تاریخ انتشار:
اسدالله اطهری کنار هم قرار گرفتن ترکیه، روسیه و ایران را تحلیل کرد
اتحاد یا همکاری
اسدالله اطهری کارشناس امور ترکیه در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه تصریح دارد که به‌کارگیری این واژه اصلاً درست نیست. او در لابه‌لای مصاحبه بارها تاکید کرد که این سه کشور بر روی بدیهی‌ترین موارد با هم اختلاف دارند و به همین دلیل درست نیست که واژه اتحاد به کار گرفته شود.
کنار هم قرار گرفتن روسیه، ترکیه و ایران برای حل مشکل سوریه از آن جهت مورد توجه ویژه قرار گرفت که بسیاری از کارشناسان سیاسی این ارزیابی را ارائه کردند که این همکاری ضمن آنکه خواهد توانست بحران سوریه را پایان دهد از سوی دیگر می‌تواند معادلات منطقه‌ای را از خود متاثر سازد و قدرت جدیدی را در منطقه خاورمیانه شکل بدهد. این نکته را باید مورد توجه قرار داد که بسیاری این همکاری نزدیک را مصداق اتحاد ندانسته و تاکید دارند که برای این همکاری بهتر است تا از واژه‌های دیگری استفاده شود. اسدالله اطهری کارشناس امور ترکیه در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه تصریح دارد که به‌کارگیری این واژه اصلاً درست نیست. او در لابه‌لای مصاحبه بارها تاکید کرد که این سه کشور بر روی بدیهی‌ترین موارد با هم اختلاف دارند و به همین دلیل درست نیست که واژه اتحاد به کار گرفته شود.
در حال حاضر اتحادی بین روسیه، ایران و ترکیه برای حل بحران سوریه و مبارزه با تروریسم در این منطقه شکل گرفته است. شما به عنوان کارشناس مسائل ترکیه، در این مورد چه ارزیابی دارید؟
اتحادی وجود ندارد. دو کشور ایران و ترکیه خواستار وحدت و یکپارچگی سوریه بوده و در این راستا تلاش می‌کنند.
وضعیت روسیه در این میان چگونه است؟ آیا در مبارزه با تروریسم هم این سه قطب با هم عقیده مشترکی دارند؟
نه، ترکیه در حال حاضر پ. ی. د را گروه تروریستی اعلام کرده است اما این گروه در روسیه به راحتی فعالیت کرده و دفتر و تشکیلات داشته و حتی سخنگو تعیین کردند. به همین دلیل باور من این است که حضور سه‌گانه این سه کشور را نمی‌توان اتحاد دانست.
اما بسیاری از کارشناسان سیاسی اعتقاد دارند که این موضوع اتحادی است که سه کشور سر سوریه پیدا کردند؟
نه، به نظر من این موضوع که ایده‌های این سه کشور به هم نزدیک شده همچنان محل تردید بوده و جای بحث دارد. هر چند مواضع ترکیه هم تغییر کرده و مانند قبل نیست. به هر حال کودتای ترکیه در تغییر مواضع بسیار موثر بود.
در شرایط کنونی خاورمیانه در حال پوست‌اندازی بوده و دیگر خاورمیانه به شکل قدیمی وجود ندارد. خاورمیانه جدید با موازنه نوینی در حال حاکم شدن در منطقه است. در مدل جدید خاورمیانه هرچقدر که کشورها بتوانند معادلات منطقه‌ای را بشناسند این امکان فراهم خواهد شد که موفقیت بیشتری را کسب کنند.
شما به وجود اختلاف‌نظرها بین سه کشور ایران، روسیه و ترکیه اشاره کردید. این اختلافات بیشتر متوجه چه مواردی است؟
ترکیه دنبال منطقه پروازممنوع بود که ایران و روسیه با این نظر مخالف بودند. در ابتدا ترکیه در محور عربستان و قطر بود اما بعد از کودتا اندکی تعدیل شده اما هنوز تغییر محسوسی نکرده است. در مورد سرکوب کردهای سوریه، ایران در کنار ترکیه قرار نگرفته است. این نکته بسیار مهم است. از این رویکرد نمی‌توان این نتیجه را گرفت که ایران در کنار ترکیه بوده و همه کارهای ترکیه را تایید می‌کند. همین افتراقات سبب می‌شود که بسیاری از کارشناسان به کارگیری واژه اتحاد را درست نمی‌دانند.
