فقر شاغلان

مسائل اقتصادی اگر برای مدتی لاینحل بمانند از این ظرفیت برخوردار می‌شوند که به مسائل اجتماعی تبدیل شوند که تبعات آن می‌تواند نگران‌کننده باشد. در این میان موضوعاتی نظیر بیکاری و فقر بیش از بسیاری از دیگر متغیرهای اقتصادی دارای ابعاد اجتماعی هستند. با توجه به این واقعیت و تعدد بیکاران و فقرا در ایران، برای اجتناب از تبعات اجتماعی محتمل، لازم به نظر می‌رسد که با فوریت در مورد دو گروه بیکاران و فقرا چاره‌اندیشی شود.

در این میان معمولاً کمترین نگرانی در مورد شاغلان وجود دارد چرا که معمولاً فقرا را در میان بیکاران، سالمندان، بی‌سرپرستان، معلولان و... جست‌وجو می‌کنند. اما واقعیت آن است که بخش مهمی از فقرا در میان شاغلان هستند که معمولاً کمترین توجه به آنها صورت گرفته و در برنامه‌های تامین اجتماعی نادیده گرفته می‌شوند. شواهدی در ایران وجود دارد که نشان می‌دهد اولاً بسیاری از شاغلان عملاً فقیر (حتی به معنای مطلق آن) هستند و ثانیاً وضعیت آنها بهتر از بیکاران نیست.

اخیراً در مطالعه‌ای(1) اشاره شده بود که دو میلیون و 220 هزار بیکار در میان جمعیت جوان کشور (۱۵ تا ۲۹ سال) در سال ۱۳۹۰ و چهار میلیون و ۱۴۰ هزار جوان نیت(2) یا جوان «بی‌شام» (یعنی جوان بی‌شغل، بی‌آموزش، بی‌مهارت‌= بی‌ش-آ-م) وجود دارد. همچنین در این مقاله برآورد شده است که جوانان «بی‌شام» در سال 1394 بیش از هفت میلیون نفر خواهد بود. ارائه این آمار در خصوص جوانان، به شدت نگران‌کننده بوده و هشدار جدی به سیاستگذاران کشور در خصوص اقدام برای رفع این مشکل می‌دهد. با این حال بررسی وضعیت شاغلان نشان می‌دهد شرایط بسیاری از شاغلان فعلی، چندان بهتر از بیکاران نیست.

به عنوان مثال بررسی آمار شاغلان کارگاه‌های صنعتی نکات قابل توجهی را به دست می‌دهد که نشان می‌دهد سهم یک میلیون و هفتصد هزار نفری از شاغلان در بخش صنعت کمتر از 500 هزار تومان در ماه است. یعنی سهم قابل توجهی از شاغلان در بخش صنعت، به لحاظ میزان درآمد، تفاوت قابل توجهی با بیکاران ندارند.

بررسی آمار نشان می‌دهد تعداد شاغلان کل بخش صنعت(3) حدود سه میلیون نفر است، که از این میان 57 درصد آنها (یعنی حدود یک میلیون و 700 هزار نفر) در کارگاه‌های با تعداد کارکنان کمتر از 10 نفر مشغول به کار هستند.

این در حالی است که سهم این کارگاه‌ها از ارزش افزوده بخش صنعت، تنها 25 درصد است که معادل 45 هزار میلیارد تومان در سال 1393 خواهد بود. با توجه به سهم پرداختی به نیروی کار از تولید که حدود 5 /22 درصد است، با یک محاسبه ساده می‌توان نشان داد که

کارکنان شاغل در این بخش، به‌طور سرانه ماهانه 490 هزار تومان در ماه درآمد خواهند داشت که این رقم 20 درصد کمتر از حداقل دستمزد تعیین‌شده در سال 1393 (609 هزار تومان) است.

این موضوع دارای اهمیت بالایی است، زیرا نتایج این محاسبات به آن معناست که یا کارگران این کارگاه‌ها بیشتر از سهم‌شان از تولید دریافت می‌کنند یا بخش قابل توجهی از آنها به صورت غیررسمی و بدون پشتوانه بیمه‌ای و قانونی در حال فعالیت در کارگاه‌ها هستند و با توجه به وضعیت مخارج و تورم زندگی را با سختی و مشقت بسیار می‌گذرانند(4).

بنابراین آنچه مهم است این است که علاوه بر بیکاران و جوانان «بی‌شام» بخش مهمی از شاغلان نیز وضعیت مناسبی به لحاظ معیشتی نداشته و درآمدی کمتر از 500 هزار تومان در ماه دارند. این امر هشدار جدی اقتصادی و اجتماعی برای سیاستگذاران است که لازم است در کنار آمار بیکاری به آن توجه شده و برنامه‌ریزی‌های لازم برای آن صورت گیرد.

پی‌نوشت‌‌ها:

1- مقاله دکتر محسن رنانی با عنوان «اسید‌پاشی به چهره اقتصاد ایران»

2-http: / /renani.ir /index.php /texts /essay /non-eco-articles /486-renani-article2-1392-NEET: Not in Education, Employment, or Training

به معنی جوانانی که ترک تحصیل کرده‌اند، دنبال اشتغال نیستند و در پی مهارت‌آموزی هم نیستند.

3- بر اساس آمار سازمان مدیریت

4- البته ممکن است بخش مهمی از آنها همزمان مالک کارگاه هم باشند. با این همه سهم نیروی کار آنها از تولید کمتر از 500 هزار تومان در ماه است.