پیام رئیس‌جمهور ایران چه بود؟

جهانی شدن اقتصاد در کره خاکی ما باعث تغییر ساختارهایی شده است که بسیاری از ما مدت‌هاست به آن عادت کرده‌ایم. اولین واقعیت دنیای جدید این است: داشتن مزیت اقتصادی برای جذب سرمایه‌گذاری و رونق فعالیت اقتصادی کافی نیست. برای رسیدن به رونق اقتصادی و شکوفایی تولید ویژگی‌های دیگری هم لازم است. مهم‌ترین این ویژگی‌ها نه منابع طبیعی است و نه موقعیت سوق‌الجیشی، دنیای امروز در درجه اول به عقلانیت اقتصادی بها می‌دهد. نتایج حضور و صحبت‌های رئیس‌جمهور ایران در داووس را باید از این زاویه سنجید. دکتر حسن روحانی بیش از هر چیزی در داووس یک دولتمرد خردمند بود و در دنیای امروز خرد اولین و مهم‌ترین دارایی هر کشوری است. برای ارزیابی سخنان رئیس‌جمهور در داووس باید این نکته را هم در نظر داشت که چهارچوب آماده‌شده در ماه‌های اخیر معنای دیگری به جملات او می‌دادند.

«من اینجا اعلام می‌کنم که یکی از اولین اولویت‌های نظری و عملی دولت من تعامل سازنده با جهان است» جمله زیبایی است و تقریباً همه دولتمردان جهان از آن یا جملاتی شبیه به آن استفاده می‌کنند. با این حال زمانی که دکتر روحانی بر اولویت تعامل سازنده با جهان تاکید می‌کرد، حرف او همراه با عمل بود. تلاش‌های دولت او برای رسیدن به یک توافق هسته‌ای، استفاده از رسانه‌های جهانی و ارائه تصویری از ایران که هشت سال بود کسی به دیدنش در رسانه‌ها عادت نداشت زمینه باور این جمله و جملات مشابه آن را فراهم کرده بود. از طرف دیگر ادامه فرآیندی که به موافقت ژنو منجر شده است به رئیس‌جمهور ایران و دولت او اعتبار تازه‌ای داده است. در نتیجه در داووس شنوندگان صحبت‌های رئیس‌جمهور آماده بودند تا باور کنند ایران آماده تعامل سازنده با دنیا شده است. پررنگ کردن این تعامل باعث می‌شود ایران برای سرمایه‌گذاران خارجی جذاب‌تر شود. تاکید بر تعامل با جهان به تنهایی کافی نیست، حذف تحریم‌ها و آماده‌سازی اقتصاد ملی برای چنین تعاملی باعث محقق شدن انتظاراتی می‌شود که چنین جملاتی ایجاد می‌کنند. امری که افزایش اعتبار دولت را به دنبال دارد و زمینه‌ساز رشد اقتصادی می‌شود.

رئیس‌جمهور در صحبت‌ها و مصاحبه‌هایش یادآور شد که هیچ دشمنی ابدی نیست. برای دنیایی که شاهد است دولت ایران می‌کوشد با گروه 1+5 به یک تفاهم پایدار برسد این نشانه تنش‌زدایی از آینده اقتصادی ایران است. در حالی که تنها مرحله اول تخفیف تحریم‌ها شروع شده است، به نظر می‌رسد، آینده آنقدر روشن است که مدیران شرکت‌های نفتی بین‌المللی وقت را در برقراری تماس‌هایشان با ایران از دست ندهند. مدیران شرکت‌های اگزون و موبیل در جمع کسانی بودند که آمده بودند تا به چشم خود رئیس‌جمهور ایران را ببینند و سخنانش را بشنوند. رئیس شرکت Eni ایتالیا از این فرصت برای ملاقات با وزیر نفت ایران استفاده کرد تا زمینه برقراری مجدد همکاری‌های مشترک اقتصادی را آماده کند. چنین ملاقات‌ها و سخنانی همچنین نشان می‌دهند نوع نگاه دولت جدید در ایران عوض شده است. دولت ایران قبل از آنکه بخواهد اعتماد کند می‌خواهد اعمال و کارهای طرف مقابل را بسنجد و آماده است که خود نیز با عمل نشان دهد که پایبند توافقاتش با سایر کشورهاست. دست دوستی که دولت آقای روحانی در داووس به سمت همه کشورهای جهان دراز کرد بر اساس واقع‌بینی و نه خوش‌باوری از آستین سیاست‌های نظام بیرون آمده است. دنیا متوجه شده است که این دولت فقط دولت لبخند نیست. شاید همین سازگاری بین حرف و عمل و تاکید بر لزوم اعتماد بر اساس تعهد است که باعث شده است این هفته، تنها چند روز بعد از داووس، شرکت فرانسوی رنو ارسال تجهیزات و قطعات به ایران را از سر بگیرد. آقای روحانی نشان داد ایران گذشته را فراموش نکرده است ولی به‌رغم آن هنوز آماده است برای رسیدن به ثبات و صلح در جهان بکوشد.

