امان‌الله قرائی‌مقدم رواج شرط‌بندی در جامعه ایرانی را بررسی می‌کند
با آموزش تمایل به شرط‌بندی مدیریت می‌شود
پدیده‌های نوظهور در جامعه ایرانی، گاه با عینک سلبی و گاه از زاویه ایجابی، مورد قضاوت مردم، مدیران و البته چهره‌های دانشگاهی قرار می‌گیرند و تصمیمات مختلفی درباره آنها اتخاذ می‌شود.
در هفته‌های اخیر، مسوولان انتظامی در چند نوبت پیرامون موضوع وب‌سایت‌های شرط‌بندی نکاتی را بیان کردند. با توجه به علاقه‌ای که برخی گروه‌های فعال جامعه به شرط‌بندی در سایت‌های به ویژه ورزشی دارند، می‌توان نتیجه گرفت این پدیده در جامعه ایرانی رواج پیدا کرده است؟
بله، به نظر می‌رسد این پدیده در حال رواج یافتن است و البته حدس زدن دلیل آن نیز اصلاً دشوار نیست. دلیل مشخص این است که فضای شرط‌بندی در جامعه نسبت به قبل بازتر شده و افراد مختلف با سطوح درآمدی و بازه‌های سنی مختلف به راحتی می‌توانند بدون خروج از خانه یا حتی بدون جا‌به‌جا شدن از روی مبل منزل یا صندلی محل کار و تحصیل خود، با یک گوشی هوشمند وارد این سایت‌ها شوند.
یعنی گسترش فضای مجازی به رواج این پدیده کمک کرده است؟
فضای مجازی فضای تسهیل‌گر است و از خدمات بانکی تا انواع خرید و مطالعات علمی و پژوهشی تا سایر مسائل را دربر می‌گیرد. بنابراین نحوه استفاده از آن است که در این حوزه تعیین‌کننده است. بله گسترش فضای مجازی و توسعه زیرساخت‌های آن باعث شده که هر کسی در حوزه علاقه خود از امکانات آن بهره بگیرد. ورود هر فناوری در جامعه مستلزم بسترسازی فکری و فرهنگی در آن جامعه است، در غیر این صورت عوارض و آسیب‌های ناشی از آن دامن‌گیر همه آحاد اجتماع خواهد شد. در موضوع پیش‌بینی نتایج مسابقات فوتبال یا سایر رقابت‌های ورزشی نیز اینترنت توانسته افراد مختلف از سراسر کشور را در یک سایت در کنار هم قرار دهد. ضمناً این حوزه از محدوده یک گروه و طبقه خاص خارج شده و به نظر من رو به افزایش است. شرط‌بندی در ایران سابقه چند صدساله دارد و همواره در جامعه بوده و خواهد بود. در گذشته، انجام این کار محدود به گروه و قشر خاص ثروتمند بود یا افرادی که از فرط بیکاری به این کار روی می‌آوردند. معمولاً اقشار متوسط به پایین توانایی وارد شدن به این نوع فعالیت‌ها را نداشتند. بیشتر بازی بزرگان بود و در مقیاس محدود و تعداد مشخص انجام می‌شد. اما امروز به دلیل اینکه فضاهای دسترسی گسترش یافته و اینترنت، پیامک موبایل، پیام‌رسان‌های موبایلی و امکانات دیگر وسیع شده‌اند، به طور طبیعی این پدیده نیز رو به گسترش است.
قانون برای انواع شرط‌بندی، ممنوعیت‌هایی دارد. به نظر شما چقدر این قوانین در شرایط فعلی توانسته عامل بازدارنده باشد.
