گفت‌وگو با مدیر انتشارات نگاه درباره دانلود غیرقانونی
تیر خلاص به اقتصاد نشر کتاب
علیرضا رئیس‌دانا می‌گوید «اقتصاد نشر در ایران وضعیت بحرانی دارد، روز به روز تیراژها نحیف‌تر می‌شود و کتابخوانی در جامعه رو به افول است، آن اندک رمق باقیمانده را هم این روش‌ها می‌گیرد، بی‌تردید کتاب‌های موجود در سایت‌ها به شدت بر اقتصاد نشر ایران اثر می‌گذارد و باید با قوانین روشن و قاطع با این پدیده برخورد شود، توزیع آثار اکنون به حدی کاستی گرفته که مراکز توزیع تک‌جلد سفارش می‌دهند.
علی رئیس‌دانا مدیر نشر نگاه دل‌خوشی از اوضاع نشر کتاب ندارد، به ویژه آنکه علاوه بر وضعیت رکود دامن‌گیر چاپ و نشر کتاب به این وضعیت بغرنج دستبرد به آثار نویسندگان و مترجم‌ها و ناشران هم افزوده شده است و در سطح وسیعی سایت‌های مختلف به انگیزه‌های متعدد آثار متعددی در حوزه ادبیات و علوم انسانی را به رایگان و بدون رعایت حقوق مولف و ناشر در وب‌سایت‌هایشان منتشر کرده‌اند و عملاً اقتصاد ویران نشر کتاب در ایران را ویران‌تر کرده‌اند و حاصل سال‌ها کار و پژوهش نویسندگان و مترجم‌ها و شاعران را در کسری از دقیقه بر وب‌سایت‌هایشان می‌گذارند و چوب حراج می‌زنند به مال مردم! علیرضا رئیس‌دانا می‌گوید «اقتصاد نشر در ایران وضعیت بحرانی دارد، روز به روز تیراژها نحیف‌تر می‌شود و کتابخوانی در جامعه رو به افول است، آن اندک رمق باقیمانده را هم این روش‌ها می‌گیرد، بی‌تردید کتاب‌های موجود در سایت‌ها به شدت بر اقتصاد نشر ایران اثر می‌گذارد و باید با قوانین روشن و قاطع با این پدیده برخورد شود، توزیع آثار اکنون به حدی کاستی گرفته که مراکز توزیع تک‌جلد سفارش می‌دهند. اقتصاد نشر ایران از کمبود مخاطب (مصرف‌کننده)، از کمی ویترین، از
کمی سرمایه در گردش، از ناتوانی در تبلیغات و اطلاع‌رسانی، از نارسایی مستقیم توزیع، از رقابت ناسالم، از نظارت و کنترل دولتی در رنج است. حالا هم فضاهایی برای عرضه کتاب‌هایی که ناشر با سرمایه‌گذاری آنها را به مرحله نشر رسانده، پیدا شده تا تیر خلاص را بر پیکر بخش خصوصی تولیدکننده کتاب وارد کند.»
کتاب‌هایی از نشر نگاه تاکنون مورد دستبرد قرار گرفته و به صورت غیرقانونی برای عرضه در فضای وب منتشر شده است یا خیر؟
مساله دانلود کردن یا قابل دانلود کردن بسیاری از کتاب‌های نشر نگاه در سایت‌های مختلف مجازی چند سالی است که اتفاق می‌افتد، این سایت‌ها هم دو دسته‌اند بخشی که مبلغی هم از مشترکان یا کاربران خود می‌گیرند تا کتاب را به شکل آنلاین در اختیار آنها نهند و بخشی هم که این کار را رایگان انجام می‌دهند.
به نظر شما سایت‌های مختلف با چه انگیزه‌هایی اقدام به انتشار بدون اجازه کتاب‌های ناشران متعدد بر فضای وب می‌کنند؟
بی‌تردید در این شرایط و بهره‌وری از فضای مجازی نوعی آنارشیسم حاکم است، برخی فکر می‌کنند دست به کاری تحول‌گرا می‌زنند و کتاب‌های ناشران مختلف را بدون دریافت یا پرداخت وجهی در اختیار کاربران می‌نهند، شاید مقابله با ناشر یا تلاشی برای در دسترس گذاشتن راحت‌تر کتاب، اما وقتی حقوق صاحب اثر، ناشر، توزیع‌کننده و کتابفروش را این‌گونه کسی نادیده می‌انگارد، اصلاً می‌توان باور داشت که اعتقادی به فرهنگ یا ارتقای فرهنگی دارد؟ آنها هم که از این روش کاسبی می‌کنند، آشکارا دزدند و سفره دیگران را تاراج می‌کنند.