شما به این نکته اشاره کردید که مواضع ترکیه بعد از کودتا تعدیل شد. به نظر شما چه عواملی موجب شد تا این تعدیل نگرش اتفاق بیفتد و مواضع ترکیه تغییر پیدا کند؟ آیا این تغییر موضع از روی ضعف بود؟
برخی اعتقاد دارند که نخست‌وزیر ترکیه تصمیم گرفته است این رویکرد در پیش گرفته شود تا شرایط اندکی آرام شود. واقعیت این است که حاکمیت ترکیه به این نتیجه رسید که دیگر نمی‌تواند مواضع قبلی را ادامه بدهد. به هر حال حاکمیت ترکیه، در جریان کودتا دست‌هایی را دید که واقعیت‌های موجود را عیان کرد و همین واقعیت‌ها اردوغان را نگران کرد. به نظر من ترک‌ها بسیار پراگماتیست و عمل‌گرا بوده و به خوبی می‌توانند با توجه به شرایط موجود تصمیم جدیدی را اتخاذ کنند. به هر حال تامین منافع ملی برای ترک‌ها در اولویت بوده و بر این اساس، امکان دارد که در مواضع خود تجدیدنظر کنند.
اگر شما کنار هم قرار گرفتن این سه کشور را اتحاد ندانید، پس چه چیزی را می‌توان به آن اطلاق کرد؟
مشخص نیست که در مبارزه با تروریسم که هدف این سه کشور است چه گروهی تروریست است. این خود مایه اختلاف‌نظر بین این سه کشور است. ایران اعتقاد ندارد که پ.ی.د تروریست است یا اینکه آمریکا هم در این مورد با ترکیه هم‌نظر نیست. ترکیه تنها کشوری است که بر تروریست بودن پ.ی.د تاکید دارد.
اما در حال حاضر برای حل بحران سوریه اتفاق‌نظر دارند؟ این سه کشور تلاش دارند تا به بحران سوریه پایان بدهند؟
باید مشخص شود که منظورتان کدام مشکل سوریه است.
خب مشخص است منظورم حل مشکل وجود داعش است. به هر حال این سه کشور برای حذف داعش با هم متحد شده‌اند. درست است که این سه کشور با هم اختلافاتی دارند اما در حال حاضر بر سر یک موضوع متحد شدند. امکان دارد که من و شما با هم بر روی یک موضوع متحد شویم اما بر سر خیلی موارد اختلاف داشته باشیم.
ایران و ترکیه بر سر یکپارچگی سوریه با هم خیلی اتفاق‌نظر دارند. به همین دلیل تمام توان خود را به کار بستند تا بحران سوریه به پایان برسد.
شما در سخنان خود روسیه را از حوزه اتفاق‌نظر بر سر یکپارچگی سوریه جدا کردید. حال این سوال مطرح می‌شود که انگیزه روسیه برای حضور در این همکاری چیست؟
روسیه به همراه ایران انگیزه اصلی‌‌شان مبارزه با تروریسم است.
آیا این اختلاف‌نظرها در حوزه اینکه کدام گروه تروریست شناخته می‌شود، هم وجود دارد؟
ایران گروه‌هایی را تروریست می‌داند که از نظر سازمان ملل تروریست شناخته شده‌اند. مانند النصره و القاعده. اما در حال حاضر ترکیه با النصره همکاری دارد و از سویی روسیه با النصره در حال جنگ است به همین دلیل نمی‌توان آن را اتحاد دانست. به هر حال این سه کشور در مورد تروریست بودن گروه‌ها هم با هم اتفاق‌نظر نداشته و اختلاف دارند.
اما در مورد داعش که اتفاق‌نظر دارند؟ به هر حال وجود داعش و قدرت گرفتن آن در منطقه، بسیاری از کشورهای منطقه را تهدید کرده و بسیاری از کشورها تلاش دارند تا جلو پیشروی داعش را در منطقه بگیرند؟
در مورد داعش ترکیه، ایران و روسیه اتفاق‌نظر دارند.