قانون‌مداری ویژگی یک جامعه مترقی است، اما شرط آن این است که قوانین به‌روز و بازدارنده باشند. اما ممکن است اگر بیش از اندازه روی این مساله تاکید شود، مردم احساس کنند که برخی می‌خواهند قیم و آقابالاسر باشند و مدام به آنان تذکر دهند یا توبیخ‌شان کنند. این مساله گاهی نتیجه معکوس ایجاد می‌کند. قبلاً در مورد شطرنج، دیدگاه‌هایی وجود داشت که با فتوای مراجع، این مساله حل شد. برخی فعالیت‌های سرگرمی نه جنبه سیاسی دارد و نه لزوماً یک آسیب اجتماعی محسوب می‌شود.
اما نمی‌توان نادیده گرفت که خیلی افراد در جامعه با وجود اینکه درباره مضرات اموری مانند شرط‌بندی‌های غیرشفاف در سایت‌های بی‌شناسنامه به آنها آگاهی داده می‌شود به سراغ آن می‌روند بی‌آنکه بدانند برخی از این امور می‌تواند خانمان‌برانداز باشد. این دستگاه‌ها نباید به این مسائل ورود کنند؟
البته در مورد آگاهی‌بخشی، من با شما موافق نیستم. هنوز بسیاری از اقشار جامعه در این باره مطلع نیستند. کاری که شما در مجله خوب‌تان انجام می‌دهید یک نوع آگاهی‌بخشی است که به هر حال چند صد هزار نفر از آن مطلع می‌شوند. از شما بیش از این هم انتظاری نیست. کاری که از طریق تلفن‌های همراه و پیام‌رسان‌ها انجام می‌شود، هم آگاهی‌رسانی است، به شرطی که به درستی و با انتقال درست پیام صورت گیرد. پلیس هم فضا را رصد می‌کند. حال اگر افرادی آگاهانه تصمیم بگیرند وارد این نوع فعالیت‌ها شوند، قضیه فرق می‌کند، در این صورت بسیار دشوار است که یک شهروند را از چنین کاری بازداشت. البته معتقدم رسانه‌های مختلف به ویژه فیلم‌هایی که در بستر آن به شکل غیرمستقیم به جامعه آموزش داده می‌شود، تاثیر بسزایی دارند. این مشکل در تمام جهان وجود دارد. عده‌ای با این کار مالباخته می‌شوند و دلیل آن ناآگاهانه بودن فعالیت‌های آنان است. اگر این آسیب یعنی کلاهبرداری سایت‌های غیرقانونی تحت عنوان شرط‌بندی اپیدمی شود، آنگاه آسیب‌زاست، چرا که در جامعه عده‌ای از هستی ساقط می‌شوند. در اینجا اگر با شکایت همین افراد، موضوع در دستگاه‌ها دنبال شود خیلی بهتر است. در این میان وظیفه خانواده‌هاست که ماهیت شرط‌بندی را برای فرزندان خود روشن کنند و به آنها یادآوری کنند که این کار چه از نظر شرعی و چه از نظر قانونی یک فعالیت خطا محسوب می‌شود از سوی دیگر نهادهای فرهنگی و متولیان فرهنگ در جامعه باید برای آگاه‌سازی جوانان و خانواده‌ها اقدام کنند و در کنار آگاه‌سازی، امکانات تفریحی سالم و ارزان‌قیمت را در اختیار آنها قرار دهند.
در مورد نوع برخورد با پدیده‌های اجتماعی نیز نظرات مختلفی وجود دارد. با توجه به توضیحاتی که دادید از چه راه‌هایی می‌توان اثرگذاری بیشتری روی جامعه داشت؟
حتماً اولین راه، آموزش در سنین مختلف با رویکردها و محتوای مناسب آن سن است. آگاهی‌بخشی عمومی و توضیح مواد قانونی به شکلی که مردم احساس نکنند، دولت بنا دارد در همه کار آنها ورود کند نیز اثرگذار است. باید به شکلی باشد که کسانی که تحت عنوان شرط‌بندی، کلاهبرداری می‌کنند و بنای سوءاستفاده از سادگی مردم و ناآگاهان به ویژه در نقاط دوردست و شهرهای کوچک را دارند، تحت پیگرد قانونی قرار بگیرند. البته اگر قوانین جنبه بازدارندگی ندارند یا مجازات با جرم متناسب نیست، بازنگری در آنها نیز ضروری است. در عین حال آموزش از طریق برنامه‌های پربیننده صدا و سیما نیز نباید فراموش شود. افرادی که علاقه‌مند به رفتارهای خارج از قاعده هستند باید احساس کنند که مردم نسبت به فعالیت‌های آنها آگاه شده‌اند و جامعه آنها را نمی‌پذیرد.
