پدیده برگه سهم منتشر نمی‌کند که نظارت کنیم

این روزها حرف‌وحدیث‌ها پیرامون سهام پدیده شاندیز در بین فعالان بازارهای مالی اوج گرفته است. شرکت نام آشنایی که به مدد تبلیغات انبوه تلویزیونی فروش سهام یکی از شرکت‌های زیرمجموعه آن در چند سال اخیر توانسته در جذب عامه مردم موفق عمل کند. اما رشد رویایی قیمت سهام شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز باعث شده تا نگرانی‌ها در این زمینه افزایش یابد. در حال حاضر سوال اساسی این است که آیا فعالیت این گونه شرکت‌ها زیر نظر سازمان‌های نظارتی کشور است تا اتفاقات تلخ گذشته در برخی شرکت‌هایی که به شکل هرمی و مضاربه‌ای فعالیت می‌کردند تکرار نشود؟ به این بهانه با غلامرضا ابوترابی رئیس اداره نظارت بر انتشار و ثبت اوراق بهادار سرمایه‌ای سازمان بورس و اوراق بهادار به گفت‌وگو پرداختیم که آیا نگرانی‌هایی که این روزها درباره سهام پدیده مطرح می‌شود جدی است یا خیر. ابوترابی می‌گوید شرکت پدیده شاندیز که اخیراً نام آن در اقتصاد ایران زیاد شنیده می‌شود و بحث خریدوفروش سهام آن داغ است شرکتی است با ماهیت حقوقی سهامی خاص که با شرکت توسعه بین‌المللی صنعت گردشگری پدیده شاندیز با ماهیت حقوقی سهامی عام که در این سازمان به ثبت رسیده است متفاوت است. خریدوفروش سهام شرکت مذکور تابع قوانین و مقررات بازار سرمایه بوده لیکن شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز با توجه به ماهیت حقوقی‌اش از ساز و کار بازار سرمایه تبعیت نمی‌کند. با توجه به این نکته در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.

***

‌در ماه‌های اخیر مسائل مختلفی درباره رشد قیمت سهام شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز مطرح‌ شده است. برخی کارشناسان مالی رشد قیمت سهام این شرکت را طی این مدت کوتاه چندان منطقی نمی‌دانند. سازمان بورس و اوراق بهادار در این زمینه چه نقشی دارد؟

شرکت توسعه بین‌المللی صنعت گردشگری پدیده شاندیز یک شرکت سهامی عام است لیکن سهامداران زیادی ندارد. بر اساس مصوبه‌ای تا قبل از ابلاغ قانون برنامه پنجم توسعه، ثبت شرکت‌ها در سازمان بورس و اوراق بهادار اختیاری بود و شرکت‌ها می‌توانستند به درخواست خود نزد این سازمان ثبت شوند. بنابراین اگر شرکتی با ماهیت حقوقی سهامی عام درخواستی به سازمان بورس و اوراق بهادار برای ثبت نمی‌داد و قصد عرضه عمومی سهام نیز نداشت ثبت نشدن آنها منع قانونی نداشت. اما پس از ابلاغ قانون برنامه پنجم در ابتدای سال 1390 طبق بند الف ماده 99 قانون برنامه پنجم توسعه کلیه شرکت‌های سهامی عام که اوراق بهادار منتشر می‌کردند باید ظرف شش ماه برای ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار مراجعه می‌کردند. بر این اساس نیز در آن مقطع سازمان بورس و اوراق بهادار فراخوانی را منتشر کرد تا تمامی شرکت‌های عام برای ثبت خود به این سازمان مراجعه کنند. از سوی دیگر طبق بند ب ماده 99 قانون برنامه پنجم توسعه، معاملات اوراق بهادار ثبت‌شده در سازمان فقط در بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس دارای مجوز (منظور فرابورس) و با رعایت مقررات معاملاتی هر یک از آنها حسب مورد امکان‌پذیر بوده و معامله اوراق بهادار مذکور بدون رعایت ترتیبات فوق فاقد اعتبار است. در این بین برخی از شرکت‌های سهامی عام با توجه به قانون مربوطه به سازمان بورس و اوراق بهادار مراجعه کردند و نزد این سازمان ثبت شدند لیکن این شرکت‌ها با توجه به اینکه با دارایی‌های شخصی و خانوادگی اداره می‌شوند با صراحت نمی‌توان گفت شرکت‌های سهامی عام محسوب می‌شوند، زیرا بر اساس مفاد قانون تجارت شرکت‌های سهامی عام هستند که بخشی از سرمایه آن توسط مردم تامین شود. با این حال بر اساس برنامه پنجم توسعه کلیه شرکت‌هایی سهامی عام ملزم به ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار شدند. شرکت پدیده شاندیز نیز از جمله شرکت‌هایی است که با سرمایه خانوادگی اداره می‌شود لیکن با توجه به الزام قانونی فوق‌الذکر این شرکت به ‌عنوان شرکت سهامی عام ثبت نزد سازمان شده و از آن تاریخ ملزم به اجرای قوانین و مقررات بازار سرمایه شد. لذا فروش سهام پدیده شاندیز توسط این شرکت صورت نمی‌گیرد و در حقیقت یکی از شرکت‌های زیرمجموعه آن سهام به فروش می‌رساند.

