تجارت تعارف بردار نیست

«تجارت تعارف و رودربایستی ندارد.» سیامک کاکایی، کارشناس حوزه عراق این جمله را در پاسخ به سوالی در مورد واکنش مقامات عراقی نسبت به صدور کالاهای بی‌کیفیت ایرانی به این کشور می‌گوید. او معتقد است که ایران برنامه بلندمدتی برای حضور در بازارهای خارجی ندارد و نمی‌داند باید به چه صورت در این بازارها حرکت کند و چه مکانیسمی را برای حفظ بازار در دستور کار خود قرار دهد. کاکایی عدم رعایت استانداردهای جهانی را موجب ریزش مشتریان محصولات ایرانی می‌داند و تاکید می‌کند: «باید توجه بیشتری نسبت به کالاهای صادراتی‌مان داشته باشیم چرا که در صورت عودت کالاها علاوه بر تولیدکننده و صادرکننده، وجه بازرگانی خارجی ایران نیز آسیب می‌بیند.»

با رونق حضور ترک‌ها در عراق این تلقی وجود دارد که ایران دیگر مانند گذشته در بازار این کشور نقشی ندارد. این موضوع بدان معناست که ما یکی از بزرگ‌ترین بازارهای صادراتی خود را به حریفان منطقه‌ای واگذار کرده‌ایم و شاید روزگاری نه‌چندان دور دیگر اثرگذاری مناسبی نیز در معادلات سیاسی عراق نداشته باشیم.
بنده این دیدگاه و برداشت را با واقعیات منطبق بر روابط ایران و عراق هم‌راستا نمی‌دانم چرا که معتقدم روابط تجاری و سرمایه‌گذاری‌های ایران در عراق در سال‌های اخیر گاه با پیشرفت‌هایی همراه بوده است. اما شاید این دیدگاه‌ها بیشتر از این جهت مطرح شده باشد که رقبای تجاری ایران در عراق در حال کسب جایگاه برتر منطقه‌ای هستند.

دقیقاً با تکیه بر افزایش جایگاه رقبای ما در عراق معتقد به افول جایگاه اقتصادی ایران در این کشور هستند.
این موضوع می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد. اینکه ایران و شرکت‌های ایرانی سرعت لازم را در پیشبرد طرح‌ها و برنامه‌های خود در عراق ندارند یا برنامه‌ریزی مدونی در این زمینه انجام نگرفته و رقبا میزان اثرگذاری‌شان بیشتر شده است. در سال‌های گذشته تلاشی در زمینه حضور شرکت‌ها و متخصصان ایرانی در عراق صورت گرفت که عمدتاً متمرکز بر بخش‌های الکترونیکی و یا حضور در پروژه‌های عظیم برقی و آبی این کشور بود که در همین رابطه می‌توان به همکاری‌های دوجانبه‌ای که در زمینه ساخت سد، پالایشگاه و یا نیروگاه‌های برق صورت گرفت، اشاره کرد. ایران همواره حضور چشمگیری در بخش‌های حیاتی عراق داشته است که موضوعی قابل کتمان نیست. علاوه بر این ایران با وجود کیلومترها مرز خاکی و آبی حضور پرقدرتی در بازارچه‌های مرزی عراق دارد که قابل مقایسه با رقیبانی مانند ترکیه، عربستان، امارات و یا کشورهای دیگر نیست. ایران باید مکانیسمی برای مشارکت در بازسازی عراق تعریف کند به خصوص اینکه زیرساخت‌های اقتصادی و زیربنایی عراق هنوز تکمیل نشده است. دیگر اینکه ما باید برای روش‌های انتقال کالاهای صادراتی‌مان به عراق چاره‌ای اندیشیم چرا که معتقدم بخشی از مشکلات ایران ناشی از عدم بازنگری در این سیستم است. این دیدگاه وجود دارد که ایران استانداردهای جهانی در زمینه بسته‌بندی کالاهای صادراتی خود را رعایت نمی‌کند که این امر خود می‌تواند به ریزش مشتریان محصولات ایرانی در بازارهای جهانی بینجامد.

پس شما معتقدید که مشکلات ما در بازار عراق به دلیل بسته‌بندی نامناسب کالاهای ایرانی است.
بخشی از مشکلات به همین دلیل است اما نمی‌توان آن را به تمام موارد تعمیم داد. ایران با تجربه سال‌ها حضور در بازارهای کشورهای جهان باید خود را مقید به رعایت استانداردهای جهانی در زمینه کیفیت کالای صادراتی بداند. اینکه بتواند فرمت‌های جهانی و استانداردهای لازم را در زمینه بسته‌بندی محصولات خود رعایت کند.

یعنی علاوه بر بسته‌بندی، کالاهای ایرانی از کیفیت مناسب نیز برخوردار نیستند.
می‌گویم که در تجارت خارجی، شرکت‌های تولیدکننده باید به استانداردهای بین‌المللی توجه بیشتری داشته باشند.