گرایش به شرط‌بندی را باید ناشی از روحیه ریسک‌پذیری دانست یا به دلیل کاستی‌های اقتصادی امروز جامعه و رسیدن به پول‌های آسان و رفتن راه صدساله در یک شب، این گرایش‌ها ایجاد شده است؟
هر دو مورد دخیل است، این پدیده‌ها تک‌عاملی نیست. یکی از پدیده‌های عصر حاضر همین موضوع شرط‌بندی‌هاست که البته همان‌طور که گفتم موضوع جدیدی نیست. قمار به دلیل جذابیت‌های ویژه‌ای که دارد از دیرباز تا امروز همواره طرفدار داشته و عده‌ای جذب هیجان و جذابیت‌های ظاهری آن می‌شوند. در گذشته از حیوانات برای قمار استفاده می‌کردند، بعد روی موضوعات مختلف شرط‌بندی می‌کردند و امروز هم روش‌های شرط‌بندی جدیدتر شده. به نظر من این روند علاقه‌مندی روزبه‌روز در حال افزایش است و هرچه می‌گذرد بیشتر شاهد رواج آن هستیم که آن هم با توجه به زمان قابل توضیح است. در عصر حاضر چون جذابیت‌های محیط مجازی و همچنین ارتباط افراد با یکدیگر هر روز گسترده‌تر می‌شود، بنابراین از طریق ماهواره‌ها، شبکه‌های اینترنتی و از همه مهم‌تر وسعت دامنه ارتباطی افراد، این مسائل مدام در حال تبلیغ‌شدن است که تمام این موارد به فراگیرترشدن موضوع دامن می‌زند. باید بپذیریم جهان امروز جهان مادی است و مادیات در آن به اصل تبدیل شده و معنویات کمرنگ شده است. «پیتیریم آلکساندروویچ سوروکین» جامعه‌شناسی که تا تدریس در هاروارد پیش رفت، می‌گوید: «ذهنیت جامعه حسی و مادی است». یعنی شما، بنده و دیگران هم به تدریج به این حس گرایش پیدا کرده‌ایم. آدمی به هر طریقی که هست می‌خواهد به پول برسد. افراد مصلحت‌گرا شده‌اند و بعضاً می‌توانند همه چیز را زیر پا بگذارند تا به آنچه می‌خواهند برسند. کمرنگ شدن معنویت نیز در این زمینه بسیار موثر است. انسان اصولاً ریسک‌پذیر است، چون جامعه ریسک می‌کند و به سمت هزینه-فایده می‌رود. «مرتون» معتقد است در یک جامعه باثبات، بین اهداف و ارزش‌های اجتماعی-فرهنگی و راه‌های پذیرفته‌شده از سوی عامه مردم برای دستیابی به آنها، یک تعادل وجود دارد. وقتی این رابطه متعادل به هم بخورد، نظم اجتماعی از بین می‌رود، نارضایتی و رفتارهای آنومیک و مخالف انتظام موجود پدید می‌آید. وقتی ارزش‌ها و نیازهای جدید وارد جامعه شود، مردم آن ارزش‌ها و نیازها را می‌پذیرند و مایل به دستیابی به آنها می‌شوند، اما اگر ابزار دستیابی به آن را نداشته باشند، احساس نارضایتی می‌کنند و به هر اقدام مغایر با سیستم دست خواهند زد.
