ریسک هجوم

«بانک‌ها ممکن است نه به دلیل ضعف‌شان، بلکه به این دلیل که مردم فکر می‌کنند بانک‌های دیگر ضعیف هستند، ورشکسته شوند.» این جمله که در بسیاری از متون بانکداری ذکر شده است، مبنای «هراس بانکی» را شکل می‌دهد. اگر مردم به این نتیجه برسند که یک بانک در وضعیت بحرانی قرار دارد، تنها اعتماد خود را به آن بانک از دست نخواهند داد، بلکه به همه بانک‌ها و نظام بانکی بدبین خواهند شد. از آنجا که مردمی که وجوه خود را نزد بانک‌ها گذاشته‌اند، ریسک بالایی را پذیرفته‌اند و برای سپرده‌گذاری نزد بانک‌ها تضمینی دریافت نکرده‌اند، دلیلی ندارد که در شرایط عدم اطمینان نیز به این اعتماد ادامه دهند. بنابراین، با مشاهده اولین نشانه‌های بحران، به بانک‌های دیگر هم مراجعه می‌کنند و سپرده‌های خود را پس می‌گیرند و این یعنی آغاز بحران سیستمی. همه می‌دانند که بانک‌ها، همه سپرده‌هایی را که از مردم می‌گیرند به صورت وجه نقد یا دارایی‌های به سهولت نقدشونده نزد خود نگه نمی‌دارند و بخش قابل توجهی از سپرده‌ها را به افراد وام می‌دهند. سپرده‌هایی که مردم نزد بانک‌ها می‌گذارند اکثراً کوتاه‌مدت یا عندالمطالبه هستند در حالی که مطالباتی که بانک‌ها از تسهیلات‌گیرندگان دارند،‌ اکثراً بلندمدت هستند. بانک‌ها بر حسب عرف و رویه خود می‌دانند که معمولاً بخش اندکی از سپرده‌گذاران برای دریافت سپرده‌های خود به بانک مراجعه می‌کنند و از این رو فقط آن مقدار دارایی‌های نقدشونده را نگهداری می‌کنند که برای پاسخگویی به تقاضاهای متعارف، کافی است. بنابراین، هجوم بخش قابل توجهی از سپرده‌گذاران به یکباره برای دریافت وجوه خود به سادگی بانک را در معرض ورشکستگی قرار خواهد داد. از این رو هجوم مردم به بانک‌ها می‌تواند باعث تشدید یا حتی بروز بحران بانکی شود. هراس بانکی ممکن است در یک کشور یا در مواردی در سطح بین‌المللی و فراتر از یک کشور رخ دهد. اقتصاددانان و بانکداران، مطالعات و تحقیقات گسترده‌ای را در خصوص هراس بانکی، دلایل و زمینه‌های آن و همچنین راه‌های مواجه شدن با آن انجام داده‌اند. در خلال این تحقیقات به این نتیجه رسیده‌اند که هراس بانکی،‌ کور و حساب‌نشده نیست. هنگامی که یک بانک ورشکسته می‌شود، بانک‌هایی که بیشترین شباهت به آن را دارند، بیش از بقیه بانک‌ها در معرض هجوم سپرده‌گذاران قرار می‌گیرند و شواهد تجربی نشان می‌دهد که سپرده‌گذاران حتی هنگام هجوم به بانک‌ها نیز تا حدودی حساب‌شده عمل می‌کنند. آنها به این نتیجه رسیده‌اند که نگهداری ذخایر برای بانک‌ها ضرورت دارد تا در مواقع هراس، بتوان واکنش‌های صحیح نشان داد. آنها متوجه شده‌اند که ذخایر و اقدامات احتیاطی با توجه به اندازه و اهمیت بانک‌ها باید متفاوت باشند و همچنین، هر بانکی باید برنامه‌ای احتیاطی برای مواقع بحرانی داشته باشد و از کفایت و کارآمدی آن برنامه مطمئن شود. نکته مهم و اساسی این است که هیچ کشور و اقتصادی از ریسک هجوم به بانک‌ها ایمن نیست و این اتفاق در هر اقتصادی ممکن است رخ دهد. پرسشی که این روزها در ایران مطرح است این است که با توجه به بحران‌هایی که در سال‌های اخیر در بازار غیرمتشکل پولی مشاهده شده است و نیز با توجه به مشکلات برخی از بانک‌ها و موسسات مالی مجاز، تا چه حد امکان ایجاد هراس بانکی در ایران وجود دارد و نظام بانکی کشور تا چه میزان خود را برای چنین وضعیتی آماده کرده است.