شما به سابقه حضور محصولات ایرانی در بازار کشورهای آسیای‌ میانه اشاره کردید. آیا این مورد تجربه‌ای موفقیت‌آمیز بود؟
ما در آن بازار نیز با مشکلاتی مواجه بودیم.

یعنی همان اتفاقی که در بازارهای آسیای میانه رخ داد، در بازار عراق نیز در حال تکرار شدن است.
همین طور است.

اما گفته می‌شود این موارد جوسازی‌های رسانه‌ای و تبلیغاتی بوده است.
موضوع به این سادگی‌ها هم نیست. شرکت‌های ایرانی بعضاً در عراق با مشکلاتی مواجه می‌شوند که برخی به دلیل یکسری مسائل حقوقی است. جدا از این مساله موضوع عدم کیفیت کالاهای ایرانی موردی نیست که بتوان آن را نادیده انگاشت. من از تجار و بازرگانان بازارچه‌های مرزی شنیدم که محصولات صادراتی ایران از مرغوبیت مناسب برخوردار نیست و نمی‌تواند با کالاهای کشورهای دیگر رقابت کند. بر همین اساس هم معتقدم باید توجه بیشتری نسبت به کالاهای ارسالی ایران مبذول داشت چرا که در صورت عودت کالاها علاوه بر تولیدکننده و صادرکننده، وجهه بازرگانی خارجی ایران نیز آسیب می‌بیند.

یعنی مشکلات کالاهای صادراتی ایران می‌تواند بر کلیت طرح‌های تجاری ایران در عراق تاثیرگذار باشد.
تجارت تعارف و رودربایستی ندارد. اگر ما به روند صادرات کالاهای نامرغوب خود ادامه دهیم قطعاً بازار عراق را از دست خواهیم داد. البته معتقدم بیشتر مشکلات ما ناشی از نداشتن استراتژی مناسب صادراتی است. اینکه ما برنامه بلندمدتی برای حضور در بازارهای خارجی نداریم، نمی‌دانیم که باید به چه صورت در این بازارها حرکت کنیم و چه مکانیسمی را برای حفظ بازار در دستور کار خود قرار دهیم. در واقع ما چارچوب مناسبی برای روند صادراتی کشور نداریم. مثلاً زمانی که اقدام به صادرات محصولات غذایی و کشاورزی می‌کنیم این کالاها آنقدر در بازارچه‌های مرزی باقی می‌مانند که یا فاسد می‌شوند و یا دیگر قابلیت استفاده ندارند این در حالی است که گفت‌و‌گو با طرف عراقی نسبت به تسریع در انتقال این کالاها می‌تواند بخش اعظمی از مشکلات ما را مرتفع سازد. ما نباید اعتماد ایجاد‌شده نسبت به کالاهای ایرانی را با بی‌مبالاتی و تعلل از بین ببریم. اعتماد به راحتی به دست نمی‌آید که ما بخواهیم یک‌شبه آن را از بین ببریم. معتقدم باید در قالب نشست‌های اقتصادی میان تجار و بازرگانان ایرانی و مسوولان دولتی از یکسو و از سوی دیگر میان مقامات ایرانی و عراقی تعریف جدیدی از روابط اقتصادی دو کشور صورت گیرد.

ایران چطور می‌تواند از روابط سیاسی موفق دو کشور در جهت ارتقای مناسبات اقتصادی استفاده کند؟
ایران از همان روزهای نخست سقوط رژیم بعثی عراق حمایت‌های همه‌جانبه‌ای از روی کار آمدن دولت قانونی این کشور داشته است که قاعدتاً این امر تاثیرات خود را در استحکام روابط سیاسی دو کشور باقی گذاشته است. اینکه ایران بخواهد در این شرایط از روابط موفق سیاسی خود در جهت پیشبرد اهداف اقتصادی‌اش استفاده کند به نظرم امری معقول و منطقی است. ما در سال گذشته حجم مبادلات تجاری خود با عراق را به 12میلیارد دلار رساندیم که می‌توانیم با هم‌اندیشی‌های جدید با مقامات عراقی این میزان را نیز افزایش دهیم و روند حضور شرکت‌های ایرانی در عراق را بیشتر کنیم. ما باید تمامی فعالیت‌های خود را متناسب با خواسته‌ها و نیازهای بازار عراق هماهنگ کنیم تا قطب برتر بازار خارجی این کشور باشیم.

دولت می‌تواند به کاهش مشکلات تجار و بازرگانان ایرانی در عراق کمک کند؟
مطمئناً، کاهش مشکلات بازرگانان ایرانی تنها با کمک مسوولان دولتی امکان‌پذیر است. ما باید از قالب حرف و نظریه خارج شویم و وارد وادی عمل شویم. اینکه ترکیه جای پای قوی‌تری در عراق پیدا کرده است تنها به جهت حمایت‌های مسوولان ترک از تجار این کشور است.