رنج تقاضا

گویا اینکه از قدیم گفته‌اند «از هر چه بترسی، سرت می‌آید»، چندان هم بیراه نیست و گاهی عینیت پیدا می‌کند. وقتی در بهار 93 و پس از 9 فصل رکود، رشد اقتصادی کشور مثبت از آب درآمد، مشخص شد یکی از ارکان اصلی این «رشد» خودروسازی است، صنعتی که تولیدش طی سال گذشته و در مقایسه با سال 1392، بیش از 80 درصد افزایش یافت تا نوک پیکان اقتصاد ایران را به سمت بالا کج کند.

این در حالی بود که کارشناسان از همان زمان می‌ترسیدند اثرگذاری خودروسازی بر رشد اقتصادی، در سال 1394 آب برود و اثر گذشته‌اش را از دست بدهد.

آنها پی در پی هشدار می‌دادند که نرخ رشد خودروسازی پایین می‌آید و این موضوع بر رشد اقتصادی اثر منفی خواهد گذاشت و حالا این پیش‌بینی تلخ به واقعیت تبدیل شده تا مشخص شود ترس کارشناسان بی‌دلیل نبوده است.

آماری که از تولید شهریورماه خودروسازان کشور منتشر شد، نشان داد رکود و کاهش تقاضا تا چه حد خودروسازان کشور را گرفتار کرده، آن هم در دورانی که مشکلات تولید در مقایسه با سال‌های تشدید تحریم، کمتر شده است. به عبارت بهتر، آنچه در حال حاضر سبب شده خودروسازان فتیله تولید را پایین بکشند، کاهش شدید تقاضا در بازار است نه مسائل و مشکلات تولید.

اگر برگ‌های تقویم خودروسازی ایران را ورق بزنیم، متوجه می‌شویم این صنعت تقریباً در هیچ برهه‌ای تا این حد از کاهش تقاضا رنج نبرده و اگر هم تولیدش افت کرده، معمولاً دلایلی غیر از رکود بازار داشته است. به عنوان مثال، در دوران جنگ، خودروسازی ایران تقریباً تعطیل بود و در آن به جای خودرو، خمپاره می‌ساختند و این در حالی بود که مشتریان آن زمان برای خرید خودرویی مانند پیکان، سر صف می‌ایستادند. در واقع آنچه تولید را در آن دوران به حداقل رساند، نه بحران تقاضا، که شرایط خاص جنگ بود. یا مثلاً در دوران تشدید تحریم طی سال‌های 1391 و 1392، تولید خودروسازان به دلیل مشکلات مربوط به تامین قطعات، پایین آمد نه افت تقاضا. برای اثبات این موضوع می‌توان به قیمت خودروهای داخلی در آن زمان و در مقطع فعلی اشاره کرد، چه آنکه طی سال‌های 1391 و 1392، هرچه تولید پایین آمد، قیمت نیز بالا رفت، اما طی سه ماه گذشته، هم تیراژ افت کرده و هم قیمت. به عبارت بهتر، واکنش بازار خودرو به کاهش تولید در مقطع زمانی فعلی، زمین تا آسمان با واکنشی که در دوران تحریم نشان داد، متفاوت است و این نشان می‌دهد جنس کاهش تولید فعلی متفاوت از گذشته است.

با این شرایط، به نظر می‌رسد خودروسازان خود نیز با این واقعیت کنار آمده‌اند که بازار خودرو این روزها از کاهش تقاضا رنج می‌برد و تولیدات آنها دیگر مانند گذشته خریدار ندارد. به اعتقاد کارشناسان، گذشت آن زمانی که مشتریان برای خرید خودرو سر صف می‌ایستادند و تولیدات داخلی را با هر قیمت و کیفیتی سوار می‌شدند و از همین رو بهتر است غول‌های جاده مخصوص با در انداختن طرحی نو، مردم را به بازار برگردانند.

عوامل رکودزا در بازار خودرو

حالا که بسیاری از کارشناسان بر کمبود تقاضا در بازار خودرو (مانند بسیاری دیگر از بازارهای داخلی) صحه گذاشته و افت تولید خودروسازان را ناشی از این ماجرا می‌دانند، نگاهی می‌اندازیم به عوامل رکودزا در بازار خودرو کشور تا مشخص شود چه بر سر تقاضا آمده است.

