نوشداروی نفتی برای اسد

سلیمان خالدی/ خبرنگاررویترز

سوریه و ایران قراردادی را برای فعال‌سازی تسهیلات اعتباری 6/3 میلیارد‌دلاری امضا کردند. به گفته مقامات رسمی و بانکی، این تسهیلات به منظور خرید محصولات نفتی با هدف حمایت از اقتصاد جنگ‌زده بشار اسد اعطا می‌شود. قرارداد، که در ماه می مورد توافق طرفین قرار گرفته بود و به ایران اجازه می‌دهد از طریق سرمایه‌گذاری در سوریه، طلب خود را به دست آورد، بخشی از حمایت گسترده ایران از بشار اسد در مقابل تحرکات دوساله شورشیان به شمار می‌رود. یک مقام تجاری سوریه با اشاره به تسهیلات اعتباری می‌گوید: «این قرارداد به سوریه کمک می‌کند محصولات نفتی مورد نیاز را وارد کند.» او با تاکید بر ماهیت مشکلات مالی سوریه می‌گوید مسوولان تلاش کردند سقفی چهار ‌میلیارد دلاری برای قرارداد تنظیم کنند. سوریه در تامین دیزل مورد نیاز ارتش و سوخت مورد نیاز برای سرپا نگه داشتن اقتصاد این کشور، با کمبود مواجه است. بخشی از این کمبود، به دلیل تحریم‌های مالی آمریکا و اتحادیه اروپاست که بعد از برخورد با معترضان در ابتدای بحران سوریه وضع شده‌اند. اصلی‌ترین تامین‌کننده محصولات نفتی سوریه از طریق دریا، ایران بوده است. بر اساس گفته مقامات تجاری، خط اعتباری دیگر دمشق به ارزش یک میلیارد دلار، تمدید شده است که برای خرید محصولات تولید برق و دیگر کالاها طی قراردادی تهاتری به کار می‌رود. این خط اعتباری به سوریه کمک می‌کند پارچه، فسفات و برخی محصولات غذایی مثل روغن زیتون و مرکبات صادر کند. یک مقام رسمی تجاری به رویترز می‌گوید: «این خط اعتباری به سوریه اجازه می‌دهد نسبت به واردات محصولات ایرانی تا سقف مذکور اقدام کند که نیمی از آن برای خرید تجهیزات صنعت برق برای بخش مربوطه است.» به گفته این مقام مسوول، ضمن وجود شرایط مساعد برای پرداخت معوقات در این تسهیلات اعتباری، دمشق ماه‌هاست طی گفت‌وگوهایی درصدد است وامی دو میلیارد‌دلاری با بهره کم و مهلت پرداخت طولانی دریافت کند.

