سرزمین موعود

این زمان را فرصتی نامیده‌اند که در هر نسل یک بار پیش می‌آید. مقامات بازرگانی بریتانیا که پیش‌بینی می‌کنند در 10 سال آینده ایران یک تریلیون دلار سرمایه‌گذاری انجام دهد، در ژانویه گفتند که «ایران بزرگ‌ترین بازاری است که پس از دهه‌ها به اقتصاد جهان وارد می‌شود». همین ماه رئیس یکی از بنگاه‌های فرانسوی تولید‌کننده کالاهای تجملی اعلام کرد «ایران قلمرو جدیدی است که باید فتح شود». تحریم‌ها خارجیان را از اقتصاد نفت‌خیز با ارزش تخمینی تولید ناخالص سالانه 400 میلیارد دلار دور کرده بودند. با وجود اینکه تحریم‌های تجاری ایالات متحده هنوز پابرجا هستند، بنگاه‌های سراسر جهان بی‌تاب هستند که پس از رفع تحریم‌ها به ایران وارد شوند.
اولین هجوم آغاز شده است. بلافاصله پس از آنکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) اعلام کرد ایران به مفاد توافق خود با قدرت‌های بزرگ عمل کرده است، بنگاه‌های اروپایی به سمت معاملاتی میلیاردی کشیده شدند. ایرباس اعلام کرد 118 جت را به ایران می‌فروشد و سفارش‌های بزرگ‌تری نیز در راه هستند. پژو-سیتروئن و رنو-نیسان گفتند مونتاژ و فروش اتومبیل به ایران 80میلیونی را آغاز می‌کنند. تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند امسال فروش اتومبیل رکورد بزند.
تعداد هیات‌ها و سرمایه‌گذاران بالقوه بازدیدکننده از تهران آنقدر زیاد بود که گزارش شد پیداکردن مکان اقامت در این شهر دودزده بسیار دشوار شده است. اوایل همین‌ماه نخست‌وزیر ایتالیا «ماتئو رنزی» گروه بزرگی از تجار را با خود به ایران برد. او دورانی طلایی برای روابط صنعتی پیش‌بینی می‌کرد. بنگاه‌های مد ایتالیا از قبیل ورساچه و روبرتو کاوالی و بنگاه لوازم آرایشی فرانسوی صفورا مغازه‌هایی را در تهران افتتاح کرده‌اند یا قصد انجام چنین کاری را دارند. در کافه‌های شمال تهران شایعاتی شنیده می‌شود مبنی بر اینکه بازوی اروپایی یک شرکت توربین‌سازی آمریکا پذیرفته است تا وارد یک مشارکت بزرگ شود. شرکت‌های تجاری محلی مانند ایلیا که به وسیله آلمانی‌ها و ایرانی‌ها اداره می‌شوند به سرعت تاسیس می‌شوند. آنها به خارجیان کمک می‌کنند تا در بازارها مسیریابی کنند، قراردادهای مشارکت امضا کنند، دفتر اداری اجاره کنند و کارت‌های اعتباری پیش‌پرداخت داشته باشند.
اما آغاز کار از آنچه تصور می‌شد دشوارتر است. فقدان تامین مالی بزرگ‌ترین مشکل است. در 13 آوریل یک مقام خزانه‌داری آمریکا انکار کرد که کشورش دارایی‌های ایران در خارج از کشور را مسدود کرده است. اما به نظر می‌رسد این منابع که ارزش آنها به حدود 100 میلیارد دلار می‌رسد، به جریان نیفتاده‌اند. از همه مهم‌تر آن است که آمریکا بنگاه‌های فعال در ایران را از دسترسی به نظام مالی خود محروم کرده است. این کار بانک‌های خارجی نگران از بازوی بزرگ قوانین آمریکا را به هراس انداخته است. از سال 2009 دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا (OFAC) شرکت‌های معامله‌کننده با ایران را 14 میلیارد دلار جریمه کرده است.
معاملات بزرگ بدون همکاری بانک‌ها پیش نمی‌روند. ابهام و تردید هنوز حکمفرماست. خزانه‌داری آمریکا نمی‌تواند معیارهای لازم برای دسترسی مجدد ایران به نظام مالی خود را تعریف کند. یک تاجر گندم که در دوران تحریم با موافقت افک با عرضه‌کنندگان آمریکایی تجارت می‌کرد، می‌گوید: «زمان اجرای تحریم‌ها وضعیت بهتر بود. حداقل بانک‌ها می‌دانستند چه کارهایی می‌توانند یا نمی‌توانند انجام دهند. اکنون حقوقدانان به جای بانکداران تصمیم می‌گیرند و هیچ کاری پیش نمی‌رود.»