‌ با این اوصاف شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز که اکنون مردم سهام این شرکت را به اعتبار شرکت پدیده خریداری می‌کنند با چه ساز و کاری فعالیت می‌کند. آیا سهام این شرکت تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار عرضه می‌شود؟

آنچه مشخص است شرکت اصلی که به اسم شرکت توسعه بین‌المللی صنعت گردشگری پدیده شاندیز نزد سازمان بورس و اوراق بهادار ثبت شده است سهام نمی‌فروشد و فروش سهام مربوط به شرکت زیرمجموعه آن یعنی شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز (سهامی خاص) است. حال با توجه به نوع شخصیت حقوقی شرکت یاد شده این شرکت معاف از ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار است. به هر حال فروش سهام این شرکت بر اساس توافقی است که خریدار با فروشنده انجام می‌دهد و این مساله خارج از حوزه نظارتی سازمان بورس و اوراق بهادار است. اینکه بر اساس شنیده‌ها تاکنون قیمت سهام این شرکت در مدت کوتاهی حدود هشت هزار تومان افزایش یافته است باید مسوولان این شرکت پاسخگو باشند که بر اساس چه مکانیسم منطقی به این رشد قیمت رسیده‌اند. باز هم تاکید می‌شود که قیمت سهام این شرکت خارج از بورس و توسط مالکان آن شرکت تعیین می‌شود.

‌بعضاً در کشور شاهد هستیم که شرکت‌های سهامی خاص به انحای مختلف و با بهانه‌های مختلف برای سرمایه‌گذاری یا سپرده‌گذاری از مردم پول‌های کلان می‌گیرند. در دهه 60 شرکت‌های مضاربه‌ای، در دهه 70 شرکت‌های ساختمانی که مهم‌ترین آن پروژه شفق بود، در دهه 80 موسسات مالی و اعتباری و بعد هم شرکت‌های هرمی که حتی در مقطعی با رشد قارچ‌گونه مواجه شده بودند. اگرچه شرکت توسعه بین‌المللی صنعت گردشگری پدیده شاندیز یعنی پدیده شاندیز معروف شرکت شناخته‌شده‌ای است اما فروش سهام شرکت زیرمجموعه آن و رشد یکباره قیمت این سهام خارج از ساز و کار بورس باعث بروز نگرانی شده است. وظیفه چه سازمانی است به مردم از این بابت هشدار بدهد و در این خصوص نظارت داشته باشد؟

به هر شکل سازمان بورس و اوراق بهادار به ‌عنوان یک نهاد نظارتی بر اساس قانون به وظیفه خود عمل کرده است. شرکتی که نزد آن ثبت شده است شرکت سهامی عام بوده و سهام نمی‌فروشد. اگر به سامانه کدال مراجعه کنید نماد این شرکت و صورت‌های مالی آن را می‌توانید مشاهده کنید. شرکت زیرمجموعه پدیده شاندیز یعنی شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز نیز شرکت سهامی خاص است که همان‌طور که گفتم به علت تعداد سهامداران کم معاف از ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار است. در صورتی که طبق قانون شرکت سهامی خاص نیز زمانی می‌تواند نزد سازمان بورس و اوراق بهادار ثبت شود که نهاد مالی باشد.