موفقیت یک رئیس دولت را همیشه می‌توان از واکنش دولت‌های رقیب کشورش سنجید. نگاهی به انتقادهای انجام‌شده از سخنان و حضور دکتر روحانی در داووس نشان می‌دهد موفقیت او باعث شده است تا رقبای منطقه‌ای ایران احساس خطر کنند. وقتی نویسنده‌ای درباره این حضور برای یکی از رسانه‌های کشورهای همسایه می‌نویسد «در لباس رسمی روحانیت، مجهز به لبخندی خلع سلاح‌کننده حرف‌های آقای روحانی همه شیرین و متقاعد‌کننده به نظر می‌رسیدند» از روی محبت به او و دولتش چنین اظهار نظری نمی‌کند. بلکه بر موفقیت او در جذب نظر موافق شنوندگانش و برقراری ارتباط سازنده با مخاطبانش تاکید می‌کند و آن را به عنوان یک واقعیت می‌پذیرد. تا بتواند با تحلیل آنچه نیست از کارایی این تعامل بکاهد. به نظر می‌رسد حتی منتقدان حسن روحانی حضور او در داووس را یک گام مثبت در تنش‌زدایی در روابط ایران و جهان می‌دانند تا آنجا که می‌کوشند با تکرار حرف‌های قدیمی در لباس جدید از موفقیت او بکاهند.

در کنار مزیت‌های اقتصادی و عقلانیت اقتصادی، هر کشوری به یک تصویر مثبت در ذهن جهانیان احتیاج دارد. تصویری که باعث اعتماد مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران به آن کشور و فعالیت اقتصادی در آن کشور می‌شود. حضور رئیس‌جمهور در داووس از این بعد هم قابل بررسی است. حسن روحانی با رفتن به داووس و شرکت در مجمع جهانی اقتصاد فرصت مطرح شدن ابعادی از نام ایران را در عرصه جهانی فراهم کرد که مدت‌ها بود فراموش شده بودند و در میان جنجال‌های رسانه‌ای گم شده بودند. ایران به عنوان یک رهبر منطقه‌ای و یک قطب اقتصادی مطرح شد، در قرن بیست و یکم ارتش‌ها و نیروهای مسلح هنوز فخر کشورها و ابزار حفظ تمامیت ارضی هستند، اما رقابت‌های منطقه‌ای در عرصه اقتصاد و جذب سرمایه آغاز می‌شود. برتری نظامی برای هیچ کشوری به معنای برتری منطقه‌ای نبوده است. ایران وارد تعامل جدی و رقابتی سازنده شده است که پویایی جدیدی را به منطقه باز خواهد گرداند.

ماه‌های آینده به ما خواهند گفت که تصویری که در داووس از ایران ارائه شد و امیدهایی که به آینده روشن داده شد تا چه اندازه واقعیت پیدا خواهند کرد. سیاست درهای بازی که این روزها از آن صحبت می‌شود بدون ساختارهای لازم داخلی و برخی اصلاحات برای رقابتی کردن بازارهای داخلی کشور موفق نخواهند بود. با این حال باید در نظر داشت که محدودیت داخلی به معنای غیر‌ضروری بودن یا مفید فایده نبودن چنین تعاملی با دنیا نیست. در نهایت واقعیت‌های داخلی به این معنا خواهند بود که چنین سیاست‌ها و تعاملاتی به آن کارایی که امید داشتیم باشند نیستند.

در داووس حسن روحانی نه از جنگ بلکه از صلح و پیش‌نیازهای آن صحبت کرد، او از تغییر جهان صحبت نکرد ولی کوشید تا نظر جهان را نسبت به ایران تغییر دهد. می‌توانیم درباره میزان موفقیت او یا حتی نیات او تحلیل‌های مختلفی داشته باشیم. اما حضور او در داووس گامی رو به جلو بود؛ و شیخ ما بایزید می‌گفت که از آنچه هستید یک قدم فراتر آیید. در اقتصاد همین یک قدم‌ها شکوفایی را به ارمغان می‌آورند.