پس در این شرایط می‌توان از لفظ اتحاد استفاده کرد؟ به هر حال در این مورد از نظر فکری تشابه زیادی با یکدیگر دارند؟
من واقعاً نمی‌دانم که چرا شما دنبال اتحاد هستید به جای اتحاد باید از کلمه همکاری استفاده کرد. اتحاد کلمه بسیار بزرگی است که در این مورد مصداق ندارد. به کارگیری عملیات مشترک و همکاری به مراتب بهتر است. مردم در روابط اجتماعی خودشان اتحاد ندارند چه برسد به اینکه دو کشوری که منافع و اهداف مختلفی دارند، بخواهند اتحاد داشته باشند. وقتی اتحاد به کار برده می‌شود که دو کشور در تمام موارد دیدگاه‌های مشابه باشند.
خوب با توجه به استدلال شما در مورد همکاری سه‌جانبه این سه کشور برای مبارزه با داعش، فکر می‌کنید که این موضوع چه تاثیراتی را به دنبال خواهد داشت؟
در مبارزه با تروریسم درست است که این کشورها مصادیق متفاوتی در مبارزه با تروریسم دارند اما در حال حاضر علیه داعش هم‌نظر شدند. به نظر من الان اراده مشترکی برای مبارزه با تروریسم شکل گرفته است. این اقدام سه‌جانبه برای امنیت کشورهای منطقه خوب است. بسیاری از جنگجویان داعش از چچن هستند و این نکته روسیه را نگران کرده که مبادا این افراد بار دیگر به روسیه بازگردند. از سوی دیگر بسیاری از اروپاییان نگران این هستند که این افراد به اروپا بازگشته و این منطقه را دچار بحران کنند. بدتر اینکه با انجام عملیات تروریستی این کشورها را ناامن کنند. به هر حال این اقدامات، آسیب زیادی بر توان اقتصادی کشورها وارد می‌کند. این اقدام، گامی در راستای مبارزه با خشونت در منطقه است تا مبادا تبعات حضور این گروه‌های تروریستی دامن همه را بگیرد. این کار تمرینی برای مبارزه با تروریسم است تا به این ترتیب این تهدید گسترش بیشتری پیدا نکند. همین موجب شد تا در 25 آگوست در گروزنی چچن، روس‌ها و مصری‌ها جلسه گذاشته و از اهل سنت درخواست کردند تا میانه‌روی را در پیش بگیرند. در این میان گروه‌های تندرو، تکفیری و افراطی حذف شدند. این جلسه بسیار مهم، مورد
توجه رسانه‌ها قرار گرفت. در این فرآیند مقرر شد تا از همراهی الازهر که نماینده تصوف است برای مبارزه با گروه‌های تندرو استفاده شود. به هر حال نفس این اقدام روس‌ها و حمایت از گروه‌های میانه‌رو اقدام بسیار مثبتی بود که مورد تقدیر قرار گرفت و نشان داد که عزم روسیه برای مبارزه با تروریسم بسیار جدی است هر چند اختلاف‌نظری با ترکیه در مورد گروه پ.ی.د دارد.
فارغ از تاثیراتی که این اقدام سه‌جانبه بر روی منطقه داشته و شاخص امنیتی منطقه را افزایش می‌دهد، سوال اساسی این است که این همکاری سه‌جانبه چه اثری بر روی خود ایران دارد؟ آیا این کار به سود ایران است یا به ضرر ایران؟
این کار بر روی امنیت ملی کشور تاثیر مثبتی گذاشته و موجب خواهد شد تا شاخص‌های امنیتی کشور ارتقا پیدا کند. به هر حال فعالیت یک گروه تروریستی برای کشورهای منطقه یک تهدید بزرگ محسوب می‌شود. این نکته را مدنظر قرار بدهید که کشورهای جهان برای مبارزه با تروریسم تعهد بین‌المللی دارند. در این میان ایران به عنوان عضو سازمان ملل باید به تعهدات بین‌المللی خود عمل کند. از سوی دیگر جایگاه بین‌المللی ایران را ارتقا داده و نگرش جهانیان را نسبت به ایران ارتقا داده و وجهه ایران را ترمیم می‌کند.
