مرگ یک توافق

دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری منتخب مردم آمریکا کمتر از ۵۰ روز دیگر رسماً به عنوان رئیس‌جمهور کارش را آغاز می‌کند و از هم‌اکنون اعلام کرده به محض آغاز کارش به عنوان رئیس‌جمهوری، توافق ترانس پاسیفیک را پاره می‌کند. او در پیامی ویدئویی که 5 /2 دقیقه بیشتر طول نکشید و در یوتیوب هم منتشر شد گفت: این توافق یک بلای بالقوه اقتصادی است و حذف آن به نفع اقتصاد آمریکاست. این توافق که بین دوازده کشور اطراف دریای پاسیفیک امضا شده است با هدف پایبندی به تجارت آزاد در میان اعضاست و باعث می‌شود تا حجم و ارزش تجارت بین این کشورها افزایش یابد. حال رئیس‌جمهوری که از حزب جمهوریخواه روی کار آمده است و طرفدار نظام سرمایه‌داری است خبر از ضرورت توقف این توافق داده و قرار است به محض آغاز رسمی کارش این توافق را پاره کند.

توافق ترانس پاسیفیک را می‌توان بزرگ‌ترین توافق تجاری منطقه‌ای در تاریخ بشر دانست. این توافق برای تجارت و فعالیت اقتصادی بین آمریکا و 11 کشور امضاکننده قوانین و مقررات خاصی را وضع کرده است. کشورهایی که در این توافق منطقه‌ای قرار دارند در مجموع ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی دنیا را شامل می‌شوند و ارزش تولید ناخالص داخلی مجموع این کشورها بالغ بر ۲۸ هزار میلیارد دلار است. اما از این توافق که یکی از ارزنده‌ترین و مهم‌ترین دستاوردهای دولت اوباما بود، در دولت جدید به عنوان یک عامل ضعف اقتصادی نام برده شد. دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا از این توافق به عنوان یکی از عوامل اصلی از بین رفتن هزاران فرصت شغلی در ایالات متحده یاد کرد و آن را مظهر شکست پروژه جهانی‌سازی برشمرد. او در جریان رقابت‌های انتخاباتی در مورد بر هم زدن این توافقنامه صحبت کرد. او تاکید کرد که بعد از بر هم خوردن این توافق، مذاکرات دوجانبه‌ای را برای تقویت تجارت با کشورهای بزرگ آغاز می‌کند تا از این طریق زمینه را برای افزایش فرصت‌های شغلی در کشور فراهم کند و رشد تجارت را از طریق رشد تولید و فعالیت‌های اقتصادی در کشور به ثمر برساند.

از همان زمان تمامی افرادی که در به نتیجه رسیدن این توافق تلاش کرده بودند چشم امید به سنای آمریکا دوختند تا بلکه مخالفت سنا مانع از بی‌ارزش شدن اعتبار توافقنامه شود. ولی نماینده اکثریت سنا در روزهای اخیر خبر داد که این توافق در کنگره و سنا مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. نتیجه اولیه‌ای که از این صحبت می‌توان گرفت این است که توافق ترانس پاسیفیک اعتباری در میان اعضای قوه مجریه و قانونگذار این کشور ندارد و این توافق در آمریکا رسماً مرده است.

حال که مرگ این توافق تایید شد، این سوال ایجاد می‌شود که در پشت پرده ذهن سرمایه‌دار کار‌کشته آمریکایی که امروز در مسند ریاست جمهوری این کشور است چه می‌گذرد؟ چرا با این توافق که حاصل سال‌ها مذاکره و تلاش دولت آمریکا بود مخالف است و بر هم خوردن این توافق چه تبعات اقتصادی برای اعضای توافق یا آمریکا دارد؟ آیا بر هم خوردن توافق باعث منفعت اقتصادی در یک یا چند کشور دنیا می‌شود یا اینکه تمامی کشورها از این مساله متضرر خواهند شد؟

انتخاب ترامپ و آغاز دوره پرتلاطم

انتخاب ترامپ به عنوان رئیس‌جمهوری آمریکا را می‌توان یکی از غیرمنتظره‌ترین تحولات سیاسی سال‌های اخیر آمریکا دانست و رویکردهای متفاوت او نسبت به مسائل جهانی هم بر این فضای پرتنش افزود. او با بخش زیادی از پیمان‌های تجاری آمریکا مخالفت کرده و حتی پیمان‌های سیاسی این کشور را هم زیر سوال برده است. او در مورد رابطه تجاری آمریکا با چین -بزرگ‌ترین شریک تجاری آمریکا- هم به دیده تردید نگریسته است. او توافق‌های زیست‌محیطی را غیرضروری، توافق هسته‌ای ایران را نامناسب و توافق تجاری ترانس پاسیفیک و نفتا را غیرقابل اجرا دانسته است. اما این اظهارنظرها از رئیس‌جمهور کشوری که بالاترین ارزش تولید ناخالص داخلی را دارد و بیشترین سهم تجارت دنیا را به خود اختصاص داده است، بسیار نگران‌کننده است. به نظر می‌رسد دونالد ترامپ کشتی اقتصادی و سیاسی آمریکا را در جهتی دیگر هدایت می‌کند و قصد ندارد در مسیری که دولت باراک اوباما حرکت کرده است، گام بردارد.

