آیت‌الله هاشمی چند ماه قبل اعلام کرد ایران یک میلیارد دلار طلب نفتی از سوریه دارد
داستان صادرات ویژه نفت ایران به سوریه
برای مدت چند دهه، در میان عموم مردم و همچنین برخی مسوولان، ماجرای صادرات نفت «به صورت رایگان» و نیز با تخفیف به سوریه و مطالبات ایران بابت این ماجرا، مطرح بوده است. اصل ماجرا، به مبادلات نفتی ایران و سوریه در سال‌های ۱۳۶۱ و ۱۳۶۲ باز می‌گردد.
برای مدت چند دهه، در میان عموم مردم و همچنین برخی مسوولان، ماجرای صادرات نفت «به صورت رایگان» و نیز با تخفیف به سوریه و مطالبات ایران بابت این ماجرا، مطرح بوده است. اصل ماجرا، به مبادلات نفتی ایران و سوریه در سال‌های 1361 و 1362 باز می‌گردد. دری نجف‌آبادی، مخبر کمیسیون برنامه و بودجه در سال 1364 از قراردادی خبر داد که در اوایل سال 1361 بین دولت‌های ایران و سوریه منعقد شده است. او در این باره گفت: «مفاد آن قرارداد هم این بوده که ما سالانه یک میلیون تن نفت مجانی در اختیار دولت سوریه قرار بدهیم و تا پنج میلیون تن گاهی کمتر، گاهی بیشتر، یک ضریب پایین‌تر، یا یک ضریب بالاتر، 25 درصد کمتر، بیشتر، سالیانه نفت به دولت جمهوری عربی سوریه بفروشیم.»
ورود مجلس به ماجرا
مجلس شورای اسلامی در سال 1363 قانونی را تصویب کرد که بر اساس آن به دولت سوریه یک میلیون تن نفت مجانی تحویل داده می‌شد و پنج میلیون تن نفت نیز با تخفیف 5/2 دلار در هر بشکه به این کشور فروخته می‌شد. متن کامل این قانون به شرح ذیل است:
1- به وزارت نفت اجازه داده می‌شود از تاریخ تصویب این قانون به مدت یک سال: الف - مقدار یک میلیون تن نفت خام سبک ایران را به صورت مجانی در اختیار دولت سوریه برای مخارج جنگ با اسرائیل قرار دهد. ب - تا مقدار پنج میلیون تن نفت خام سبک ایران را با تخفیف 5/2 دلار در هر بشکه طبق ضوابط وزارت نفت به دولت سوریه بفروشد.
2- به دولت اجازه داده می‌شود نسبت به مبلغ 993 میلیون دلار بدهی دولت سوریه به جمهوری اسلامی ایران که دولت سوریه استمهال کرده است به طریق ذیل عمل نماید: الف - 493 میلیون دلار از خرداد 1364 (برابر با ژوئن 1985) به اقساط متساوی ماهیانه 20 میلیون‌دلاری دریافت گردد. ب - 500 میلیون دلار باقی‌مانده از تیر‌ماه 1368 (مطابق با جولای 1989) در 12 قسط متساوی سه‌ماهه (به مدت سه سال) دریافت گردد.
همان‌طور که در متن قانون نیز اشاره شده است، علت ذکر‌شده برای اعطای نفت به سوریه، جنگ با اسرائیل بوده و این مساله از سال‌های پیش از تصویب قانون مطرح بوده است. چنانکه آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی که در زمان تصویب قانون در سال 1363 ریاست مجلس را بر عهده داشته است، در خاطرات 23 اسفند سال 1360 در این باره می‌نویسد: «جلسه‌ای با نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور و وزیر خارجه داشتیم. درباره مواد قرارداد با هیات سوری که آمده‌اند، بحث کردیم. مطرح است که یک میلیون تن نفت خام مجانی به سوریه بدهیم به عنوان شرکت در هزینه جهاد با اسرائیل و بقیه را تا 9 میلیون تن به قیمت عادلانه بفروشیم و از آنها جنس بخریم.» بنا به گفته علی‌اکبر ولایتی در جلسه یکم خرداد 1363 مجلس، مبادلات نفتی با سوریه برای دو سال ادامه داشته و سوریه بدهی سال 1361 خود را پرداخت کرده است؛ با این وجود در سال 1363 کماکان حدود یک میلیارد دلار بابت سال 1362 بدهکار بوده است. هاشمی در خاطرات مربوط به اردیبهشت 63 می‌نویسد: «شب، با [آقای غازی‌الدروبی] وزیر نفت سوریه ملاقات داشتم. اظهار می‌داشت، سخت در مضیقه‌اند و خواستار کمک در پرداخت [بدهی مربوط به خرید] نفت بودند. خواست که یک
قرارداد، شبیه قرارداد سال گذشته تکرار شود و بدهی یک میلیارد‌دلاری عقب‌افتاده، نصفش به صورت وام و نصفش تقسیط برای سال آینده باشد؛ تصویب مجلس لازم دارد.» یک ماه بعد از این ملاقات هاشمی با وزیر نفت سوریه، لایحه فروش نفت به سوریه به مجلس رفت. در یکم خرداد، دو فوریت لایحه تصویب شد و دوم خرداد، نوبت به بررسی آن رسید.
معین‌فر، نماینده مجلس که وزیر نفت دولت موقت نیز بود، در مخالفت با لایحه، به مواردی همچون تحویل سالانه حدود هفت میلیون بشکه نفت به صورت رایگان و بدون تصویب مجلس، بدهی یک میلیارد‌دلاری سوریه، فروش بخشی از نفت تحویلی به سوریه در بازارهای جهانی و تخریب بازار نفت ایران و بی‌اطلاعی نمایندگان از قراردادهای نفتی اشاره کرد. در نقطه مقابل، کیاوش و هادی در موافقت با این طرح و لزوم حمایت از سوریه در مقابل اسرائیل سخن گفتند. هادی نیز مساله تقسیط بدهی‌ها را متداول دانست و معاون وقت وزارت نفت در حمایت از لایحه صحبت کرد. در آن زمان حافظ اسد جریان صادرات نفت عراق را که با ایران در حال جنگ بود، از طریق خط لوله‌ای که از خاک سوریه می‌گذشت، قطع کرده بود و هرچند خود از درآمد ترانزیت نفت عراق محروم شده بود، اما کاملاً به نفع ایران عمل کرده بود. طرح در نهایت به تصویب مجلس رسید.
مشابه سال 1363، در سال 1364 نیز مجلس تصویب کرد یک میلیون تن نفت مجانی و تا مقدار پنج میلیون تن نفت سبک ایران با تخفیف به سوریه تحویل داده شود. بر اساس قانون جدید، مانده حساب مخصوص در رابطه با قرارداد سال گذشته می‌بایست تا 10 مهر 64 پرداخت شود. با حمایت برخی نمایندگان و نیز تلاش‌های وزارت خارجه، تحویل یک میلیون تن نفت مجانی، در سال‌های 65 و 66 هم به تصویب مجلس رسید. در آن سال‌ها نیز لایحه مخالفانی داشت. از جمله رهبری‌املشی معتقد بود: «من از دولت می‌پرسم چه دیده‌اید شما از سوریه که علیه اسرائیل عمل کرده باشد در این وضع اقتصادی یک میلیون تن نفت مجانی هم بدهید به او، بعد عنوانش هم این باشد که رویارو با اسرائیل است... نظام حاکم بر سوریه یک نظامی است که عمدتاً مخالف دین و مذهب است... شهر حما 15 هزار مسلمانش توسط همین رژیم حاکم بر سوریه آمد بمباران شد شهید شدند مرد.» در مقابل نمایندگانی مثل هراتی اعلام می‌کردند: «مساله رویارویی سوریه با رژیم صهیونیستی مساله‌ای است که واقعاً اظهر من‌الشمس است... شما چگونه استناد می‌کنید که از سال 1971 هیچ‌گونه درگیری و رویارویی نبوده؟ و شما اگر واقعاً بخواهید این مساله را نادیده
بگیرید ظلم بزرگی کرده‌اید به تعداد زیادی از شهدایی که سوریه به عنوان افرادی که در خط مقدم مبارزه با رژیم صهیونیستی وجود داشته که یک نوع بی‌توجهی به خون پاک آن عزیزان است.» بنا بر اعلام صادقلو، یکی از نمایندگان مخالف لایحه در سال 1366، در آن زمان بدهی سوریه به ایران دو میلیارد دلار بوده است. حائری‌زاده، نماینده موافق لایحه نیز رقم درست بدهی سوریه را 3/1 میلیارد دلار اعلام کرد. مشابه این ارقام بدهی را آیت‌الله هاشمی حدود سه ماه قبل اعلام کرده بود.
مطالبات نفتی پابرجاست؟
با وجود پایان قانون صادرات نفت به سوریه، مطالبات ایران از این کشور بابت نفت کماکان حاشیه‌ساز بوده است. غلامحسین نوذری، وزیر اسبق نفت در گفت‌وگوی سال 90 خود در این باره گفته است: «یک مطالباتی از سوریه در نفت داشتیم که این مساله بیشتر به گذشته برمی‌گشت که البته مبلغ بالایی هم نبود. بخشی از این مطالبات بر اساس توافق دو طرف به ایران برگردانده شده و یک بخشی از این مطالبات هم به عنوان وام به ایرانیان برای سرمایه‌گذاری در سوریه تخصیص یافت. بنابراین در شرایط فعلی یک بخشی از سرمایه‌گذاری‌هایی که ایرانیان در سوریه انجام داده‌اند به همین موضوع برمی‌گردد.» با وجود آنکه نوذری مطالبات نفتی از سوریه را اندک اعلام کرده و گفته است این مطالبات دریافت شده است، آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در اوایل اردیبهشت امسال طی یکی از دیدارهای خود، اشاره‌ای هم به مساله مطالبات نفتی ایران از سوریه کرد و گفت این مطالبات هنوز پرداخت نشده است. هاشمی در جلسه‌ای که روز هشتم اردیبهشت در مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزار شد، اعلام کرد: «سوریه کنار ما ایستاد تا جنگ شکل عرب و عجم نشود، در واقع سوریه
فقط کنار ما ایستاد. ما یک میلیارد دلار نفت مجانی به سوریه دادیم که هنوز پس نداده است، چون فقط در کنار ما بود.» با در نظر گرفتن گفته‌های هاشمی، به نظر می‌رسد روایت مبتنی بر عدم وصول کامل طلب نفتی ایران از سوریه بیشتر به واقعیت نزدیک باشد.
با این وجود، ایران درصدد است قرارداد نفتی دیگری را نیز با سوریه منعقد کند. صادرات قبلی نفت، در زمان ریاست‌جمهوری حافظ اسد صورت گرفت و اکنون فرزند او، بشار اسد، در جست‌وجوی دریافت نفت ایران است.
دیدگاه تان را بنویسید