و اینک قهقرا

ازدحام زنان ونزوئلایی در حال رد شدن از مرز برای فروش موهایشان در یکی از شهرهای مرزی کلمبیا برای تهیه ضروریات زندگی؛ غذا، پوشک و دارو. این روند که در هفته‌های اخیر اوج گرفته است یکی دیگر از علائم بحران شدید کشور نفت‌خیز ونزوئلا در میان کمبود و تورم فزاینده است که بسیاری را به صرف‌‌نظر کردن از وعده‌های غذایی و درمان‌های پزشکی واداشته است.

ده‌ها واسطه روی پلی که شهرهای سن آنتونیو (San Antonio) در ونزوئلا و لاپارادا (La Parada) در کلمبیا را به هم متصل می‌کند ایستاده‌اند و صدا می‌زنند: مو خریداریم. نزدیک به 200 زن ونزوئلایی در روز به غرفه‌های موقتی مرزی لاپارادا برای فروش موهایشان می‌روند. موها بعداً به عنوان اکستنشن در شهر غربی کالی (Cali) در کلمبیا فروخته می‌شوند.

اقتصاد ونزوئلا زیر سومین سال رکود خم شده است و مردم با وجود صف‌های طولانی برای خرید کالاهای یارانه‌ای دست خالی هستند. کالاهای غیریارانه‌ای نیز آنقدر گران هستند که گاهی برای خرید یک کیسه برنج باید یک‌دهم درآمد ماهانه‌شان را بدهند. بسیاری از مردم خود را با خوردن نشاسته زنده نگه داشته‌اند و بعضی زباله‌ها را برای پیدا کردن پس‌ماندهای غذا زیر و رو می‌کنند. در ماه‌های اخیر صدها نفر برای خرید مواد غذایی به مرز کلمبیا رفته‌اند.

هنوز اخبار مشکلات کشوری که زمانی یکی از ثروتمندترین کشورهای آمریکای جنوبی بود شوکه‌کننده است: طبق نتایج جدید از یک بررسی ملی سالانه (ENCOVI) نزدیک به سه‌چهارم از شرکت‌کنندگان در این پژوهش بین سال‌های 2015 و 2016 به‌طور متوسط 19 پوند از وزن خود را از دست داده‌اند. این یکی از یافته‌های شگفت‌آور از وضعیت زندگی در کشور است که از سوی سه دانشگاه اصلی ونزوئلا و گروه‌های پژوهشی دیگر تهیه شده است. این بررسی همچنین گویای آن است که تعداد کسانی که در روز دو وعده یا کمتر غذا می‌خورند به سه برابر افزایش یافته، و از 3 /11 درصد در سال 2015 به 5 /32 درصد در سالی که گذشت رسیده است (تقریباً 6 /9 میلیون نفر در کشوری که به سختی 30 میلیون نفر جمعیت دارد با این نرخ غذا می‌خورند).

ونزوئلا به دنبال کاهش قیمت‌های نفت در سال 2014 در بحران اقتصادی عمیقی فرو رفته است. از آن به بعد تورم به 800 درصد افزایش یافته و نرخ ارز سقوط کرده است. این وضعیت واردات کالاهای اساسی را با دشواری زیادی روبه‌رو کرده است که کمبود شدید و بالارفتن سرسام‌آور قیمت کالاهای موجود را در پی داشته است. در نتیجه، ونزوئلا به مصرف غذاهای ارزان مثل سیب‌زمینی روی آورده است.

از سال 2014 عادات غذایی ونزوئلایی‌ها تغییر کرده است؛ قبلاً عمدتاً برنج، نان و پاستا مصرف می‌کردند و حالا سبزیجات. مادران ونزوئلایی در میان کمبود مواد غذایی و تورم به تغذیه فرزندان خود می‌اندیشند. در هر فصل هر چیزی را که ارزان‌تر باشد می‌خرند و غذاها را به نسبت‌های کمتری از قبل جایگزین هم می‌کنند. نتیجه پژوهش‌های بررسی ملی وضعیت زندگی (ENCOVI) نشان می‌دهد گوشت و مرغ که چهارمین و پنجمین غذاهای پرمصرف ونزوئلایی‌ها در سال 2015 بوده‌اند، در سال 2016 جای خود را به سبزیجات داده‌اند. طبق این گزارش ونزوئلایی‌ها وعده‌های غذایی را کم کرده و سوء‌تغذیه در حال افزایش است.

