تلاش برای مدرن‌سازی

نزاع بر سر سنت و مدرنیته نزاعی ابدی است. دنیای مدرن به ظاهر تلاش می‌کند تمام موانعی را که بر سر راه گذشته وجود داشته بر‌دارد و از این طریق برای زیست ساده شرایط را فراهم کند. در مقابل آنچه در پس این سرعت عمل دنیای پیشرفته همواره مورد نقد قرار می‌گیرد خداحافظی با داشته‌هایی است که نسل‌های متفاوت از آن خاطره دارند و حالا به واسطه رشد فناوری دیگر شرایطی مهیا نیست برای اینکه بتوان تمام و کمال به آن پرداخت. بر این اساس جنگ سنت و مدرنیته همچنان در زوایای مختلف به حیات خود ادامه می‌دهد و گویا دستی توانمند برای اتمام آن همچنان وجود ندارد.

اگرچه به‌زعم بسیاری کفه سنگین ترازو به سود دنیای مدرن است و راه گریزی از آن نیست اما همچنان پافشاری گروهی بر باورهای سنتی سبب شده زمینه یک وحدت نظر بر سر نزاع سنت و مدرنیته وجود نداشته باشد.

این نبرد در شرایطی ادامه پیدا می‌کند که بهترین گزینه برای کنترل آن از سوی تحلیلگران این‌گونه مطرح شده که باید از ظرفیت‌های به روز فناوری متکی بر باورهای سنتی بهره گرفت و از آن فرصت ساخت. بر این اساس پیشرفته‌ترین فناوری‌های روز می‌تواند در دایره‌ای ضابطه‌مند و با قاعده به خدمت جهان انسانی گمارده شود و در جهت توسعه و تعالی جوامع بشری قدم بردارد.

موضوعی که مسعود کرباسیان، رئیس‌کل گمرک ایران از همان نخستین ساعت‌های حضور دوباره‌اش در دولت آن را به کار گرفت تا در نهایت این روزها بتوان نوشت که اقتصاد ایران نمونه‌ای مطلوب را در اختیار دارد که بالاترین مقام‌های گمرک جهانی آن را دستاورد عملکرد اقتصادی دولت یازدهم معرفی می‌کنند. دستاوردی که در شرایطی به دست آمد که شاید خوش‌بین‌ترین کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی آن را در این بازه زمانی کوتاه‌مدت میسر نمی‌دانستند و اعتقاد داشتند حداقل در یک دهه شاید بتوان قله سامانه جدید گمرک را فتح کرد.

پیش‌بینی‌ای که درست از آب در‌نیامد و در کمتر از یک سال سامانه جامع گمرکی حیات خود را آغاز کرد تا مهر تاییدی بر این باور باشد که حتی غیرممکن‌ترین کارها را می‌توان با برنامه‌ریزی، هدف‌گذاری و بررسی همه‌جانبه، به انجام رساند.

چیزی شبیه دور زدن کره زمین در 80 روز که زمانی در قرن نوزدهم ژول‌ورن غیرممکن تصور می‌شد و حالا داستان تخیلی آن، امروزه به یک واقعیت پیش پا افتاده تبدیل شده است و می‌توان دور کره زمین را نه‌تنها در کمتر از 80 روز بلکه در کمتر از 80 ساعت طی کرد.

چیزی درست شبیه سامانه جامع گمرکی که بسیاری وقتی تصمیم بر این شد که دیگر کاغذبازی و ارتباط انسان با انسان در فرآیند گمرکی به حداقل ممکن برسد آن را باور نداشتند و حالا سامانه‌ای برای این منظور راه‌اندازی شده که کشورهای اروپایی با رایزنی‌های پی‌درپی تمایل دارند جزئیات بیشتری از نحوه کار آن بدانند.

سامانه‌ای که با ظرفیت غنی و کارساز از حلقه فارغ‌التحصیلان و دانشجویان دانشگاه تهران و با اتکا به دانش به‌روز این نخبه‌های ایرانی طراحی شد و با مدیریت دقیق رئیس‌کل گمرک ایران و مجموعه همکاران ایشان در این سازمان اقتصادی در نهایت فعالیت خود را آغاز کرد و جا افتاد.

سامانه‌ای که کیلومترها آن‌ طرف‌تر از پایتخت به صورت لحظه‌ای فرآیند ورود هر نوع کالایی را از مرزهای رسمی کشور رصد و مشخص می‌کند چه کالایی توسط چه وسیله نقلیه‌ای از کدام مرز قرار است قدم در جغرافیای ایران بگذارد یا بر‌عکس به دور‌دست‌ها صادر شود.