چقدر قیاس با ثروتمند شدن یک‌شبه نیز در گرایش مردم به این نوع پدیده‌ها موثر است؟
حتماً دیدن این اتفاق در جامعه، مردم را به سمت نوعی عطش به دست آوردن پول و نارضایتی از شغل و وضعیت خود سوق می‌دهد. عده‌ای هم به دنبال آن هستند که رفیق جمع کنند و همیشه دور هم باشند. اصولاً وقتی اذهان من و شما مادی شده است، باید بدانیم مادیات بی‌رحم است. در شرط‌بندی‌های هرمی عده‌ای بیخود و بی‌جهت با سوءاستفاده از افراد ساده در قشرهای مختلف و سنین مختلف یک‌شبه میلیون‌ها تومان سود کردند و به دیگران در باغ سبز نشان دادند و به ثروت رسیدند. مردم این اخبار را می‌شنوند و تاثیر می‌گیرند. این در حالی است که خیلی افراد ثروتمند نیز از این طریق به خاک سیاه نشسته‌اند. برخی آلوده این موضوع می‌شوند و به سختی می‌توانند از آن صرف‌نظر کنند. اگرچه ممکن است افراد گاهی برنده شرط‌بندی باشند اما باید آگاه باشند که همیشه واسطه‌ها و اداره‌کنندگان این سایت‌ها و محافل از نظر اقتصادی به سودهای آنچنانی می‌رسند و این محافل بساطی برای درآمد آنهاست، نه افرادی که شرط‌بندی می‌کنند و به گمان خودشان اندکی هم از این موضوع کسب منفعت می‌کنند. همان‌طور که اشاره کردم گاهی آسیب‌های ناشی از قمار و شرط‌بندی به قدری گسترده می‌شود که به راحتی زندگی افراد را به نابودی می‌کشاند. زندگی‌هایی که به واسطه قمار به جدایی و متارکه کشیده شده‌اند، کم نیست و این آسیب‌های ثانویه شرط‌بندی‌هاست که بعد از باخت‌های مالی خودش را نشان می‌دهد. قماربازی و شکل‌های مختلف آن در قالب شرط‌بندی‌های گوناگون در فضای جامعه نوعی ناهنجاری اجتماعی است که عامل آسیب‌هایی مانند بی‌اخلاقی، طلاق، خودکشی و نزاع‌های دسته‌جمعی می‌شود.
بارها در اخبار رسمی از کلاهبرداری فلان سایت شرط‌بندی خبر داده شده اما افراد باز هم به سراغ آن می‌روند. حتی خود فرد مالباخته هم دوباره به سمت آن کشیده شده است. این یک نوع اعتیاد نیست؟
بله؛ بسیار دیده شده است که فرد به بهانه سرگرمی و گذران وقت یا به طمع برد و جبران باخت قبلی‌اش پا به این ورطه خطرناک می‌گذارد اما این فرآیند نه‌تنها باعث سرگرمی نیست بلکه نوعی اعتیاد محسوب می‌شود که آسیب‌های جدی برای فرد و جامعه به دنبال دارد. مردم همیشه فکر می‌کنند مرگ برای همسایه است. اگر به فردی بگویید فلان کار را نکن چون عاقبت‌اش مثل آن موردی است که همه روزنامه‌ها نوشتند، در جواب شما می‌گوید من حواسم است و آن اتفاق برای افراد ساده‌لوح افتاد. ما آگاه‌ترین هستیم و کسی نمی‌تواند سر ما کلاه بگذارد. در ازدواج، طلاق و تشکیل زندگی نیز همه زنان می‌گویند ما اشتباه فلان خانم فامیل را انجام نمی‌دهیم اما اتفاقاً از آن بدتر را انجام می‌دهند! این خاصیت بشر است و تنها راه مقابله با آن گسترش آموزش و آگاهی‌بخشی است. خیلی‌ها هستند که به قدری افراطی وارد این حیطه می‌شوند که دار و ندارشان را