هر چند برخی معتقدند کمپین «خودرو نخرید» نقش زیادی در راکد شدن بازار خودرو کشور دارد، اما به اعتقاد بیشتر کارشناسان، کاهش خرید و فروش در بازار خودرو سه دلیل اصلی دارد که کمپین جزو آنها نیست. به گفته کارشناسان، اصلی‌ترین دلیل رکود فعلی بازار، به پایین آمدن قدرت خرید مشتریان برمی‌گردد و به اصطلاح چون نقدینگی مردم پایین است، آنها به ناچار خرید خودرو را از اولویت‌های خود خارج کرده‌اند.

اوضاع بازار این روزها به شکلی است که حتی ارزان‌ترین خودروها نیز مانند گذشته مشتری ندارند و یکی از پیغام‌های این ماجرا این است که بخشی از مشتریان از نقدینگی حداقل نیز برخوردار نیستند. اتفاقاً بسیاری از کارشناسان بر این باورند که کمبود نقدینگی یکی از دلایل اصلی رکود اقتصادی کشور نیز به شمار می‌رود و از همین رو دولت قصد دارد با تغییر سیاست‌های پولی و بانکی خود (از جمله کاهش نرخ سود و افزایش وام و تسهیلات بانکی) جیب مردم را کمی پر کرده و از این راه بازارها از جمله بازار خودرو را تکان دهد.

این گفته کارشناسان نشان می‌دهد دولت نیز خوب می‌داند کاهش قدرت خرید مردم یکی از عوامل اصلی رکود بازار به شمار می‌رود و برای راه انداختن بازارها، باید ابتدا نقدینگی را افزایش داد. هر چند کارشناسان معتقدند این کار (افزایش نقدینگی عمومی به منظور بالا بردن توان خرید) اثرات تورمی دارد، اما در عین حال تاکید دارند که دولت برای خروج کشور از رکود، مجبور است ریسک آن را بپذیرد.

اما دیگر فاکتور اثرگذار بر رکود فعلی بازار خودرو، قیمت بالای خودروهای داخلی است، چه آنکه با این قیمت‌ها عملاً دست مشتریان زیادی از بازار خودرو کشور کوتاه شده است. با این حساب، کمبود نقدینگی از یک سو و قیمت بالای خودروها از سوی دیگر، اجازه نزدیک شدن بسیاری از مشتریان را به بازار خودرو نمی‌دهد و با این شرایط، طبیعی است خودروسازان با افت تقاضا و به تبع آن با کاهش تولید مواجه شوند. این در حالی است که اگرچه دولت برنامه‌هایی تازه برای بالا بردن توان خرید مشتریان در نظر گرفته، اما طبق گفته خودروسازان، آنها هیچ برنامه‌ای برای کاهش قیمت محصولات خود ندارند. با توجه به این موضوع و اگر خودروسازان همچنان در مقابل کاهش قیمت مقاومت کنند، مشتریان باید تنها دل‌شان به دولت و برنامه‌هایش برای افزایش قدرت خرید جامعه، خوش باشد؛ اما آیا فقط این اتفاق برای باز‌گرداندن آنها به بازار، کافی است؟ به نظر می‌رسد بخشی از پاسخ این پرسش را باید در عامل سوم رکود بازار، جست‌وجو کرد. عامل سوم اما خوش‌بینی بخشی از مشتریان ایرانی به آینده بازار خودرو کشور است، چه آنکه گمان می‌کنند عنقریب خودروهای با‌کیفیت و لوکس خارجی با قیمتی پایین راهی ایران خواهند شد و از همین رو برای خرید خودرو فعلاً دست نگه داشته‌اند. آنها البته دل به کاهش قیمت خودرو نیز بسته‌اند و با خود می‌گویند هرچه رکود بازار سنگین و سنگین‌تر شود، مقاومت خودروسازان در برابر کاهش قیمت، بیشتر شکسته خواهد شد و آنها در نهایت قیمت محصولات‌شان را پایین خواهند آورد.

این در حالی است که خودروسازان و کارشناسان علاوه بر رد کاهش قیمت خودروهای داخلی، تاکید می‌کنند ورود خودروهای خوب خارجی به کشور حداقل یک سال و نیم دیگر زمان می‌برد و از طرفی، قیمت آنها به هیچ‌وجه پایین نبوده و بسیار بعید است مشتریان طبقه پایین جامعه (به لحاظ مالی) یا حتی طبقه متوسط توان خرید آنها را داشته باشند.