فقدان روغن سیال
یکی از تولیدکنندگان بریتانیایی قطعات حفاری برای سکوهای نفتی می‌گوید ما نمی‌توانیم فروشی به ایران داشته باشیم. چرا که بانک‌ها پرداخت‌ها را نمی‌پذیرند. این شرکت در شش سال گذشته از بازار ایران دور بوده است. آژانس‌های اروپایی اعتبار صادرات در حال انتشار برگه‌های اعتباری هستند. اخیراً یک آژانس ایتالیایی برگه‌ای با اعتبار پنج میلیارد دلار صادر کرد. برخی بانک‌های اروپایی از قبیل KBC از بلژیک و بانک DZ از آلمان تراکنش‌هایی با ایران انجام می‌دهند. شاید به این دلیل که هیچ‌کدام حضور فعالانه‌ای در ایالات متحده ندارند. اما حتی در این صورت آنها نمی‌توانند وارد معاملات دلاری شوند (مگر اینکه به گفته‌ آمریکا دلارها از قبل در خارج بوده‌اند) به نظر می‌رسد آنها فقط در حال مزه‌مزه کردن شرایط هستند.
فعالان تجاری و مقامات ایران می‌گویند که همه موانع از خارج هستند. رهبر بزرگ مذهبی ایران آیت‌الله خامنه‌ای می‌گوید آمریکایی‌ها فقط «بر روی کاغذ» تحریم‌ها را برداشته‌اند. حمیدرضا ترقی می‌گوید معاملات اعلام‌شده از جمله آخرین توافق با ایرباس فقط نمایش هستند (مدیران ارشد ایرباس در این ماه در تهران بودند اما معامله هنوز نهایی نشده است). یک همایش تجاری بین‌المللی که قرار بود پاییز در تهران برگزار شود به خاطر عدم علاقه‌مندی لغو شد. وزارت نفت پنج بار برگزاری نمایشگاه خود را در لندن به تاخیر انداخت. یکی از سایت‌های رو به رشد تجارت الکترونیکی ایران با عنوان نت‌برگ شکایت دارد که سرور آمریکایی امسال بدون اخطار قبلی کلیه وب‌سایت‌هایش را بسته است. علیرضا صادقیان مالک این سایت‌ می‌گوید آنها در زمانی که ایران تحت تحریم بود هیچ کاری نکردند. از زمان رفع تحریم‌ها، آمریکا دریافت ویزا برای اروپاییانی را که به ایران می‌روند دشوار کرده است. ممنوعیت استفاده تجاری از محصولات آمریکایی در ایران هنوز ادامه دارد. یک وکیل مستقر در لندن که به بنگاه‌ها در مورد تجارت با ایران مشاوره می‌دهد می‌گوید بازدیدکنندگان نباید در آنجا از آی‌پد، پاورپوینت مایکروسافت و ابزارهای مشابه استفاده کنند. این دردسرها به همین‌جا ختم نمی‌شوند. به عنوان مثال هیجان زیادی دیده می‌شد که درآمدهای نفتی برای زیرساختارها هزینه شود، اما به‌رغم افزایش تولید میزان درآمد ناامیدکننده است. درآمد حاصل از فروش نفت ایران در سال 2010 معادل 125 میلیارد دلار بود. اما امسال به خاطر افت بهای نفت در بهترین حالت درآمد نفتی به 25 میلیارد دلار می‌رسد. بخش بزرگی از صنایع ایران از جمله صنعت نفت فرسوده هستند. پارک‌های صنعتی که زمانی در اوج شکوفایی قرار داشتند، اکنون به شهرک‌های ارواح تبدیل شده‌اند. اگرچه بنگاه‌های کالاهای تجملی شرایط جدید را یک فرصت می‌بینند، بیشتر مصرف‌کنندگان پولی برای خرید ندارند و به دنبال کالاهای ارزان هستند. به عنوان مثال فروش قطعات خودرو ساخت چین به مراتب از قطعات اروپایی بیشتر است. از سوی دیگر هزارتوی بوروکراسی همگان را مایوس می‌کند. از اکتبر گذشته اکثر بازدیدکنندگان غربی (به جز بریتانیایی‌ها و آمریکایی‌ها) قادر بودند هنگام ورود به ایران ویزا بگیرند. اما دریافت ویزای کاری فرآیند اداری بسیار خسته‌کننده‌ای دارد. گفته‌های برخی مقامات و چهره‌ها نیز دلسردکننده هستند. منابع دیگر بی‌اطمینانی در فساد گسترده و فعالیت‌های گروه‌های سایه قرار دارد که منافع اقتصادی پنهان زیادی دارد. پیدا کردن راه در سیاست ایران یا حتی پیدا کردن بنگاه‌های حقوقی و حسابداری قابل اعتماد دشوار است. هر چند که چندین شرکت خارجی در حال بازگشت به تهران هستند.

ردیابی خارجیان
رتبه ایران در شاخص سهولت کسب و کار بانک جهانی 118 و رتبه‌ای پایین است. شرایط در صورتی ممکن است بهتر شود که مجلس جدید، قوانینی برای نظم دادن به گمرک و تسهیل استخدام و اخراج کارگران وضع کند. برخی مقامات هم از تجدید ساختار بنگاه‌های دولتی مانند ایران‌ایر صحبت‌ می‌کنند. این اصلاحات بدون نیاز به تامین مالی خارجی هم امکان‌پذیر هستند. احتمال نمی‌رود در آینده نزدیک روابط با آمریکا گرم شود. آمریکاییان می‌گویند مقامات ایران با پرتاب موشک و اقدامات مشابه روح توافق هسته‌ای را نقض می‌کنند. همین ماه، باراک اوباما به ایران گفت که «از اقدامات تحریک‌آمیزی که هراس بخش تجاری را برمی‌انگیزد، دست بردارد». حداقل تا زمان انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در ماه نوامبر این موضع سختگیرانه همچنان ادامه خواهد داشت. یکی از مشاوران مستقر در ایران می‌گوید اگر یک جمهوریخواه برنده انتخابات شود، می‌تواند خطر بزرگی برای سرمایه‌گذاران باشد. ایران هنوز وعده‌های بزرگی در پیش رو دارد اما پیچیدگی‌ها از آنچه انتظار می‌رود، بزرگ‌ترند.
منبع: اکونومیست