می‌بازند. افراد بسیاری به علت بدهی‌های ناشی از قمار پشت میله‌های زندان هستند و بسیاری دیگر هم زیر بار قرض سنگین رفته‌اند. شاید قمار کردن و شرط‌بندی به ظاهر امر مهمی نباشد و یک تفریح محسوب شود اما وقتی موضوع به جایی می‌رسد که فرد تمام فکر و ذکرش درگیر این مساله می‌شود، اینجاست که آسیب‌های آن خودش را نشان می‌دهد. فرد قمار می‌کند و توانایی پرداخت بدهی خود را ندارد، برای همین به قرض گرفتن روی می‌آورد، قرض‌ها زیاد می‌شوند و مشکلات یکی پس از دیگری خود را نشان می‌دهد. از طرفی محافلی که در آن شرط‌بندی می‌شود، یکی دیگر از مشکلات این فعالیت است. چون در وهله نخست محلی برای تفریح است و کم‌کم فرد را به سمت فساد سوق می‌دهند. اعتیاد به مواد و الکل یک نمونه از این آسیب‌هاست. خیلی‌ها خانه، باغ و زمین‌هایشان را سر همین باخت‌ها از دست داده‌اند. در تمام دنیا قمارخانه‌های بزرگی وجود دارند و این موضوع محل درآمد بسیاری از سودجویان است. این مساله ریشه اجتماعی قوی دارد و باید به صورت بنیادی به فرد آگاهی داد که اسیر این مساله نشود. فردی که وارد این حیطه می‌شود، اگرچه ممکن است گاهی هم ببرد اما درنهایت آنقدر اسیر این موضوع می‌شود که زندگی‌اش به تباهی می‌کشد. بعضی‌ها ممکن است نگاهی به زندگی افراد پولدار بیندازند و بگویند که خیلی‌ها از این طریق یک‌شبه پولدار شده‌اند، پس چرا من نتوانم؟
آیا می‌توان این پدیده را به چارچوب‌های رسمی هدایت کرد؟
چون پای پول و مادیات در میان است، بسیار دشوار خواهد بود. افراد از این راه می‌خواهند به ثروت برسند. عشق مادی، ازدواج برای پول، برادر و خواهری با حساب و کتاب، دوستی مادی و رفاقت‌های ظاهری یعنی غلبه مادیات و شرط‌بندی در اینجا مخاطبان بسیاری پیدا می‌کند.
بسیار دشوار است که به افراد گفته شود از سودهای بادآورده و یک‌شبه صرف‌نظر کنند با اینکه احتمال برنده شدن آنان یک در میلیون است. به نظر من با آموزش می‌توان این مشکل را حل کرد. اگرچه مسابقات پیش‌بینی نتایج ورزشی که در انتها به
افرادی که امتیاز بیشتری دارند جایزه داده می‌شود، مفید است اما جنبه‌های دیگری هم دارد. اول اینکه افراد خیلی حوصله منتظر ماندن ندارند که مثلاً یک فصل تمام شود و در آخر، برنده مشخص شود. آنها پول فوری می‌خواهند. جنبه دیگر آن این است که نوعی
عادت در جامعه ایجاد می‌شود که در هر برنامه و حرکت جمعی، یک مسابقه با جایزه هم باشد. البته حسن آن هم این است که گروهی را که صرفاً به خاطر هیجان یا حس رقابت وارد چنین حوزه‌هایی می‌شوند به خود جذب می‌کند و آنها در یک محیط قانونی، سالم
و البته شناسنامه‌دار مثل فلان برنامه ورزشی پرطرفدار یا وب‌سایت مشخص به رقابت می‌پردازند و بخشی از علاقه‌مندان را از مجموعه‌های بی‌نام و نشان و غیرقانونی جدا می‌کند. به هر حال در جوامع رنگارنگ امروز، راضی کردن همه کار محالی
است. 
دیدگاه تان را بنویسید