با این حال، بخشی از مشتریان ایرانی به شدت دل به آینده بازار خودرو کشور بسته‌اند و با خود می‌گویند وقتی قرار است خودروهای با‌کیفیت و ارزان خارجی وارد کشور شوند، چرا باید خودرو کم‌کیفیت و گران داخلی بخرند؟ به عبارت بهتر، این دسته از مشتریان، خرید خودرو در مقطع زمانی فعلی را ریسک می‌دانند و بیم آن دارند که در آینده و با ورود خودروهای جدید، متضرر شوند.

از همین رو کارشناسان معتقدند اگر قیمت خودرو پایین نیاید و تنها میزان اعتبار و وام و تسهیلات بانکی افزایش یابد، باز هم هستند بسیاری از مشتریان که کماکان به بازار خودرو باز نخواهند گشت، زیرا گمان می‌برند در آینده اتفاقاتی خوب (کاهش قیمت و ورود خودروهای ارزان و باکیفیت) رخ خواهد داد.

شهریور بد خودروسازان

نگاهی بیندازیم به آنچه بر خطوط خودروسازان داخلی طی شش ماه نخست امسال به خصوص در شهریورماه گذشته است، تا مشخص شود رکود این روزهای بازار خودرو با غول‌های جاده مخصوص چه کرده است.

بنا بر آماری که سایت انجمن خودروسازان ایران به نقل از وزارت صنعت، معدن و تجارت منتشر کرده، خودروسازان کشور اگرچه تیراژ خود را طی شش ماه نخست امسال افزایش داده‌اند، اما تولید آنها در شهریورماه به شدت افت کرده و این موضوع نشان می‌دهد رکود اثر خود را بر جاده مخصوصی‌ها نیز گذاشته است.

بنا بر آمار منتشره، تولید انواع خودروهای سواری در شهریور امسال و در مقایسه با مردادماه، حدود 29 درصد افت پیدا کرده که البته در ادامه آغاز کاهش تیراژ خودروسازان از خردادماه امسال است. اگر نگاهی به آمارهای تولید بیندازیم، متوجه می‌شویم تیراژ خودروهای داخلی از سومین ماه بهار امسال روند نزولی به خود گرفته و هرچه گذشته، نرخ این افت بیشتر و بیشتر شده است. بر این اساس، تولید خودروهای سواری در خرداد امسال و نسبت به اردیبهشت، سه هزار دستگاه کمتر شده و در تیر و نسبت به خرداد نیز پایین آمده است. از سوی دیگر اما تیراژ خودروسازان در شهریور امسال و نسبت به شهریور 93 نیز افت فاحشی را به خود می‌بیند، چه آنکه بیش از 42 هزار و 500 دستگاه (معادل 44 درصد) از حجم تولید خودروسازان کشور کاسته شده است. با توجه به آمارهای موردنظر، مشخص می‌شود تابستان امسال برای خودروسازان خوش‌یمن نبوده و رکود و کاهش تقاضا، مچ آنها را خوابانده است، آن هم در دورانی که ظاهراً دیگر چندان خبری از مشکلات و چالش‌های تحریم در صنعت خودرو (به شدت گذشته) نبوده و فضای کار بهتر از قبل به نظر می‌رسد. البته نکته امیدوارکننده اینجاست که آمار تولید شش ماه نخست خودروسازان هنوز مثبت است، به نحوی که آنها توانسته‌اند در مقایسه با نیمه نخست سال گذشته، حدود سه درصد بیشتر تولید کنند.

لرزش یکی از پایه‌های رشد اقتصادی

بنا بر آمار اعلامی اما ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو در مجموع 415 هزار و 66 دستگاه انواع خودروهای سواری را تا پایان شهریورماه امسال تولید کرده‌اند تا حدود 12 هزار دستگاه بیش از مدت مشابه سال گذشته به تولید رسانده باشند. به اعتقاد کارشناسان، هرچند مثبت بودن آمار تولید شش‌ماهه، جای امیدواری دارد، اما اینکه ماه به ماه از تیراژ آنها کاسته می‌شود، موضوع قابل تامل و ناخوشایندی است. این ناخوشایندی از آن جهت است که خودروسازی یکی از ارکان اصلی رشد اقتصادی کشور طی سال 1393 به‌شمار می‌رود. حالا اما با توجه به کاهش تدریجی تولید خودروسازان، بسیاری از کارشناسان معتقدند اثر صنعت خودرو بر رشد اقتصادی، کمرنگ خواهد شد و این خبر خوبی برای اقتصاد و صنایع کشور به حساب نمی‌آید.

