خطرات انفارکتوس بانکی

بانک‌ها در بیانی ساده، واسطه وجوه بین افراد دارای مازاد و افراد نیازمند وجوه هستند. از این‌رو، بانک‌ها و دیگر موسسات پولی نقش مهمی در گردش پولی و منابع مالی و البته ثروت هر جامعه دارند. به همین دلیل، سلامت آنها همواره باید به دقت مورد نظارت قرار گیرد. اگر بورس دماسنج اقتصاد است که نوسان‌های آن میزان تعادل یا عدم تعادل کالبد اقتصاد را نشان می‌دهد، بانک‌ها قلب اقتصادند که خون مورد نیاز فعالیت‌ها را از تمامی اندام‌های کالبد اقتصاد جذب و بار دیگر به آن پمپاژ می‌کنند. عدم سلامت قلب اقتصاد و کارکردهای آن، به یقین باعث دردسرهای فراوانی برای کل کالبد اقتصاد خواهد شد. از جمله شاخص‌های مهم سلامت بانک‌ها، شفافیت اطلاعات مالی آنهاست. اما این امر در کشور ما به دلایلی همچون ضعف در نظامات کنترل داخلی، حجم قابل توجه مطالبات معوق و عدم طبقه‌بندی صحیح دارایی‌ها از این بابت، ورود بانک‌ها به فعالیت‌های بنگاهداری و املاک و مستغلات، عدم پیش‌بینی نظام گزارشگری مالی متناسب با الزامات روز صنعت بانکداری و دخالت دولت در بازار منابع قابل اعطا به عنوان تسهیلات و قیمت‌گذاری برای آن (تسهیلات تکیفی‌-‌‌یارانه اقتصاد به سیاست) و‌... دچار مشکل شده به نحوی که حتی اعتراض ناظران و ذی‌نفعان را نیز برانگیخته است.

لذا در چنین شرایطی قابلیت تبدیل به نقد دارایی‌های بانک‌ها به شدت کاهش یافته است و احتساب ذخایر کاهش ارزش مطالبات مشکوک‌الوصول را در آنها الزامی ساخته است. مهم‌ترین راه برون‌رفت از این وضعیت، شفاف‌سازی صورت‌های مالی از طریق طبقه‌بندی مناسب و صحیح دارایی‌ها و همچنین احتساب ذخایر لازم است. به موجب قانون پولی و بانکی کشور بانک‌ها مکلفند در تهیه ترازنامه و سود و زیان از بخشنامه بانک مرکزی پیروی کنند. در سنوات گذشته نمونه صورت‌های مالی بانک‌ها توسط سازمان حسابرسی و سازمان بورس و اوراق بهادار ارائه شده است. بنابراین نمی‌توان گفت هر بانک سیستم گزارشگری مالی خاص خود را دارد. با این حال ارتقای کیفیت گزارشگری مالی بانک‌ها در دستور کار بانک مرکزی و سازمان بورس و اوراق بهادار به منظور تطبیق آن با الزامات روز صنعت بانکداری قرار دارد.

با این حال اگرچه مساعی بانک مرکزی، سازمان بورس و اوراق بهادار و سازمان حسابرسی در زمینه تهیه صورت‌های مالی نمونه برای بانک‌ها و همچنین تدوین الزامات گزارشگری مالی مناسب جهت آنها قابل تقدیر است، اما این امر کافی نبوده و می‌بایستی ابزارهای فوق به همراه نظارت‌های درون‌سازمانی (حسابرسی داخلی) و برون‌سازمانی (بانک مرکزی- حسابرسان مستقل) اثربخش و کارآمد به کمک موضوع بشتابند. زیرا شفافیت هر چه بیشتر اطلاعات مالی بانک‌ها باعث تصمیم‌سازی‌های مناسب مسوولان ذی‌ربط و کاهش دارایی‌های سمی آنها (مانند مطالبات معوق یا املاک و مستغلات مازاد بر نیاز یا ...) خواهد شد. در شرایطی که کمبود پول تازه (Fresh money) از جمله مشکلات اقتصاد کشور است، ایجاد شفافیت هر چه بیشتر در اطلاعات مالی بانک‌ها، باعث امکان مدیریت بهتر و بهینه نسبت به منابع آزاد بانک‌ها خواهد شد.

مفیدترین ابزار در زمینه راستی‌آزمایی صورت‌های مالی بانکی نیز حسابرسی این صورت‌ها توسط حسابرسان مستقل است. اما چنانچه اشتباهی در حسابرسی صورت‌های مالی بانکی دیده شود، در این صورت می‌توان گفت میزان دقت به‌کارگرفته‌شده توسط حسابرسان مستقل متفاوت بوده است. اما اگر اشتباه حسابرسی را به پای سوءاستفاده در نظام بانکی بدانیم، در توجیه علت باید به ضعف نظامات کنترل داخلی یا عدم استفاده از نظام حسابرسی مستمر اشاره کرد.

در خاتمه گفتنی است پس از بحران بانکی سال‌های 2008-2007 مطالعاتی در زمینه شاخصی که بتواند کل شرایط بخش مالی را توضیح دهد، صورت پذیرفته و منجر به معرفی شاخص استرس مالی برای بررسی وضعیت سلامت بخش مالی (بانک‌-‌بورس) شد. برای اندازه‌گیری شاخص استرس مالی دو رویکرد در سطح بین‌الملل وجود دارد. در یکی از این رویکردها، شاخص استرس مالی بر اساس اطلاعات بانکی (شاخص‌های ثبات و سلامت بانکی با به‌کارگیری اقلام ترازنامه و سود و زیان و‌...) تهیه می‌شود. شفافیت هر چه بیشتر اطلاعات مالی بانک‌ها، در محاسبه شاخص مذکور نیز موثر خواهد بود.