آخرین اظهارنظر ترامپ در مورد خروج این کشور از پیمان ترانس پاسیفیک موج تازه‌ای از تردید و نگرانی ایجاد کرد. این پیمان که در سال جاری و بعد از هفت سال مذاکره به نتیجه رسید قرار است تا سال ۲۰۱۸ میلادی به تایید مجالس قانونگذاری کشورهای عضو برسد و از آن پس اجرا شود. حال که قرار است آمریکا از این پیمان خارج شود این سوال ایجاد می‌شود که چگونه می‌توان تبعات منفی این خروج را به درستی شناسایی کرد؟ گروهی به دنبال بررسی چگونگی خروج آمریکا از این پیمان هستند و برخی دیگر به دنبال یافتن پاسخ این سوال هستند که خروج آمریکا از این توافق چه تبعات اقتصادی روی آمریکا و دیگر کشورهای دنیا دارد. سوال اصلی این است که خارج‌شدن آمریکا از توافق ترانس پاسیفیک از نظر اقتصادی و استراتژیک چه پیامدی برای آمریکا دارد؟ دیگر کشورها می‌توانند بدون آمریکا این پیمان را اجرا کنند یا اینکه اصلاً تعهد و تمایلی برای ادامه این پیمان از طرف دیگر کشورها بدون حضور آمریکا وجود دارد یا خیر؟

پیامدهای خروج برای آمریکا

خارج شدن آمریکا از توافق ترانس پاسیفیک هم از نظر اقتصادی و هم از نظر استراتژیک فاجعه‌ای بزرگ برای آمریکا محسوب می‌شود. فاجعه‌ای که می‌تواند روی وجهه اقتصادی و سیاسی این کشور تاثیر منفی بگذارد و ارزش و حجم تجارت را تقلیل دهد.

از نظر اقتصادی با خارج شدن آمریکا از توافق مذکور، این کشور مزایای ناشی از تجارت آزاد را از دست می‌دهد و از فرصت طلایی نوشتن قوانین تجارت جهانی نیز محروم می‌شود. توافق ترانس پاسیفیک برخلاف دیگر توافقنامه‌های تجاری ساختاری باز دارد و آمریکا می‌تواند با جذب‌کردن دیگر کشورها در این توافقنامه رقابت زیادی در فضای تجاری دنیا ایجاد کند و فرصت رشد تجارت و رشد اقتصادی را برای تمام کشورها ایجاد کند. اما از نظر استراتژیک شکست توافق ترانس پاسیفیک و خارج شدن آمریکا از این توافق باعث می‌شود تا اعتبار آمریکا در منطقه و در میان کشورهای هم‌پیمانش از بین می‌رود و زمینه برای قدرتمندتر شدن چین در دنیا فراهم می‌شود. این مساله‌ای است که شمار زیادی از تحلیلگران اقتصادی و سیاسی هم در مورد آن صحبت کرده‌اند و به آمریکا هشدار دادند که خارج شدنش از این پیمان به ضرر منافع آمریکاست. از طرف دیگر این کار سبب می‌شود تا توان واشنگتن برای تقویت هم‌پیمانان آسیایی‌اش تضعیف شود و سیاست آمریکا در مورد آسیا و کشورهای این قاره نامتعادل و ناپایدار شود. تمامی این مسائل به ضرر اقتصاد آمریکا و منافع این کشور در منطقه است و می‌تواند قدرت اقتصادی و سیاسی این کشور را از بین ببرد. کارسو والتین یکی از تحلیلگران مرکز مطالعات اقتصادی آمریکا می‌گوید: خارج شدن آمریکا از این توافق تاثیر بسیار مخربی روی وجهه آمریکا دارد و نشان می‌دهد که آمریکا به تعهداتش در مورد آسیا در بلندمدت پایبند نیست و هم‌پیمانان کنونی آمریکا در قاره آسیا دیگر برای همکاری بیشتر با آمریکا متمایل نخواهند بود.

برخی از تحلیلگران بر این باور هستند که توافق ترانس پاسیفیک توافقی به نفع اقتصاد آمریکاست و خارج شدن آمریکا از این توافق هزینه زیادی را به اقتصاد این کشور و بازار کار تحمیل می‌کند. آنها برخلاف ادعای ترامپ که توافق را به ضرر بازار کار می‌داند معتقدند خارج شدن از این توافق و پذیرفتن ریسک کاهش فعالیت‌های تجاری می‌تواند باعث افزایش فشار اقتصادی روی شرکت‌های تولیدی و صادراتی شود و به دنبال آن بر نرخ بیکاری بیفزاید. افزایش شمار بیکاران مشکلات اقتصادی زیادی را برای این کشور ایجاد خواهد کرد.