کارنامه نیمه نخست خودروسازان

طبق آمار اعلامی، ایران‌خودرو به عنوان بزرگ‌ترین خودروساز کشور، در نیمه نخست امسال 251 هزار و 233 دستگاه انواع خودرو سواری را به تولید رسانده تا در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، 4 /8 درصد افزایش تولید را تجربه کرده باشد. این البته در حالی است که تولید این خودروساز در شهریورماه امسال و نسبت به ماه مشابه سال گذشته افت پیدا کرده، آن هم افتی حدوداً 50‌درصدی. ایران‌خودرویی‌ها همچنین طی شهریور امسال و در مقایسه با مردادماه، حدوداً 34 درصد معادل 13 هزار و 500 دستگاه، کاهش تولید را تجربه کرده‌اند. در بین محصولات تولیدی این شرکت، تیراژ پژو 206 (در مجموع مدل‌های هاچ‌بک و صندوقدار) 5 /‌17 درصد افزایش پیدا کرده و دیگر پژوی این شرکت به نام پارس نیز افزایش 5 /‌7‌درصدی را در بازه زمانی موردنظر تجربه کرده است. همچنین پژو 405 نیز یکی دیگر از محصولات پرتیراژ ایران‌خودرو در نیمه نخست امسال به حساب می‌آید، چه آنکه آبی‌های جاده مخصوص 55 هزار و 843 دستگاه از این محصول را به تولید رسانده و تیراژ آن را 5 /9 درصد افزایش داده‌اند.

اما افزایش تولید محصولات پژو در حالی است که آمارها نشان می‌دهند رانا و سمند به عنوان دو خودرو ملی، چندان اقبالی در بازار (در مقایسه با همتایان پژویی خود) ندارند. طبق آمار، سمند در شش ماه نخست امسال با افت تولید 6 /‌10‌درصدی روبه‌رو شده و رانا نیز رکورد افت تولید را با عقبگرد 41‌درصدی به خود اختصاص داده است. ایران‌خودرویی‌ها البته توانسته‌اند تیراژ سومین محصول داخلی خود به نام دنا را افزایش دهند و در مقایسه با شش ماه نخست سال گذشته، حدوداً 25 برابر کنند. نکته دیگر آمار تولید شش‌ماهه اما تثبیت جایگاه اولی پراید در رده‌بندی تولید خودروهای داخلی است، چه آنکه این محصول قدیمی و پر‌حاشیه همچنان پرتیراژترین و پرفروش‌ترین‌ خودرو تولید داخل به شمار می‌رود. با این حال البته سایپایی‌ها مجبور شده‌اند از تیراژ پراید بکاهند، زیرا رکود بازار به ارزان‌ترین خودرو نیز رحم نکرده و تیراژ آن در مقایسه با نیمه نخست سال گذشته افتی 7 /15‌درصدی را تجربه کرده است. کاهش تولید پراید اما با افزایش تیراژ تیبا به نوعی جبران شده، چه آنکه در نیمه نخست امسال 42 هزار و 560 دستگاه از این محصول به تولید رسیده و این آمار افزایش تیراژ 4 /9‌درصدی خودرو موردنظر را در پی داشته است. در بین دیگر خودروهای داخلی اما تیراژ سراتو در سایپا بیش از 122 برابر شده و همچنین بیش از 2800 دستگاه برلیانس چینی نیز در این شرکت و زیرمجموعه‌اش (پارس‌خودرو) به تولید رسیده است. خودرو چینی دیگر سایپا به عنوان آریو S300 نیز تیراژی یک هزار و 105 دستگاهی را از خود به‌جا گذاشته است.

در مورد تندر90 نیز آمارها این‌گونه روایت می‌کنند که در مجموع طی شش ماه ابتدایی امسال، 19 هزار و 669 دستگاه تندر90 در کشور به تولید رسیده که افزایشی 5 /‌13‌درصدی را در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد.