پاشنه آشیل

صادرات محصولات کشاورزی و مواد غذایی ایران همواره زیر سایه زعفران و پسته به خود بالیده است. صادراتی که نه بر پایه آنچه باید باشد اتفاق افتاده بلکه تحت تاثیر نعمت‌های خدادادی ایران به مقام‌های اول در صادرات این دو کالا رسیده است. یکه‌تازی ایران در زعفران و پسته چنان غروری را به وجود آورده است که حتی فکر برنامه‌ریزی برای افزایش سهم ایران از بازار جهانی محصولات کشاورزی به ذهن متبادر نشده و همچنان تحول سیاسی و برنامه‌ریزی در این راستا دیده نمی‌شود. این در حالی است که از مجموع صادرات 42 میلیارد‌دلاری ایران در سال گذشته تنها شش میلیارد دلار مربوط به محصولات کشاورزی بوده است.
مقایسه آمارهای تجارت خارجی صنایع غذایی کشور طی سال‌های ۹۳ و ۹۴ نشان می‌دهد ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از 5 /6 میلیارد دلار در سال ۹۳ به 6 /5 میلیارد دلار در سال ۹۴ رسیده و صادرات محصولات غذایی ۱۳ درصد، صادرات شیرینی و شکلات ۱۸ درصد و صادرات ماکارونی ۲۲ درصد کاهش یافته است.
در واقع صادرات صنعت غذا طی سال گذشته نسبت به سال 93 از لحاظ ارزش 14 درصد و از حیث وزنی 13 درصد کاهش نشان می‌دهد. کاهش صادرات صنایع غذایی طی سال گذشته در شرایطی است که این صنعت ظرفیت‌های خالی بسیاری داشته و صنایع غذایی تولید داخل به دلیل کیفیت مناسب قادر به رقابت در بازارهای جهانی هستند.
این در حالی است که تولید محصولات کشاورزی بویژه تولیدات باغی کفاف نیاز بازار و کشور را نمی‌کند و سال‌هاست که در برهه‌های پر‌مصرف بازار مثل ماه رمضان، نوروز و شب یلدا میوه‌های خوش‌رنگ خارجی پا به میان گذاشته‌اند. این روند باعث شد تا سال گذشته در مقابل صادرات شش میلیارد‌دلاری محصولات زراعی و باغی کشور، هشت میلیارد دلار واردات در همین بخش ثبت شود. یعنی در حالی که محصولات زراعی و باغی ایران نتوانستند راه خود را به بازارهای خارجی بگشایند،‌ بلکه در میادین داخلی با رقیبان خارجی دسته و پنجه نرم می‌کنند. از این موضوع هم نباید غافل شد که در سال‌های اخیر خشکسالی هم مزید بر علت شده و به کاهش تولید و صادرات محصولات کشاورزی دامن زده است. این شرایط در حالی در تولید و تجارت محصولات کشاورزی رخنه کرده که نوسانات قیمت در بازارهای جهانی باز هم بر کاهش قیمت‌ها تاثیر گذاشته است. اما باز هم عملکرد در اقتصاد ایران به گونه دیگری رقم می‌خورد و قیمت خریدهای تضمینی محصولات کشاورزی در کشور عموماً بالاتر از قیمت‌های جهانی رقم خورد. این قیمت‌گذاری‌ها و خریدهای تضمینی هر‌چند سیاستی بود که به ثبات نسبی بازار انجامید اما به خاطر تحمیل هزینه‌های مضاعف بر تولید بخش خصوصی،‌ مزیت صادراتی کالاهای ایرانی را از بین برد. این اتفاقات در حالی رخ می‌دهند که تناسبات بازارهای همجوار و بازارهای صادراتی تغییراتی را به خود می‌بیند. در حالی که مناقشات سیاسی ترکیه و روسیه بالا گرفته،‌ ناآرامی‌های منطقه خاورمیانه مجال تولید محصولات کشاورزی را از کشورها سلب کرده و فرصتی طلایی برای تصاحب این بازارها به وجود آمده است. اما این فرصت هم مانند فرصت‌های دیگر تجاری ایران در حال نابودی است. چرا که مدت‌هاست برنامه‌ریزی یا مطالعاتی در این باره انجام نشده است. این موضوع در عین این که تجارت ایران را با نقصان مواجه کرده باعث رقابت مخرب صادرکنندگان در بازارهای هدف شده است. رقابتی که تجار ایرانی با پشت سر هم گذاشتن همدیگر میدان را برای رقبا باز می‌کنند و در روندی معکوس به حاشیه‌ها رانده می‌شوند.