‌چرا شرکت پدیده شاندیز که سهامی عام است دست به این سرمایه‌گذاری و پذیره‌نویسی قانونی و افزایش سرمایه در بورس نزده است؟

افزایش سرمایه شرکت پدیده شاندیز به عنوان یک شرکت سهامی عام در اختیار شرکت بوده و بررسی آن پس از ارائه درخواست توسط خود شرکت امکان‌پذیر خواهد شد. لذا سازمان بورس و اوراق بهادار نمی‌تواند شرکت را ملزم به افزایش سرمایه کند. شرکت توسعه بین‌المللی صنعت گردشگری پدیده شاندیز (سهامی عام) بر اساس الزام بند الف ماده 99 قانون برنامه پنجم توسعه، پس از اینکه حائز شرایط ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار شناخته شد نهایتاً با سرمایه 000/975/521 ریال و با تعداد 39 سهامدار در تاریخ 17/2/92 نزد این سازمان به ثبت رسیده و هم‌اکنون به عنوان یک شرکت صرفاً ثبت‌شده نزد سازمان (غیر بورسی و غیر فرابورسی) فعالیت می‌کند. بر این اساس صورت‌های مالی حسابرسی‌شده سال مالی منتهی به 29/12/92 جمع حقوق صاحبان سهام این شرکت مبلغ 663/781/6 میلیون ریال، جمع بدهی‌ها مبلغ 627/437/4 میلیون ریال و جمع دارایی‌ها مبلغ 291/219/11 میلیون ریال است. این شرکت طی سال 92 مبلغ 116/805/6 میلیون ریال سود خالص کسب کرده و درآمدی بالغ بر 313/7 میلیارد ریال به عنوان درآمد عملیاتی شناسایی کرده که مبلغ 303/7 میلیارد ریال آن تحت سرفصل سود حاصل از فروش سهام (شامل مبلغ 950/2 میلیارد ریال سود فروش سرمایه‌گذاری در شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز به سایر اشخاص و مبلغ 353/4 میلیارد ریال سود فروش سهام شرکت بین‌المللی پدیده کیش به شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز) بوده است. شرکت در پایان سال مالی منتهی به 29/12/91 زیان انباشته‌ای به مبلغ 997/544 میلیون ریال شناسایی کرده که به دلیل فروش سهام شرکت‌های یادشده توانسته این میزان زیان انباشته را در پایان سال 92 به مبلغ 965/207/6 میلیون ریال سود انباشته تبدیل کند. با نگاهی به صورت‌های مالی شرکت زیرمجموعه آن یعنی شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز (سهامی خاص) نیز مشخص می‌شود که سرمایه این شرکت مبلغ 500/1 میلیارد ریال است که در سال 91 بالغ بر 91 درصد سهام آن متعلق به شرکت توسعه بین‌المللی صنعت گردشگری پدیده شاندیز (سهامی عام) بوده که این درصد در سال 92 به رقم 5/85 درصد کاهش یافته و همان‌طور که در بالا بدان اشاره کردم این اطلاعات موید فروش بخشی از سهام شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز (سهامی خاص) توسط سهامدار عمده است. بنابراین به نظر می‌رسد آنچه در واقع توسط شرکت توسعه بین‌المللی صنعت گردشگری پدیده شاندیز (سهامی عام) به فروش رسیده همان سهام شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز (سهامی خاص) بوده که به عموم مردم فروخته شده است و اگر به یادداشت‌های همراه صورت‌های مالی سال 92 شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز (سهامی خاص) مراجعه شود مشخص است که تعداد سهام این شرکت در دست سایر اشخاص از تعداد 967/256/117 سهم شامل 817/7 درصد به تعداد 988/468/209 سهم معادل 965/13 درصد سرمایه رسیده است.