در این باره تلاش بر این بوده که ارتباط انسانی به منظور ورود و خروج کالا به حداقل ممکن برسد که این اتفاق ماجرای به روز شدن گمرک را با چالش مواجه کرده است. گواه این واقعیت را می‌توان آنجا دید که به یکباره به دنبال قطع این ارتباط درآمدهای گمرکی آنچنان افزایش پیدا کرد که حتی از برآوردهای صورت‌گرفته در لایحه بودجه جلو زد و به عنوان یکی از سرفصل‌های بودجه‌ای به شمار آمد که فقط در حد هدف‌گذاری باقی نماند و توانست خزانه کشور را پر و پیمان کند.

بدیهی است در چنین رویداد مهمی بسیاری که عادت شفاف بودن در پروسه تجاری را به طور کلی فراموش کرده بودند خیلی سریع گارد بگیرند و این سیستم را در تضاد با تسهیل شرایط تجارت تعریف کنند چه آنکه دیگر قانون بر سر فرآیند تجارت آنان به گونه‌ای سایه انداخته که دیگر ترخیص کالا با تعارف‌های مرسوم گذشته به سادگی میسر نیست و در این راه باید حق و حقوق ورودی کالا به طور دقیق پرداخت شود. در واقع سامانه جامع گمرکی که در دولت یازدهم راه‌اندازی شد سازوکار قانونی فرآیند تجارت را به سویی هل داد که تجار برای ورود و خروج کالای خود راهی جز سازش با قانون نداشته باشند و در این راستا باید عوارض پرداختی را دقیق به حساب خزانه کشور وارد کنند. بی‌تردید این اتفاق به مذاق شمار زیادی خوش نمی‌آید و به همین دلیل خیلی سریع دست‌به‌کار شدند تا شرایط را غیرعادی جلوه دهند و ادامه حیات این سامانه را همانند صفر در مخرج کسر نشدنی تعریف کنند.

موضوعی که روزبه‌روز با تحرکات بیشتری دنبال شد تا شاید سنگ‌اندازی‌های پی‌درپی گمرک جمهوری اسلامی ایران را مجاب کند که وقفه‌ای در فرآیند کاری سامانه ایجاد شود.

اتفاقی که با سختگیری‌های رئیس‌کل گمرک ایران تا این لحظه نه‌تنها به وقوع پیوسته بلکه به موازات تحرک سنگ‌اندازان بر سر عملکرد سامانه جامع گمرکی، این سازمان اقتصادی در مقابل آن خود را به روزتر نگه‌ داشته و با اجرایی کردن فازهای بعدی تلاش دارد با سرعت بیشتری این نمونه مطلوب را در دنیای مدرن معرفی کند.

نمونه مطلوبی که تعجب بسیاری از تاثیرگذارترین افراد سازمان جهانی گمرک و چهره‌های اقتصادی دنیا را برانگیخته است و به دنبال تبادل اطلاعات گمرکی با ایران هستند. طبیعی است هر اندازه این دستاورد دولت یازدهم از زمان به بار نشستن و جانمایی‌اش می‌گذرد تحرکات مخالفان آن نیز بیشتر شود تا شاید سکته‌ای در کار شفافیت اقتصادی به وجود آید و در پس آن بتوانند سود بیشتری نصیب تجارتشان کنند.

تحرکاتی که به نظر می‌رسد تقلایی بی‌فایده در مقابل دنیای مدرن باشد که راه گریزی از آن نیست و باید در همان چارچوب قاعده‌مند از آن بهره گرفت تا به جای سرریز شدن حقوق یک ملت به کانون‌های فساد اقتصادی در قالب رشد و توسعه برای اقتصاد به کار آید.

بر اساس همین تفکر گمرک جمهوری اسلامی ایران تلاش کرده در اتاقی شیشه‌ای عملکرد تجاری را دنبال کند و شاید به همین دلیل معضل کارت‌های بازرگانی یک‌بار مصرف و اجاره‌ای همواره یکی از انتقادهای بزرگی است که مطرح می‌شود چرا که اساساً این رویداد در نبرد با شفافیت اقتصادی است و در تضاد با دقت سامانه جامع گمرکی تعریف می‌شود.

سامانه‌ای که در نهایت و با وجود سنگ‌اندازی‌های مداوم در زمانی کوتاه حیاتش را آغاز کرد و ریشه‌های آن بعد از گذشت سه سال حالا تنومندتر شده و استوارتر در خاک اقتصاد ایران جا خوش کرده است. این ظرفیت دنیای مدرن باقی خواهد ماند برای آنهایی که همچنان بر طبل یک دنیای کاملاً سنتی می‌کوبند و اعتقاد دارند نباید به سمت مدرنیته رفت. امانتی که در روزگاری نه‌چندان دور ایران در مسیر توسعه به آن فخر خواهد فروخت که در یک دوره تاریخی توانستیم ذهنیت یک مدیر توانمند اقتصادی و همراهی مدیران او را به داشته‌های علمی عده‌ای جوان نخبه گره بزنیم و فرصتی بسازیم که توسعه اقتصادی ایران را به دنبال خواهد داشت.