خانواده‌های ونزوئلایی در آخرین تلاش برای نجات فرزندانشان از کمبود شدید مواد غذایی، آنها را به خانواده‌های دیگر واگذار می‌کنند. با عمیق‌تر شدن رکود اقتصادی، خانواده‌ها کالا و غذای اساسی کافی برای زنده ماندن ندارند. والدین برای نگهداری از فرزندانشان به دوستان و همسایه‌ها متوسل می‌شوند یا برخی اوقات آنها را رها می‌کنند. آنها ترجیح می‌دهند فرزندان خود را به دیگران بسپارند تا اینکه معتاد شوند یا از گرسنگی بمیرند. اکثر مردم بیشتر درآمد خود را صرف خرید مواد غذایی می‌کنند. گزارش منتشر‌شده از گروه حامی حقوق کودکان سکوداپ (Cecodap) نشان می‌دهد دوسوم خانواده‌های بچه‌دار در کاراکاس غذای کافی ندارند.

یا به دلیل نبود پول یا به علت کمبود کالاهای اساسی، خانواده‌های بیشتر و بیشتری قادر به سیر کردن شکم خود و بچه‌هایشان نیستند. زنان تلاش دارند از بچه‌دار شدن جلوگیری کنند و اعمال جراحی عقیم‌سازی افزایش چشمگیری داشته است. طبق قانون ونزوئلا تهیه قرص‌ها و وسایل ضدبارداری مشکل است و سقط جنین به جز در مواردی که جان مادر در خطر باشد، ممنوع است. هر روز گزارشی از شورش‌هایی برای غذا، کمبود دارو و مکمل برای زنان باردار منتشر می‌شود. معلمان شاهد ضعف شاگردان در کلاس در اثر سوء‌هاضمه هستند.

غذا آنچنان در ونزوئلا کمیاب است که در بازارهای سیاه فروخته می‌شود طوری که به کسب‌وکاری پرسودتر از مواد مخدر بدل شده است. قاچاقچیان غذا از میان کسانی هستند که سوگند خورده‌اند از مردم حفاظت کنند؛ ارتش ملی.

رئیس‌جمهور ونزوئلا، نیکلاس مادورو در پی بحران اقتصادی کشور و افزایش اعتراضات و تظاهرات خیابانی در اعتراض به کمبود مواد غذایی، به ارتش اختیارات تام برای عرضه مواد غذایی را داد. کمبود به قدری شدید شده است که مردم خواربار‌فروشی‌ها را غارت می‌کنند. اگر به بازارهای سیاه سری بزنید، مواد غذایی را خواهید یافت که در سوپرمارکت‌های دولتی -‌جایی که مردم ترجیح می‌دهند به خاطر قیمت‌های پایین‌ترش خرید کنند- یافت نمی‌شود. این کالاها تنها به وسیله ارتش وارد کشور می‌شوند و در بازارهای موقتی به فروش می‌رسند که معمولاً ارتشی‌ها با تفنگ در گوشه‌ای ایستاده‌اند و نظاره‌گر هستند. نظامیان گرداننده این بازارهای سیاه هستند و ثروت زیادی از این راه به دست می‌آورند.

در حال حاضر در ونزوئلا اقلامی وجود دارند که در عین حال که به طرز عجیبی ارزان هستند، عرضه بسیار محدودی نیز دارند. اگر خوش‌شانس باشید و در سوپرمارکت‌های دولتی کالاهای موردنظر خود را بیابید، کاملاً خوب عمل کرده‌اید. ولی مردم بسیاری نمی‌توانند کل روز خود را در صف‌های سوپرمارکت‌های دولتی بگذرانند برای اینکه به محض اینکه به در فروشگاه رسیدند قفسه‌ها را خالی بیابند. از این‌رو بسیاری از مردم مجبورند اقلام مورد نیاز خود را از بازارهای سیاه تهیه کنند.

علاوه بر کمبود مواد غذایی اصلی، مردم ونزوئلا با کمبود کالاهای اساسی مانند کاغذ توالت و محصولات بهداشتی نیز روبه‌رو هستند. ونزوئلا به علت سوء‌مدیریت منابع مالی در سال‌های گذشته، هزینه‌های سنگین برای برنامه‌های دولتی و عدم سرمایه‌گذاری در بخش نفت، قادر نیست هزینه واردات کالاهای اساسی را بپردازد.

