نسخه نروژی

دوگانه اقتصاد ایران اگرچه به تعبیری، تضاد را در خود دارد اما واقعیت درونی هردو این حالت‌ها به گواه کارشناسان، توسعه‌نیافتگی بوده است. تجربه اقتصاد ایران تصدیق می‌کند، اقتصاد چه در دوره وفور منابع قرار گیرد و چه در دوره کمبود، نتیجه قطعی آن وضعیتی است که اکنون در آن درافتاده‌ایم. حالت وفور درآمدهای نفتی شاید اندکی خطرناک‌تر از حالت دیگر آن باشد. تجربه اقتصاد ایران در دهه 50 اثبات این حکم است. هاشم پسران یکی از اقتصاددانانی است که حساسیت زیادی برای این موضوع به خرج می‌دهد. او تاکنون دو بار در این مورد هشدار داده است. یک بار سال 1352 و در مقام سرپرست اداره بررسی‌های اقتصادی بانک مرکزی و بار دیگر هفته گذشته و در گفت‌وگو با تجارت فردا و در مقام یک اقتصاددان.

اگرچه میان شرایط سال 1352 و اکنون، فاصله بسیار زیادی وجود دارد و از نظر تحلیلی، فضای متفاوتی را می‌طلبد اما از جهت هزینه شدن منابع ارزی، شاید شباهت زیادی به هم داشته باشد. توان اقتصاد ایران ظرفیت جذب منابع جدید ندارد. این را پسران می‌گوید و برای همین معتقد است منابع بلوکه‌شده اقتصاد ایران که پس از توافق آزاد شده است، نباید در داخل هزینه شود و اگر چنین شود اشتباهی است که برای چندمین بار مرتکب شده‌ایم. هاشم پسران معتقد است: «باید به مساله اقتصاد ایران از دیدی کلان‌تر نگاه کرد. اقتصاد ایران بعد از انقلاب و دوران هشت سال جنگ باید برای تطبیق خود با اقتصاد دنیا، در مسیری برای افزایش بهره‌وری و کارایی، کوچک کردن نقش دولت در اقتصاد و خصوصی‌سازی به معنای واقعی حرکت می‌کرد تا بتواند با افزایش صادرات غیرنفتی، ماهیت خود را به عنوان یک اقتصاد تک‌محصولی (یعنی نفت) تغییر دهد. عمده مسائل اقتصاد ایران (مانند تورم) ساختاری است.»

پیشنهاد پسران در خصوص نوع هزینه‌کرد منابع آزادشده اقتصاد ایران، توصیه به تقویت بخش خصوصی، افزایش صادرات و سامان دادن طرف عرضه اقتصاد ایران است. به نظر، ابزار اصلی که مدنظر این اقتصاددان قرار گرفته است، استفاده از تجربه کشور نروژ باشد. نروژ توانسته است نرخ ارز خود را از نوسانات درآمدهای نفتی تا حدود زیادی ایمن نگه دارد. از این جهت پسران می‌گوید: «اقتصاد ایران طی سال‌های گذشته خودش را تا حدودی با نظام تحریم تطبیق داده است و اکنون ساده‌تر می‌تواند چشمش را بر درآمدهای نفتی ببندد و آنها را در صندوقی ذخیره کند. ایران هم مانند نروژ می‌تواند صندوقی ایجاد کند و به جای اینکه اصل منابع صندوق را هزینه کند از بازدهی و درآمد صندوق خرج کند. یعنی می‌تواند منابع حاصل از درآمدهای نفتی را در بازار رقیب سرمایه‌گذاری کند و درآمدی را که از آن طریق به دست می‌آورد، هزینه کند. دقت داشته باشید که این صندوق با صندوق توسعه ملی که هم‌اکنون در ایران وجود دارد متفاوت است، چون منابع صندوق توسعه ملی در حال حاضر عمدتاً در پروژه‌های داخلی هزینه می‌شود اما منابع صندوقی که مدنظر من است باید در خارج از کشور سرمایه‌گذاری شود و تنها از درآمدهای آن بتوان هزینه کرد.»

راهی که پسران بر آن تاکید دارد تا چه اندازه عملی است؟ گویا اقتصاددانان داخل هم با این نکته که ظرفیت اقتصاد ایران چندان برای سرمایه‌گذاری و جذب منابع، مهیا نیست، موافق‌اند، پس راه بهینه برای اکنون اقتصاد ایران چیست؟ آیا اقتصاد ایران می‌تواند راهی را برگزیند تا از درافتادن در بستر بیماری هلندی نجات یابد؟