نیمه پنهان آمار

دولت‌ها اگرچه گاهی از گفتن واقعیت‌های آماری هراس دارند، اما آمارسازی نمی‌کنند. آنها نیمه‌ای از آمار را منتشر می‌کنند که مهر تایید بر عملکردشان می‌زند. آمارهایی که گاهی به جای تورم میانگین بر تورم نقطه به نقطه متمرکز می‌شود و گاهی به نحوی بیان می‌شود که تعداد شاغلان را بالا می‌برد و گاهی تعداد بیکاران را پایین می‌آورد. بهره‌برداری دولت‌ها از آمار موضوع تازه‌ای نیست. همه دولت‌ها از آمار بهره می‌برند. گاهی کمتر و گاهی بیشتر. بازی با اعدادی که زبان گویای اقتصادند اما خود زبان ندارند گاهی حربه دولت‌هاست برای تحریف واقعیت‌ها یا به زبانی دیگر برای نشان دادن آن بخشی از واقعیت که دلخواه دولت است.

به رویه‌های انتشار آمار همیشه انتقاداتی وجود دارد. چه زمانی که آمارها حبس می‌شود و منتشر نمی‌شود و چه زمانی که آمارها با تاخیر همراه می‌شود و چه زمانی که خلأهای آماری وجود دارد و جای برخی از آمارها در اقتصاد خالی می‌ماند. کیفیت آمارها در اقتصاد ایران همیشه با اما و اگرهایی همراه بوده است. دسترسی به آمارها هم شرایط بهتری از کیفیت آمارهای ارائه‌شده نداشته است. آمارهایی که منتشر می‌شود یا کیفیت جمع‌آوری و نمونه‌گیری مناسب نداشته‌اند یا به درستی تحلیل و تدوین نشده‌اند.

در نهایت دسترسی همگانی به آمارها هم وجود ندارد. چندگانگی مراکز اعلام آمار هم سبب وجود آمارهای متعدد از یک موضوع واحد در یک دوره زمانی مشخص می‌شود که این هم خود مشکل دیگر سیستم آماری است.

اما این تنها یک سوی آماردهی در ایران است. آمارهای سیاسی و سیاست‌های آماری دولت‌ها بیش از خود آمار همیشه محل انتقاد بوده است. اعداد آنجایی که باب میل سیاستمداران نیستند ناگهان خاموش می‌شوند و خبری از انتشار آنها نیست. نمونه بارز این برخورد آماری رویه دولت قبل در انتشار آمار است. از زمانی که آمارهای اقتصادی شرایط خوبی از اقتصاد ترسیم نمی‌کرد، انتشار برخی از آمارها متوقف شد. داده‌های آماری یا به روز نمی‌شد یا در بهترین حالت با تاخیر بسیار به روز می‌شدند.

آمارهایی مانند تورم یا بیکاری هم که محل توجه بود یا با تاخیر منتشر شدند یا تغییراتی در رویه محاسبه آنها ایجاد شد. نمونه بارز آن آمارهای حوزه اشتغال بود. آمارهایی که دولت منتشر می‌کرد بیانگر افزایش تعداد شاغلان بود اما واقعیت جامعه بیانگر شرایط دیگری بود و مبنای محاسبه شاغلان به یک ساعت اشتغال در هفته تقلیل یافت.

نرخ تورم که بالا رفت، تورم نقطه به نقطه به ادبیات آماری وارد شد. مواردی که دولت یا آمارها را منتشر نکند یا تنها نیمه‌روشن آنها را منتشر کند، بسیار بوده است.

دولت‌ها چون گاهی از گفتن آمارها وحشت دارند، آمارها را مصادره به مطلوب می‌کنند. به گفته رئیس مرکز پژوهش‌های مرکز آمار برخورد سلیقه‌ای دولت‌ها با آمار امری معمول است. تنها تفاوت دولت‌ها در میزان اعمال نظر در آمارهاست. برخی بیش از حد با آمارها برخورد سلیقه‌ای دارند و برخی کمتر. اما در این میان سوال اصلی این است که دولت یازدهم چه رویه‌ای در انتشار آمار در پیش گرفته است؟ آمارهایی که دولت روحانی اعلام می‌کند تا چه حد به واقعیت نزدیک است و تا چه حد بخشی از واقعیت را پنهان می‌کند؟