ونزوئلا هنوز نتوانسته خود را از سقوط اقتصادی که از سال 2014 شروع شده، خارج کند. به همراه سیاست‌های مالی کوته‌بینانه دولت و تکیه بیش از اندازه به واردات، اقتصاد متوقف شده است. تورم سرسام‌آور است. صندوق بین‌المللی پول تورمی هزار و 660درصدی را برای سال 2017 و دو هزار و 880‌‌درصدی برای سال بعد پیش‌بینی می‌کند. کمبود مواد غذایی، دارو و بسیاری اقلام ضروری در کشوری که زمانی به‌طور سرانه ثروتمندترین کشور آمریکای جنوبی در قرن بیستم بوده است. مالاریا در کشوری که اولین کشوری در جهان بود که این بیماری را در مناطق پرجمعیت خود از بین برد، می‌تازد. امروز شواهد نشان‌دهنده آن هستند که بحران اقتصادی به یک بحران سوء‌تغذیه تبدیل شده است با مردمی که در تلاش برای تامین غذا هستند و ناامیدانه به انتظار بهبود وضعیت اقتصادی نشسته‌اند.

مشکلات اقتصادی آتش ناپایداری سیاسی را نیز در این کشور شعله‌ورتر کرده و اعتراضات زیادی را علیه رئیس دولت، نیکلاس مادورو، که بعد از هوگو چاوس قدرت را در دست گرفته، برانگیخته است. دولت چپگرای ونزوئلا بازرگانان را برای آنچه به راه انداختن «جنگ اقتصادی» می‌نامد مورد سرزنش قرار می‌دهد.

بانک مرکزی ونزوئلا برای تسهیل مبادلات در وضعیت تورمی این کشور اقدام به چاپ اسکناس و سکه‌های جدید کرده است. با‌ارزش‌ترین اسکناس بزرگ‌ترین دارنده منابع نفتی دنیا تنها دو دلار آمریکا ارزش دارد که گویای اوضاع سخت مبادلات نقدی این کشور است. ارزش پول ونزوئلا، بولیوار در مقابل دلار آمریکا در دسامبر 2016 نسبت به ماه قبل 60 درصد کاهش داشته است که یک رکورد تاریخی محسوب می‌شود.

پرداخت صورتحساب رستوران‌ها و سوپرمارکت‌ها بدون کارت‌های اعتباری به یک کوله‌پشتی پر از پول نقد نیاز دارد. در این شرایط حتی دریافت پول از دستگاه‌های خودپرداز نیز با مشکلاتی همراه است. دستگاه‌های فروش کشور با اختلال در عملکرد جدی روبه‌روشده‌اند و قادر به پردازش معاملات نیستند و فروشندگان و خریداران را با مشکل روبه‌روکرده‌اند. مادورو بدون ارائه هیچ شواهدی این مشکلات را به حملات سایبری نسبت می‌دهد. او بحران اقتصادی کشور را یک «جنگ اقتصادی» می‌خواند که به وسیله مخالفان دولت و با همکاری آمریکا هدایت می‌شود.

کنترل شدید بر نرخ ارز از سال 2003 که با افزایش وابستگی به نفت دو برابر شده، از دید بسیاری از اقتصاددانان ریشه بحران اقتصادی شناخته ‌می‌شود.

بانک مرکزی ونزوئلا آمار تورم در سال 2016 را منتشر نکرده است و صندوق بین‌المللی پول (IMF) پیش‌بینی تورمی حدود 2000درصدی را برای سال 2017 این کشور دارد.

مادورو در دسامبر گذشته برای مبارزه با فساد در بازارهای سیاه تصمیم به خارج کردن بزرگ‌ترین اسکناس ونزوئلا که تنها دو دلار آمریکا ارزش دارد، گرفت. ونزوئلایی‌ها 10 روز وقت داشتند تا با مراجعه به بانک مرکزی اقدام به تعویض اسکناس‌های خود کنند. منتقدان عقیده داشتند که این حرکت به ریشه‌کنی بحران اقتصادی ونزوئلا کمکی نمی‌کند. مادورو در پی نحوه اداره بحران سیاسی-اقتصادی که ونزولا را در‌بر گرفته، با انتقادهای شدیدی روبه‌روست. در اکتبر گذشته مقامات مانع از برگزاری رفراندوم از سوی دولت سوسیالیست مادورو شدند. مخالفان در پی برکناری مادورو از قدرت هستند، ولی مسوولان سوگند خورده‌اند که مادورو تا پایان دوره ریاست‌جمهوری دفتر خود را ترک نخواهد کرد.