بسیاری از کارشناسان سیاسی بر این باورند که در این همکاری سه‌جانبه نمی‌توان به ترکیه و روسیه اعتماد کرد. به هر حال بررسی تاریخ کشور ما نشان می‌دهد که روسیه و ترکیه چندان قابل اعتماد نیستند. به نظر شما عقلانی هست که ایران با ترکیه و روسیه وارد این عرصه برای مبارزه با تروریسم شود؟
من بر این باورم که قبل از هرگونه قضاوتی در این مورد باید منافع ملی را مورد توجه قرار داد. به نظر می‌رسد که اگر منافع ملی و ضرورت تامین آن مدنظر قرار گرفته و چراغ راه آینده باشد، بسیاری از مشکلات موجود حل خواهد شد. به هر حال ایران نباید به گونه‌ای رفتار کند که دیپلماسی کشور صرفاً نگاه به غرب یا نگاه به شرق باشد. هر زمانی که ایران این رفتار را داشته است دچار زیان و خسران شده است. استراتژی ما در عرصه بین‌الملل باید به گونه‌ای باشد که بتوانیم از تمام ظرفیت‌های موجود استفاده کنیم. در این میان لازم نیست تا رابطه با غرب قربانی رابطه با شرق شود. ایران کشوری است که پتانسیل و ظرفیت بسیار زیادی دارد و از سویی همسایگی با 15 کشور ایجاب می‌کند که ایران با ظرافت بیشتری رفتار کند تا بتواند برنده میدان باشد. در این میان لازم نیست تا تنها یک رویکرد را در پیش بگیرد. اگر ایران بخواهد تا تنها به یک قطب نزدیک شده و قطب دیگر را فراموش کند، قطعاً ضرر خواهد کرد. به نظر می‌رسد که در بسیاری از موارد این اصل مهم فراموش شده و چندان در اولویت قرار نگرفته است به همین دلیل در بسیاری از موارد کشورهای همسایه توانستند برنده معادلات اقتصادی
منطقه باشند. مساله این نیست که اعتماد به شرق یا اعتماد به غرب کدام‌یک باید در اولویت قرار بگیرد بلکه هدف این است که منافع ملی تامین شود.
آیا این همکاری سه‌جانبه در تمام ابعاد است یا اینکه صرفاً در ابعاد نظامی است؟
شما به این نکته توجه کنید که در حال حاضر روس‌ها و ترک‌ها خیلی بیشتر رابطه اقتصادی دارند. این ارتباط در زمینه اقتصادی نفت، گاز و... است. حتی رابطه خیلی خوبی در زمینه توریسم دارند. متاسفانه ایران در این زمینه نتوانسته به خوبی از ظرفیت‌های موجود بهره بگیرد. ترکیه خیلی از تحریم‌های ایران نفع برد. در این میان ایران بازنده این میدان بود. حتی زمانی که ترکیه و روسیه به خاطر سقوط آن هواپیما اختلاف پیدا کردند ایران نتوانست از وضعیت موجود به نفع خود استفاده کند. انتظار این بود که در این شرایط روابط اقتصادی کاهش یابد اما همچنان روابط بین ترکیه و روسیه ادامه پیدا کرد. در حال حاضر رابطه ترکیه و روسیه با وجود تمام التهابات خیلی نزدیک است. به همین دلیل بارها توصیه شده است که ایران باید در تحکیم روابط خود با همسایگانش بکوشد. تنها در این صورت می‌توان در معادلات منطقه‌ای تاثیرگذار بود. در این شرایط می‌توان آینده جدیدی را در خاورمیانه شکل داد.
فکر می‌کنید واکنش آمریکا به این همکاری سه‌جانبه چه خواهد بود؟
این مساله درواقع موازنه است. به هر حال ایالات متحده ائتلافی علیه داعش تشکیل داده است. در این راستا جلسات متعددی در فرانسه برگزار شده است. ایران هم در کنار روسیه در مبارزه با تروریسم قرار گرفت. در واقع تلاش کردند تا به صورت واقعی با تروریسم مبارزه کنند. در واقع هر دو گروه با تروریسم در حال مبارزه هستند. در شرایط کنونی چند ائتلاف در سطح منطقه وجود دارد. اول اینکه ائتلافی با رهبری آمریکا در حال فعالیت است و دیگر اینکه ائتلافی است که ایران و روسیه و مقاومت آن را راهبری می‌کنند. تلاش این گروه‌هاست که بر روی معادلات منطقه بتوانند تاثیر بگذارند و تغییراتی را ایجاد کنند.