‌با توجه به نگرانی‌ها از رشد قیمت سهام شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز فراتر از قیمت کارشناسی‌شده و ارزش دارایی‌های این شرکت آیا سازمان بورس و اوراق بهادار می‌تواند مدیران شرکت پدیده شاندیز را ملزم کند تا این شرکت زیرمجموعه خود را به شکل سهامی عام درآورند و با افزایش سرمایه و پذیره‌نویسی از طریق بورس یا فرابورس سهام آن عرضه شود؟

بر اساس مصوبه شورای عالی بورس و با توجه به ماهیت حقوقی شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز، سازمان بورس و اوراق بهادار نمی‌تواند به این مقوله ورود کند تا سهام این شرکت از طریق بورس یا فرابورس عرضه شود. علاوه بر این نمی‌توان مصوبه شورای عالی بورس را برای یک شرکت خاص تغییر داد. لذا این مساله خارج از حوزه اختیارات قانونی سازمان بورس و اوراق بهادار است. از طرف دیگر طبق قانون هر شرکتی می‌خواهد اقدام به فروش اوراق بهادار کند باید سهامی عام بوده و با مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار اقدام به انتشار و عرضه اوراق کند. اما تا آنجا که بنده اطلاع دارم تصور نمی‌کنم شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز اوراق منتشر‌ کرده و برگه سهم به دست مردم داده باشد. فروش سهام پروژه نیز ضوابط خاص خود را دارد و طبق آن قرارداد بین خریدار و فروشنده منعقد می‌شود و در آن قیمت و درصد سهم مشارکت توافق می‌شود.

‌به هر حال این شرکت در حال حاضر تبلیغات وسیعی از طریق صدا و سیما انجام داده است و مردم نیز با توجه به این تبلیغات جذاب به سمت خرید سهام شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز رفته‌اند. اگر این شرکت نتواند بر اساس آنچه صدا و سیما تبلیغ کرده است به تعهداتش عمل کند چه نهادی باید پاسخگو باشد؟ قبلاً نیز صدا و سیما تبلیغات شرکتی را پخش می‌کرد که محصول کرم حلزون را معرفی می‌کرد اما بعدها مشخص شد که محصولات آن شرکت تقلبی بوده و تنها میلیاردها تومان از جیب مردم رفته است. هرچند شرکت پدیده شاندیز را نباید با این گونه شرکت‌ها مقایسه کرد اما اکنون این گونه بین مردم تصور شده که پدیده شاندیز سهام عرضه می‌کند و حتماً این سهام تحت نظارت نهادهای نظارتی است؟

به هر حال باید مردم آگاه باشند و در سرمایه‌گذاری، فقط به تبلیغات بسنده نکنند. درست است صدا و سیما محصولـی یا پروژه‌ای را تبلیغ می‌کند، اما تبلیغات صرفاً دلیل کافی و کامل برای تصمیم‌گیری نیست و سرمایه‌گذاران باید بررسی کاملی در این خصوص انجام دهند. به طور مثال اگر فردی می‌خواهد در پروژه ساختمانی سرمایه‌گذاری کند و اطلاعات لازم را از آن شرکت دریافت بعد از اینکه اطلاعات کافی دریافت کردند و به این نتیجه رسیدند که خرید سهام آن شرکت برای آنها سودده است، می‌توانند در این زمینه با خیال آسوده اقدام کنند. توصیه اکید ما به تمام افرادی که قصد خرید سهام این گونه شرکت‌ها را دارند این است که همواره آخرین صورت‌های مالی حسابرسی‌شده شرکت‌ها را مطالعه کنند و مواردی مثل محل تحصیل درآمدها، وضعیت دارایی‌ها و بدهی‌ها، بندهای اظهارنظر حسابرس و موضوع فعالیت آنها و... را مد نظر قرار دهند تا با آگاهی کامل در این خصوص تصمیم‌گیری کنند.