ارائه نشده است. همان زمان که بحث افزایش نرخ خوراک گازی پتروشیمی‌ها مطرح شد، اختلافات بسیاری میان کارشناسان و فعالان اقتصادی به وجود آمد. طرفداران افزایش نرخ خوراک معتقدند پایین ماندن قیمت خوراک گازی در گذشته، رانت بسیار بالایی را برای شرکت‌های پتروشیمی ایجاد کرده بود که همین موضوع مانع از تلاش آنها برای رقابت واقعی در اقتصاد شده است.

به طوری که اکنون با افزایش نرخ خوراک، این شرکت‌ها با کاهش شدید سودآوری مواجه شدند. امری که اگر از ابتدا به صورت کارشناسانه انجام شده بود می‌توانست اکنون صنعت پتروشیمی کشورمان را با پیشرفت بسیاری همراه کند. به هر حال، سیاست‌های اتخاذشده و ایجاد رانت برای یک صنعت خاص باعث شد اکنون پتروشیمی‌های کشور در مقایسه با معیارهای بین‌المللی بسیار ضعیف باشند و به جای تولید محصولات با ارزش افزوده بالا، محصولاتی بسیار ساده و به نوعی خام‌فروشی می‌کنند.

در سوی دیگر، کسانی حضور دارند که معتقدند اکنون باید نرخ خوراک کاهش پیدا کند و نرخ‌های فعلی فشار سنگینی بر اقتصاد کشور وارد کرده است. برخی از این کارشناسان و فعالان اقتصاد، فشار این موضوع را محدود به شرکت‌های پتروشیمی نمی‌دانند و حتی رکود سال‌های اخیر بورس را نیز نتیجه افزایش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها عنوان می‌کنند. پتروشیمی‌ها به عنوان بزرگ‌ترین گروه بورس تهران محسوب می‌شوند و در نتیجه نگرانی از سودآوری آنها می‌تواند موجب کاهش اطمینان نسبت به وضعیت کلی بازار سهام شود. بر این اساس، طرفداران کاهش نرخ خوراک معتقدند پس از دو سال رکود طولانی‌مدت در بورس، اکنون باید با انجام این اقدام، نه‌تنها به وضعیت این صنعت بزرگ کشور کمک کرد، بلکه بازار سهام را نیز از رخوت فعلی خارج کرد.

یکی دیگر از مباحث محل مناقشه میان طرفداران و مخالفان کاهش نرخ خوراک، بحث تغییرات روند قیمت نفت از اواسط تابستان 93 است. به عبارت دقیق‌تر، نرخ خوراک پتروشیمی‌ها اواخر سال 92 به 13‌سنت افزایش یافت، یعنی زمانی که قیمت نفت در بازارهای جهانی بیش از 100 دلار بود. اکنون اما قیمت نفت به کمتر از 40دلار رسیده است و در نتیجه فعالان صنعت پتروشیمی معتقدند در این شرایط باید نرخ خوراک نیز متناسب با قیمت نفت کاهش پیدا می‌کرد که نکرده است. فارغ از صحت استدلال‌های طرفین، آنچه واضح است، نرخ پایین خوراک طی سال‌های قبل منجر شده شرکت‌های پتروشیمی تلاش زیادی برای توسعه و افزایش رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی انجام ندهند. بنابراین، تغییر مکانیسم نرخ‌گذاری برای خوراک پتروشیمی‌ها امری لازم ارزیابی می‌شده است.

با این حال، شاید انتخاب نرخ 13سنتی و افزایش ناگهانی آن جای بحث داشته باشد. همچنین، عدم وابستگی نرخ خوراک به قیمت نفت یا سایر محصولات پتروشیمی، ضعف دیگری است که در نرخ‌گذاری 13سنتی می‌تواند مطرح شود. در این شرایط، هرچند وزیر نفت با صراحت تمام مخالفت خود را با کاهش نرخ خوراک به منظور حمایت از صنعت پتروشیمی اعلام کرده است، اما زمزمه‌هایی در مورد کاهش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها به گوش می‌رسد. بنابراین، در این پرونده «تجارت فردا» به بررسی تغییر صورت مالی شرکت‌های وابسته به نرخ خوراک گازی و اثرگذاری آن بر کل بازار سهام پرداخته است.