به نظر شما در این همکاری سه‌جانبه، سود اصلی را چه کشوری بیشتر خواهد برد؟ کدام کشور بیشتر برنده این بازی است؟
شما باید مشخص کنید که منظورتان از برنده بازی چیست.
منظور من تامین منافع حداکثری یک کشور در حوزه سیاسی و اقتصادی است؟
هدف اصلی این است که یکپارچگی سوریه حفظ شود و اجازه فروپاشی داده نشود. در غیر این صورت امنیت ملی منطقه آسیب خواهد دید. در این شرایط هر سه کشور سود می‌برند. در این میان هر کشوری که بتواند آینده سوریه را شکل بدهد قطعاً سود بیشتری خواهد برد. از سویی بتواند انتقال خط لوله نفت را در اختیار بگیرد برنده این میدان خواهد بود.
پیش‌بینی شما از وضعیت موجود در کشور چیست؟
این موضوع بستگی به بازی شما دارد. در شرایطی که شما بازی خوبی داشته باشید خواهید توانست منافع زیادی را در حوزه اقتصادی و سیاسی کسب کنید. نباید این تفکر نهادینه شود که ما خون بدهیم اما سودش را سایر کشورها ببرند. در این شرایط، ایران انتظار دارد که منفعتی را به دست بیاورد. ایران در این مسیر باید به صورت همه‌جانبه کار کند. تجربه عراق نشان داد که باید به این صورت رفتار کرد. به هر حال ایران رابطه بسیار خوبی با عراق داشته و مراودات اقتصادی خوبی دارد. در کنار هزینه دادن در سوریه باید ایران برنده این شرایط باشد و بتواند در دولت و ملت‌سازی به صورت موثری حضور پیدا کند.
به نظر شما ایران از این قابلیت برخوردار است تا بتواند برنده این همکاری سه‌جانبه باشد؟
ایران تاکنون اجازه نداده که رویکرد خشونت‌آمیز در سوریه ادامه یابد. لازم است ایران ضمن همکاری با سایر کشورها علاوه بر اینکه برنده امنیتی نظامی شده است بتواند در حوزه اقتصادی و سیاسی هم موثر باشد. ایران برای پیروزی در این حوزه لازم است تا برای هر مرحله برنامه مدونی داشته باشد. این کار در صورتی محقق خواهد شد که ایران بتواند با نیروهای موثر در سرنوشت سوریه ارتباط خوبی برقرار کند و به این ترتیب فضایی فراهم خواهد شد تا ایران بتواند آینده سوریه را شکل دهد. لازمه این موفقیت بهره‌گیری از دیپلماسی همه‌جانبه است و ایران باید با هوشیاری، کلیه معادلات منطقه را ارزیابی کند.
برخی از کارشناسان سیاسی بر این باورند که این همکاری سه‌جانبه آینده خاورمیانه را تغییر داده و موجب خواهد شد تا معادلات منطقه‌ای از آن تاثیر بپذیرد. شما در این مورد چه ارزیابی دارید؟
من با این ارزیابی موافق هستم. به هر حال در شرایط کنونی خاورمیانه در حال پوست‌اندازی بوده و دیگر خاورمیانه به شکل قدیمی وجود ندارد. خاورمیانه جدید با موازنه نوینی در حال حاکم شدن در منطقه است. در مدل جدید خاورمیانه هرچقدر که کشورها بتوانند خوب بازی کرده و معادلات منطقه‌ای را بشناسند در این صورت این امکان فراهم خواهد شد که کشور موفقیت بیشتری را کسب کند. توان اقتصادی باید به صورت مشخص وجود داشته باشد تا قابلیت ترجمه به توان نظامی و لجستیکی و امنیتی را داشته باشد. به عبارت دیگر اگر کشوری اقدامش توجیه اقتصادی نداشته باشد باید از انجام آن کار به شدت دوری کند. کشورها برای موفقیت نیاز دارند تا این مولفه‌ها را مورد توجه ویژه قرار بدهند.
دیدگاه تان را بنویسید