انتخابات الکترونیک؛ فضیلت یا ضرورت؟

انتخابات الکترونیک، به عنوان یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر در ماه‌های اخیر محور مهم و از رویکردهای اصلی بررسی در کمیسیون شوراها و شورای‌ محترم نگهبان بوده است. طبیعی است که رویکرد وزارت محترم کشور در خصوص برگزاری انتخابات‌های آتی - بر انتخابات خبرگان و دور دهم مجلس شورای‌ اسلامی- تکیه بر برگزاری انتخابات الکترونیک در حد ممکن است. در این راستا وزارت کشور اعلام کرده است با وجود اینکه تمام شعب انتخابات کشور مجهز به امکانات انتخابات الکترونیکی نیستند، اما در انتخابات مجلس دهم شاهد برگزاری انتخابات الکترونیکی در برخی شعب خواهیم بود. بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته به نظر می‌رسد قرار است انتخابات الکترونیکی مرحله به مرحله برگزار شود تا در نهایت در سراسر کشور شاهد انتخابات الکترونیکی باشیم کما اینکه در انتخابات ریاست جمهوری سال 92، شورای‌ نگهبان موافقت کرد در چهار هزار شعبه، انتخابات به صورت الکترونیکی برگزار شود. در خصوص انتخابات پیش‌رو نیز دولت حسن روحانی در ابتدا از اراده برای‌ برگزاری انتخابات الکترونیک در کلیه شعب خبر داد اما با توجه به اینکه این امر نیازمند هزینه‌کرد بالغ بر 400 میلیارد تومان اعتبار بود -‌ که تامین و تخصیص آن بر اساس ردیف‌های بودجه مقدور نبود- دولتمردان و مسوولان وزارت کشور تصمیم گرفتند برگزاری انتخابات الکترونیک را منحصر به 9 کلانشهر کنند و برای‌ این منظور، 170 میلیارد تومان اعتبار مالی کنار گذاشتند.

انتخابات الکترونیکی سیستم انتخاباتی است که در آن بالاترین ضریب امنیتی و حفاظتی برای‌ رای‌دهنده لحاظ می‌شود و رای‌ دادن، شمارش و اعلام آرا به صورت کاملاً مکانیزه الکترونیکی و با کمک کامپیوتر صورت می‌پذیرد. رای‌‌گیری الکترونیکی از طریق روش‌های مختلفی همچون رای‌‌گیری از طریق کیوسک‌های مخابرات، اینترنت، تلفن، کارت‌های پانچ و اسکن نوری انجام می‌شود. از جمله نکاتی که در پیاده‌سازی سیستم‌های رای‌‌گیری الکترونیکی باید به آن توجه کرد کار‌آمد بودن سیستم‌های سخت‌افزاری رای‌‌گیری الکترونیکی، محفوظ ماندن رای‌ هر شهروند و مشخص نشدن هویت شخص رای‌‌دهنده است. برگزاری انتخابات الکترونیکی در کشورهای پیشرفته دنیا به دلایل مختلف همانند ممانعت از اتلاف وقت زیاد، افزایش مشارکت مردم در تعیین سرنوشت‌شان و افزایش ضریب اطمینان مورد استقبال است از این‌رو دولتمردان خواسته‌اند از این طریق با استفاده از فضاهای مجازی و رایانه‌ای و صرف حداقل وقت در انتخابات، مانع از کاهش سرسام‌آور مشارکت مردم در انتخابات شوند.

اولین انتخابات الکترونیک در ایران به صورت آزمایشی در سال 1372 برگزار شد اما بعد از آن موضوع به دست فراموشی سپرده شد. سال 1380 انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات شوراهای شهر و روستا، از سوی وزارت کشور مطرح و حتی پیش از برگزاری انتخابات مجلس هفتم، این موضوع تا حدی از حالت نظری خود خارج شد و با تهیه نرم‌افزاری برای‌ شمارش آرا، و فرستادن آن به شورای‌ نگهبان، تا آستانه تحقق یافتن پیش رفت اما باز هم شورای‌ نگهبان به عنوان نهاد ناظر برانتخابات درکشور، اعلام کرد به دلیل عدم اطمینان از کارکرد نرم‌افزار ارائه‌شده برای‌ شمارش آرا، این انتخابات هم به روال گذشته و با حضور رای‌‌دهندگان در پای صندوق‌های رای‌ و شمارش به صورت دستی برگزار خواهد شد. این تعلل کماکان ادامه داشت تا اینکه در انتخابات مجلس هشتم رای‌‌گیری الکترونیک به صورت رسمی محقق شد اما با وجود تبلیغات گسترده، سایت رسمی انتخابات مجلس هشتم چند روز پیش از برگزاری انتخابات هک شد و اگرچه توفیق مورد نظر حاصل نشد اما این نخستین گام برداشته شد.