نشانه‌ای روشن از حمایت
اقتصاد سوریه در اثر کاهش ذخایر خارجی که حجم آنها پیش از بحران حدود 16 تا 18 میلیارد دلار برآورد شده است، آسیب دیده است. پیش از بحران، سوریه سالانه 5/2 میلیارد دلار از محل صادرات نفت درآمد داشت. با اقتصادی که در حالت آماده‌باش به سر می‌برد و هزینه‌های در حال افزایش نظامی، سوریه ناچار شده است به صورت روزافزون بر خطوط اعتباری جدید دریافتی از متحدان اصلی‌اش، تکیه کند. روسیه، عراق و چین کمک‌هایی را به این کشور (بعضاً در قالب قراردادهای تهاتر) فراهم کرده‌اند، که البته در مقیاس قرارداد اخیر با تهران نبوده است. سمیر عیطا، اقتصاددان برجسته سوری که در خارج از این کشور زندگی می‌کند، می‌گوید: «کمک ایران، دارای یک پیام سیاسی و روانی قوی است. آنها نه‌تنها به شما یک وام خاص می‌دهند، بلکه سرمایه‌ای نیز برای مدت طولانی در اختیارتان شما قرار می‌دهند و شما می‌توانید به هر میزان که خواستید برای هر کالایی که انتخاب می‌کنید، برداشت کنید. تسهیلات اعتباری به سوریه اجازه می‌دهد منابع شدیداً مورد نیازی را که هم‌اکنون در جاهای دیگر محبوس است، هزینه کند.» به گفته مقامات بانکی، اگرچه قراردادهای تامین مالی در کوتاه‌مدت آسودگی را برای سوریه به همراه خواهند داشت، در درازمدت این کشور را که برای سالیان دراز به اندک بودن بدهی ملی‌اش مفتخر بود، به سوی بدهی سوق می‌دهد. این مقامات می‌افزایند تسهیلات اعتباری، که بین بانک دولتی بازرگانی سوریه و بانک صادرات ایران رد و بدل خواهد شد، همچنین موجب کاهش فشار فزاینده بر پوند سوریه خواهد شد؛ چرا که نیاز به پرداخت وجه برای محصولات وارداتی و مواد غذایی را که موجب کمبود نسبی ارزهای خارجی می‌شود، محدود خواهد کرد. قیمت پوند سوریه در مقابل دلار، به یک‌ششم ارزش آن پیش از بحران در این کشور سقوط کرده است. معامله‌گران ارز می‌گویند پیشتر در ماه جاری و پیش از رسیدن نرخ برابری ارز سوریه به 200 پوند در مقابل یک دلار آمریکا، به 300 پوند در مقابل یک دلار آمریکا سقوط کرده بود. عصام زمریق، نایب‌رئیس اتاق صنایع دمشق می‌گوید: «وقتی دولت محصولات نفتی و آرد را از ایران می‌گیرد و ما در مقابل پارچه و محصولات غذایی به این کشور صادر می‌کنیم، تقاضا برای دلار کاهش می‌یابد.» سال گذشته ایران و سوریه سوآپ بنزین در مقابل دیزل را برقرار کردند، اما از دست رفتن مناطق اصلی تولیدکننده نفت سوریه در شرق این کشور بدان معنی بود که سوریه از نفت سبکی که پیشتر تولید می‌کرد، و همچنین نفتا و بنزین اضافی که صادر می‌شد، محروم شده است. با این وجود، ایران به صورت پایدار روابط اقتصادی بلندمدت با سوریه را گسترش داد تا به این کشور برای ایستادگی در مقابل تحریم‌های غربی کمک کند و قراردادی تجاری امضا کرد که بر اساس آن، تعرفه گمرکی اندک چهاردرصدی به کالاهای صادراتی سوریه تعلق می‌گرفت. تهران قبلاً نیز با یک میلیارد دلار محصولات نفتی طی قرارداد اعتباری مشابهی در سال‌های ابتدایی دهه 1980 و پیش از آنکه سوریه به صادرکننده نفت بدل شود، به این کشور کمک می‌کرد.

خزانه بانکی
بر اساس گفته مقامات بانکی، ژانویه گذشته، تهران طی بازدید وائل الحلقی، نخست‌وزیر سوریه، موافقت کرد 500 میلیون دلار در خزانه بانک مرکزی این کشور قرار دهد تا ارزش واحد پول ملی این کشور را افزایش دهد. آخرین قرارداد تسهیلات اعتباری، با استقبال کشور شدیداً نیازمند به منابع مالی سوریه مواجه شد که هم‌اکنون در نتیجه تحریم‌ها، دسترسی اندکی به سیستم‌های مالی غربی دارد. زمریق می‌گوید:« این تسهیلات اعتباری، یاری‌گر صادرکنندگان و بازاریانی است که در شرایط فعلی از فقدان اعتبار و وام‌های منجر به افزایش هزینه و فرار سرمایه، رنج می‌برند.» این قرارداد همچنین در را به سوی سرمایه‌گذاری‌های بیشتر ایران در پروژه‌های زیرساختی همچون نیروگاه‌ها و صنایع سنگین خواهد گشود. مقامات رسمی می‌گویند حمایت سیاسی قوی ایران، این کشور را مطمئن می‌کند که با فرض باقی ‌ماندن اسد، بیشترین سهم را از پروژه‌های بازسازی به دست خواهد آورد. ایران و سوریه هم‌اکنون یک کارخانه مونتاژ ماشین دارند که یکی از پروژه‌های مشترک چند‌میلیون‌دلاری دو کشور به شمار می‌رود و پیش از وقایع سال 2011 آغاز شده است. بر اساس گفته یک مقام بانکی، بنگاه‌های اقتصادی ایران همچنین قراردادهایی را در بخش نیروگاهی سوریه برنده شده‌اند و قراردادهایی را برای ساخت چندین سیلوی گندم امضا کرده‌اند. این قراردادها، از طریق خطوط اعتباری گسترده تامین مالی می‌شوند. تحت آن قرار مالی اعتباری،‌ سوریه همچنین 250 هزار تن آرد از ایران دریافت می‌کند که کمبود نان در نقاط تحت کنترل دولت این کشور را برطرف می‌کند. این کمبود نان، در اثر افتادن حدود نیمی از شهر شمالی آلپو به دست شورشیان به وقوع پیوسته است. اغلب ظرفیت آسیاب کشور در این شهر واقع است.