در دسترس نبودن یک اثر و توقیف و در محاق بودن آن را چقدر در رواج این نوع سرقت موثر می‌دانید و اینکه ارزیابی شما از تاثیر این دست اقدام‌ها بر فضای اقتصاد نشر ایران چیست؟
اقتصاد نشر در ایران وضعیت بحرانی دارد، روز به روز تیراژها نحیف‌تر می‌شود و کتابخوانی در جامعه رو به افول است، آن اندک رمق باقیمانده را هم این روش‌ها می‌گیرد، بی‌تردید کتاب‌های موجود در سایت‌ها به شدت بر اقتصاد نشر ایران اثر می‌گذارد و باید با قوانین روشن و قاطع با این پدیده برخورد شود، توزیع آثار اکنون به حدی کاستی گرفته که مراکز توزیع تک‌جلد سفارش می‌دهند. اقتصاد نشر ایران از کمبود مخاطب (مصرف‌کننده)، از کمی ویترین، از کمی سرمایه در گردش، از ناتوانی در تبلیغات و اطلاع‌رسانی، از نارسایی مستقیم توزیع، از رقابت ناسالم، از نظارت و کنترل دولتی در رنج است. حالا هم فضاهایی برای عرضه کتاب‌هایی که ناشر با سرمایه‌گذاری آنها را به مرحله نشر رسانده پیدا شده تا تیر خلاص را بر پیکر بخش خصوصی تولیدکننده کتاب وارد کند.
اطلاع دارید اتحادیه ناشران برای مقابله با این اقدام غیرقانونی چه کرده‌اند؟
اول باید ببینیم اتحادیه صاحب چه ابزاری است تا آنگاه برسیم به اینکه چه کار کرده است. اتحادیه به نمایندگی از ناشران اعتراض می‌کند، نامه‌نگاری می‌کند ولی حرفش بیش از این پیش نمی‌رود. چند سال پیش مهندس فیروزان یک شرکت قانونی راه انداخت به نام فیدیبو، با بسیاری از ناشران حوزه عمومی وارد مذاکره شد و قرارداد بست و حق رایت و دانلود کتاب‌ها را گرفت، بعد هم کوشید تا از طریق مراجع قانونی راهی برای مقابله با این معضل بیابد، به هر حال نمی‌دانم کار ایشان به کجا رسیده، اما می‌دانم کار غیرقانونی این شبکه‌های مجازی ادامه دارد.
به اعتقاد شما دستگاه‌های نظارتی در ارشاد و دستگاه قضایی در مقابله با این اقدام‌ها چقدر مصمم هستند؟
خب پلیس فتا هست، نمی‌دانم قوانین در این مورد چیست و چه مواردی در آن وجود دارد، اما ظاهراً آنقدر موارد غیرقانونی در شبکه‌های مجازی وجود دارد که اثری جدی از برخورد و پیگیری ما نمی‌بینیم.
تا جایی که من می‌دانم البته دستبردها به فضای وب محدود نمی‌شود و شمار زیادی از کتاب‌های پرفروش که در بازار هم موجود است عملاً به صورت افست با قیمت کمتر ارائه می‌شوند، شما به این موارد هم بر خوردید؟!
واقعاً نشر کتاب در ایران مثل باغ بی‌پرچین شده، عده‌ای با کتاب‌سازی، آثار ما را خلاصه، گزیده و گلچین کرده و چاپ می‌کنند، شاید بیش از 10 شکایت از این دست ناشران در دادسرا داریم ولی نتیجه هیچ است. طوری که خسته شده و دیگر پیگیری نمی‌کنیم، عده‌ای فایل کتاب‌ها را (حالا نمی‌دانیم از چه طریقی) پیدا کرده و به شکل CD یا قابل دانلود عرضه می‌کنند، دسته‌ای دیگر هم با بهانه اینکه متن آثار آنها ممیزی نشده کتاب‌ها را آزادانه در کنار خیابان عرضه می‌کنند و ما هم فقط تماشاگر غارت سرمایه‌مان هستیم. ببینید چند سال پیش عده‌ای از سینماگران شروع به پیام دادن برای جلوگیری از دانلود غیرقانونی فیلم‌ها کردند، اما تا زمانی که تک‌تک ما بدون رعایت کپی‌رایت نشر کتاب و نمایش فیلم و پخش موسیقی را انجام می‌دهیم، نباید از فرهنگ‌سازی در این زمینه حرف بزنیم. نگاه سودمحور و کاسبکارانه همه آدم‌ها را تبدیل به فروشنده می‌کند و
فروشنده خرد هم فقط به سود می‌اندیشد باید این نگره تغییر کند. آیا کاری آسان است؟
آیا پیش آمده ناشری به دلیل این دست اقدام‌ها و عرضه غیرقانونی کتاب‌های پرفروشش عملاً به آستانه ورشکستگی برسد؟
ناشران روز به روز کاهش می‌یابند، کم‌کار و گاه بیکار می‌شوند، من آمار دقیقی ندارم، اما از کنار نهادن کار، تعطیلی کتابفروشی، تعطیلی صحافی و چاپخانه خبر دارم، اما مطمئن نیستم که علت این تعطیلی‌ها فقط دانلود باشد، مجموعه‌ای از عوامل دخیل هستند که یکی از آنها هم دانلود کردن است.
شما بیش از 40 سال است در عرصه نشر هستید، آیا پیش از رواج و گسترش اینترنت هم با عرضه غیرقانونی کتاب‌ها، توسط افراد سودجو مواجه بودید؟
بسیار زیاد و نمونه‌هایی را در بالا ذکر کردم، حتی با جرات می‌توانم بگویم که بیشتر از تمام ناشران دیگر در این مورد آسیب دیده‌ام.
دیدگاه تان را بنویسید