در حال حاضر مهم‌ترین مشکل بر سر راه اجرای‌ انتخابات الکترونیکی بحث بودجه و اطمینان از ادوات و تجهیزات است. واقعیت امر این است که برگزاری انتخابات الکترونیک در یک مرحله و سراسری ممکن نیست و با توجه به اینکه وزارت کشور بودجه لازم برای‌ تجهیز تمام شعب به تکنولوژی مربوطه را ندارد، برگزاری انتخابات مجلس دهم و خبرگان رهبری که در سال جاری پیش روی سیستم سیاسی کشور است در سراسر کشور به صورت الکترونیکی ممکن نیست. با این وجود راهکاری که در شرایط فعلی منطقی‌تر و عملی‌تر از بقیه به نظر می‌رسد بحث تامین بودجه برای‌ تهیه تجهیزات انتخابات الکترونیک از طریق واگذاری خود این امر به استانداری‌هاست. استان‌ها می‌توانند از درآمدهای داخلی خود بودجه لازم برای‌ تهیه تجهیزات را تامین کنند که شاید در این شرایط بتوانیم شاهد برگزاری انتخابات الکترونیک در سراسر کشور یا حداقل در شعب بیشتری باشیم. در این بین دغدغه شورای‌ محترم نگهبان در خصوص امنیت و سلامت این شیوه برگزاری انتخابات نیز امری قابل توجه و حائز اهمیت است.

شورای‌ نگهبان به عنوان نهاد عالی نظارت بر انتخابات، از همان ابتدای مطرح شدن بحث برگزاری انتخابات الکترونیک، بر ضرورت شفافیت موضوع و حصول اطمینان از ضریب ایمنی و امنیت برگزاری انتخابات به صورت الکترونیک، تاکید کرد. کما اینکه مسوولان محترم در این نهاد نیز تاکید کرده‌اند دغدغه اصلی آنها تهیه ادوات مطمئن و اطمینان از برگزاری سالم انتخابات در این خصوص است. در این راستا سخنگوی محترم شورای‌ نگهبان نیز ضرب‌الاجلی در این خصوص تعیین و تاکید کرده است که چنانچه زیرساخت‌های لازم برای‌ انتخابات الکترونیک تا آذرماه فراهم شود، فرصت برای‌ آموزش کارشناسان شورای‌ نگهبان وجود دارد و اگر این مساله به بعد از این تاریخ موکول شود، شورای‌ نگهبان وقت را برای‌ این امر کافی نمی‌داند. در این راستا شورای‌ نگهبان اعلام کرده است تا زمانی که اطمینان شورای‌ نگهبان ازدستگاه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری انتخابات الکترونیک حاصل نشده دولت نمی‌تواند اعلام کند که می‌خواهد در کلانشهرها انتخابات را به صورت الکترونیکی برگزار کند.

گذشته از این دغدغه دیگری که در خصوص برگزاری انتخابات الکترونیک مطرح می‌شود اطمینانی است که شورای‌ محترم نگهبان باید از سلامت این دستگاه‌ها پیدا کند. چندی پیش در این خصوص بحثی طرح شد که در پی آن سخنگوی وزارت کشور بومی بودن دستگاه‌ها را مورد تایید قرار داد. همچنین تصریح کرد که انتخابات ۲۵ فرآیند دارد و ۲۴ فرآیند آن انجام شده و تنها جایگزین کردن صندوق‌های الکترونیک در این پروسه باقی مانده است. به تعبیر سخنگوی محترم وزارت کشور آنچه در حال حاضر رخ می‌دهد مدرن کردن صندوق‌هایی است که قبلاً در ۱۴ شهرستان تجربه شده بوده است و بنا به اذعان وزارت کشور نمونه مدرن این صندوق‌ها برای‌ بررسی بیشتر و کسب اطمینان خاطر به شورای‌ نگهبان ارائه و توضیحات لازم توسط کارشناسان مبنی بر اینکه این دستگاه‌ها سه قطعه دارند یک قطعه صندوق اخذ رای‌ است، یک قطعه مربوط به مجری است و یکی مربوط به نظارت است که در اختیار نماینده شورای‌ نگهبان قرار می‌گیرد تا نظارت صد‌در‌صدی باشد، داده شد.

شکی نیست که برگزاری انتخابات به صورت الکترونیکی با توجه به امتیازات بی‌شمار و محاسنی که در برگزاری یک انتخابات امن دارد مورد اجماع تمام مقامات و مسوولان نظام و نهادهای مرتبط با امر برگزاری انتخابات است. در این بین نکته اصلی و مهم که رسیدگی به آن پیش از برگزاری الکترونیک انتخابات در اسفندماه سال جاری باید مد نظر قرار گیرد آن است که امکان نظارت صد‌درصدی شورای‌ نگهبان در کلیه مراحل انتخابات فراهم شود و بدین ترتیب ضریب ایمنی و امنیت انتخابات ارتقا یابد. برداشتن این قدم بزرگ آغازی خواهد بود بر تثبیت این شیوه رای‌‌گیری در فرآیند انتخابات‌های مختلف کشور در مرحله رای‌‌گیری و شمارش آرا.