نوگرایی

گمرک ایران این روزها بار سنگینی را به دوش می‌کشد و مامور است تا چهره تجارت خارجی و فرامرزی ایران را بهبود بخشد. در واقع، امروزه گمرکات در عرصه بین‌المللی، به عنوان اولین و مهم‌ترین مجری مقررات تجارت خارجی در کنار سایر عوامل نقش مهم و کلیدی در توسعه تجارت قانونی و اعمال سیاست‌های بازرگانی کشور ایفا می‌کنند. به عبارت دیگر، گمرکات موظف به اعمال مجموعه‌هایی از مقررات و سیاست‌های اقتصادی، تجاری و صنعتی بوده که گاه خودشان در تدوین آن دخیل نیستند؛ اما در سیبل انتقادات قرار می‌گیرند و همین امر، چالش‌هایی را پیش روی آنها قرار می‌دهد. امروزه رشد فزاینده و مستمر تجارت خارجی و اهمیت روزافزون گمرک به مثابه یکی از عوامل کلیدی موثر و مهم در زنجیره تجارت بین‌المللی، سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی و رقابت بین‌المللی برای جلب سرمایه‌های خارجی، عمل می‌کنند و نقش بسزایی هم در خدشه‌دار کردن یا بهبود عملکرد سیستم‌های تجاری در یک کشور دارند. اما این را هم نباید از یاد برد که گمرک تنها یک دستگاه مجری است و مجموعه سیاست‌هایی که اعمال می‌کند، همان مقرراتی است که در دستگاه‌های سیاستگذاری همچون وزارتخانه‌های متولی صنعت و تجارت و کشاورزی تدوین می‌شود و گمرک در تصویب آنها دخل و تصرفی ندارد. با این همه ظرف سال‌های گذشته گمرک تلاش کرده تا بتواند خود را به تجهیزاتی مجهز کند که کارایی و بهره‌وری بیشتری را برای تجارت خارجی کشور داشته باشد. در این میان مکانیزه‌شدن فعالیت‌های گمرک و کاهش حضور ارباب رجوع را می‌توان در همین راستا دانست. فعالیت‌هایی که اگرچه انجام آنها ضروری به نظر می‌رسد، اما هنوز هم راه درازی در پیش دارد تا به نقطه مطلوب برسد. در این میان فعالان اقتصادی می‌گویند که سه انتظار عمده سرعت، کیفیت و شفافیت را از گمرک دارند تا بلکه بتوانند امور مرتبط با تجارت فرامرزی را در یک محیط رقابتی انجام دهند. در واقع، آنها متقاضی این هستند که سرعت کالایی که چه صادر می‌شود یا به کشور وارد شده است، مهم تلقی شود؛ چرا که این روزها در دنیا، زمان حرف اول را می‌زند و ثانیه‌ها، شرایط را تعیین می‌کنند؛ بنابراین عملکرد گمرک در زمینه سرعت عمل و زمان، از مهم‌ترین ‌مولفه‌هایی است که بخش خصوصی توقع دارد. البته در مجموعه انبارها و مبادی ورودی و خروجی نیز گمرک می‌تواند کیفیت کار را بالا برده و شرایط را برای رضایتمندی هر چه بیشتر فعالان اقتصادی فراهم کند. تمامی این موارد در شرایطی است که گمرکات باید مجموعه ارتباطات بین‌المللی خود با دنیای خارج را افزایش دهند تا در نهایت، با گمرک‌های جهانی و سایر کشورها، بتوانند مجموعه‌ای از ارتباطات بین‌المللی هماهنگ را رقم زنند که بر سرعت‌عمل انجام امور مورد نیاز تجار بیفزاید. در بحث شفافیت هم دغدغه فعالان اقتصادی این است که در یک رقابت و بازار رقابتی، گمرک باید عملکرد شفاف و روشنی داشته باشد و بتواند بازار رقابت را در کشور ایجاد کند؛ نه اینکه چندگانگی و چندگونگی وجود داشته باشد که تجارت و فعالیت‌های اقتصادی را دچار اخلال کند. در واقع فعالان اقتصادی بر این باورند که مدرن‌سازی گمرک گامی است که می‌تواند آنها را یک پله در صحنه رقابت بین‌المللی پیش براند و زمینه را برای فعالیت‌های گسترده آنها فراهم آورد.