با خروج آمریکا، توافق چگونه خواهد شد؟

مساله مهم دیگر این است که با خارج‌شدن آمریکا از این پیمان تجاری، چه بر سر این پیمان می‌آید و دیگر کشورها برای اجرا کردن یا اجرا نکردن آن چه سیاست‌هایی را در پیش می‌گیرند؟ شمار زیادی از کشورهای امضاکننده این توافقنامه همچون ژاپن، مالزی و ویتنام اعلام کرده‌اند بدون آمریکا این توافق رسماً مرده است و دیگر ارزش و قابلیت اجرایی ندارد. آمریکا بزرگ‌ترین اقتصاد در این توافقنامه است و حذف آن باعث می‌شود تا سهم اقتصادی کشورهای عضو پیمان در تولید ناخالص داخلی دنیا کم شود. در نتیجه اهمیت این توافقنامه تجاری از بین برود. یکی از مقامات کشور مالزی در این مورد می‌گوید: آمریکا بزرگ‌ترین اقتصاد دنیاست و سهم بالایی در تجارت دنیا دارد بنابراین خارج شدن این کشور از توافقنامه زیان زیادی به توافق وارد می‌کند و دیگر نمی‌تواند اقتدار قبلی را داشته باشد. شینزو آبه نخست‌وزیر کشور ژاپن که یکی از اولین افراد ملاقات‌کننده با ترامپ بعد از انتخاب وی بود اعلام کرد توافق ترانس پاسیفیک بدون آمریکا هیچ معنایی ندارد. برخی از تحلیلگران بر این باور هستند با خارج شدن آمریکا از این توافق، در واقع آمریکا خود را از روند رو به رشد اقتصادهای آسیایی خارج می‌کند و مشعل قدرت اقتصادی در آسیا را به چین واگذار می‌کند.

در نتیجه انتشار خبر خروج آمریکا از پیمان ترانس پاسیفیک بازارهای آسیایی عکس‌العمل‌های منفی نشان دادند. بازار سهام در این کشورها افت کرد زیرا شرکت‌هایی که از طریق توسعه تجارت می‌توانستند درآمدزایی داشته باشند، در مورد داشتن بازار آمریکا در سال‌های آتی تردید کردند. این شوک منفی باعث شد تا ارزش دلار در بازار جهانی رشد کند و ارزش طلا هم تنزل یابد. لازم به ذکر است این تاثیرات موقتی بود و با گذشت یک روز بعد از انتشار این خبر بازارها به وضعیت قبل بازگشتند ولی نمی‌توان اطمینان داشت بعد از خارج شدن آمریکا از این توافق هم وضعیت مشابهی اتفاق بیفتد.

بزرگنمایی ممنوع

با وجود اینکه خارج شدن آمریکا از این توافق تبعات اقتصادی زیادی برای تمامی کشورها دارد ولی نباید در این مورد بزرگ‌نمایی کرد. در واقع هنوز این توافق تاثیرات مثبتی روی تجارت و اقتصاد دنیا نداشته است و تنها امید مثبتی را ایجاد کرده است. بنابراین عدم اجرای آن باعث کاهش نرخ رشد اقتصادی، کاهش حجم و ارزش تجاری یا بحران اقتصادی نمی‌شود و تنها و تنها امیدهای رشد را از بین می‌برد. اما خارج شدن آمریکا از این پیمان باعث می‌شود تا قدرت نفوذ آمریکا در کشورهای آسیایی کاهش یابد و چین که رقیب بسیار بزرگی است جای این کشور را به عنوان ابرقدرت اقتصادی در آسیا می‌گیرد.

بدون شک در سال‌های اخیر قدرت و تاثیر اقتصادی چین افزایش یافته است و این روند در سال‌های آتی هم ادامه پیدا می‌کند ولی این مساله باعث نمی‌شود تا جایگاه آمریکا از بین برود. زیرا آمریکا بازاری بسیار بزرگ دارد و کشورهای آسیایی مانند هر کشور دیگری تمایل دارند برای فضای تجاری خود تنوع ایجاد کنند. این تنوع است که باعث افزایش نرخ رشد اقتصادی و کاهش ریسک‌پذیری اقتصاد از تنش‌های اقتصادی خارجی می‌شود. بنابراین با وجود از بین رفتن توافق یا خارج شدن آمریکا از این توافق باز هم تجارت آمریکا با دیگر کشورها ادامه پیدا می‌کند و کشورهایی که تمایل به دسترسی به بازار آمریکا دارند مذاکرات دوجانبه‌ای را با آمریکا آغاز می‌کنند. این مذاکرات دوجانبه دقیقاً همان مساله‌ای است که ترامپ بر آن تاکید داشته است و در سخنرانی‌های خود در مورد ضرورت مذاکرات دوجانبه به جای پیمان‌های جمعی صحبت کرده است.

اما بسیاری از تحلیلگران بر این باور هستند که صحبت در مورد مرگ توافق در شرایط کنونی کار درستی نیست. در واقع خیلی زود است که این توافق را مرده قلمداد کنیم و تنها در صورتی این مرگ اتفاق خواهد افتاد که دیگر کشورها نخواهند به تعهدات و مفاد آن پایبند بمانند. کشورهای عضو توافق می‌توانند بدون حضور آمریکا هم توافق تجارت آزاد را ادامه دهند و فضایی برای بازگشت احتمالی آمریکا به این توافق فراهم کنند.