مردم با کوله‌پشتی و ساک‌های پلاستیکی در صف‌های طولانی پشت در بانک‌ها ایستاده‌اند تا طبق دستور مادورو اسکناس‌های خود را که حالا تنها سه سنت آمریکا ارزش دارند تعویض کنند. صف‌های طولانی بانک‌ها یادآور صف‌های خرید مواد غذایی و دارو است که این روزها در همه جای ونزوئلا دیده می‌شود.

در میان هرج‌ومرج اقتصادی و بالاترین نرخ تورم در دنیا، ونزوئلایی‌ها برای خرید نیازهای اولیه یا پرداخت حقوق کارمندان، بولیوارهای خود را با بیت‌کوین (Bitcoin) تعویض می‌کنند. این پول دیجیتالی از کنترل بانک مرکزی و دولت آزاد است و مردم ونزوئلا به آن به چشم یک جایگزین امن در اقتصادی که ارز خارجی به شدت کنترل می‌شود و نرخ تورمی 500‌‌درصدی دارد، نگاه می‌کنند. گرچه کاربران بیت‌کوین‌ها هنوز در اقلیت هستند، با رشد نااطمینانی در اقتصاد ونزوئلا، پیش‌بینی می‌شود که استفاده از آنها عمومیت بیشتری پیدا کند. برخلاف پرداخت‌های آنلاین دیگر، این نحوه پرداخت به شخص سومی برای خرید، فروش و ارسال کردن نیازی ندارد. ونزوئلایی‌ها برای ذخیره کردن بیت‌کوین‌های خود در بازار سیاه نرخ مبادله دلار، تنها به یک تلفن، کامپیوتر یا سرویس کیف‌پول آنلاین نیاز دارند.

هیچ آمار رسمی از تعداد کاربران بیت‌کوین در ونزوئلا وجود ندارد ولی طبق آمار وب‌سایت Surbitcoin.com، پلت‌فورمی که به ونزوئلایی‌ها اجازه خرید و فروش بیت‌کوین در مقابل بولیوار را می‌دهد، تعداد کاربران از 450 نفر در سال 2014 به 85 هزار نفر رسیده است. بعضی از بیت‌کوین برای خرید موادغذایی و دارو استفاده می‌کنند و بعضی دیگر برای فرستادن پول برای بستگانشان در خارج از کشور. تعدادی هم هستند که با آن کارت‌های هدیه آمازون می‌خرند تا بتوانند کالاهای مورد نیاز خود را در حالی که قفسه‌های سوپرمارکت‌ها خالی است، به‌صورت آنلاین از آمریکا و کشورهای دیگر خریداری کنند. گرچه بیت‌کوین نیز در چهار سال گذشته در معرض نوسانات بوده است، نسبت به بولیوار که در ماه نوامبر 2016 نسبت به دلار کاهشی 60درصدی داشته است، وضعیت پایدارتری دارد. مردم ونزوئلا اعتماد خود را به بولیوار از دست داده‌اند که این خود انگیزه بسیار قوی برای جایگزین کردن بیت‌کوین است.

با وجود این‌، ترس از مجازات شدن از سوی حکومت سبب شده بیشتر کاربران بیت‌کوین بحث درباره ارز را به برنامه‌های ارتباطی رمزگذاری‌شده از قبیل تلگرام محدود کنند.

عاقبت صف‌های طولانی پشت در بانک‌ها برای تعویض اسکناس‌های 100 بولیواری به اعتراضات ضد‌دولتی و زد و خورد انجامید و یک نفر نیز جان خود را از دست داد. مادورو باز هم تقصیر را به گردن خارجی‌ها انداخت و آنها را برای تاخیر در رسیدن هواپیماهای حاوی اسکناس‌های جدید مذمت کرد. ارزش اسکناس‌های 100 بولیواری حتی تا سه سنت آمریکا نیز کاهش یافت و ونزوئلایی‌ها بیش از هر زمان دیگر خود را در بحران عمیق اقتصادی غرق‌شده دیدند.

ائتلاف مخالفان اتحاد دموکراتیک می‌گوید که رهبر سوسیالیست باید به خاطر بی‌کفایتی و وارد کردن رنج‌های بیشتر بر پیکر ونزوئلا از سمت خود استعفا دهد: «ما دولتی احمق و ویرانگر در مدیریت اقتصاد داریم که تنها هدفش حفظ قدرت به هر قیمتی است.»