تاریخ انتشار:
آیا جهان با مشکلی به نام مرگ تالاب‌ها مواجه بوده است؟
تالاب؛ خیرخواه طبیعت
تالاب‌های دنیا بر اساس کنوانسیون رامسر به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ تالاب‌هایی که به دریا متصل هستند یا درون ساحل و دریا قرار دارند. این نوع از تالاب‌ها با عنوان ساحلی دریایی شناخته می‌شوند. دسته دیگر تالاب‌ها در داخل خشکی قرار گرفته‌اند و با دریا ارتباطی ندارند. دسته سوم به تالاب‌های مصنوعی معروف هستند. این سه دسته به ۴۲ نوع تالاب تقسیم می‌شوند، یعنی ما ۲۰ نوع تالاب داخل خشکی داریم، ۱۲ نوع تالاب ساحلی دریایی و ۱۰ نوع تالاب مصنوعی داریم.
مسعود باقرزاده‌کریمی / معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست
تالاب‌های دنیا بر اساس کنوانسیون رامسر به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ تالاب‌هایی که به دریا متصل هستند یا درون ساحل و دریا قرار دارند. این نوع از تالاب‌ها با عنوان ساحلی دریایی شناخته می‌شوند. دسته دیگر تالاب‌ها در داخل خشکی قرار گرفته‌اند و با دریا ارتباطی ندارند. دسته سوم به تالاب‌های مصنوعی معروف هستند. این سه دسته به 42 نوع تالاب تقسیم می‌شوند، یعنی ما 20 نوع تالاب داخل خشکی داریم، 12 نوع تالاب ساحلی دریایی و 10 نوع تالاب مصنوعی داریم. در حالی که این 42 نوع تالاب انواع تالاب‌های دنیا را تشکیل می‌دهند، برخی از تالاب‌های دنیا هم در معرض خطر شدید قرار دارند. هر چند امروزه خیلی از کشورهای دنیا رویکردهای مثبتی برای احیا و نجات تالاب‌ها در پیش گرفته‌اند، اما در مجموع فعالیت‌های معطوف به احیا از حجم تخریب‌های در حال انجام، عقب‌تر است. شعار امسال کنوانسیون رامسر موید ارزش و جایگاه تالاب‌ها در جهان است. این کنوانسیون به جایگاه و اهمیت تالاب‌ها می‌پردازد و این نکته که تالاب‌ها در نقش کاهش‌دهنده بلایای طبیعی عمل می‌کنند را به جهان معرفی می‌کند. کنوانسیون رامسر در سال 2013 این شعار را برای خود برگزید که تالاب‌ها
کاهش‌دهنده بلایای طبیعی جهان به شمار می‌روند. البته نمی‌توان روند افزایش دمای کره زمین را در دسته بلایای طبیعی قرار داد، چون بشر عامل اصلی آن است و به آن بلایای محیطی گفته می‌شود. بنابراین تالاب‌ها، در حوزه بلایای محیطی نیز به عنوان یک عامل بازدارنده عمل می‌کنند. تالاب‌ها اکوسیستم‌هایی هستند که نقش بسیار مهمی در جلوگیری از گرمایش کره زمین دارند. در میان این 42 نوع تالاب یک نوع آن با عنوان تالاب «چمن‌زارهای مرطوب» شناخته می‌شود. این نوع تالاب‌ها حدود سه درصد از مساحت کل کره‌زمین را دربر می‌گیرد. در حالی که یک‌سوم کل کربن موجود در بستر خشکی کره زمین را در خود تثبیت کرده‌اند. از این داده‌ها می‌توان یک نتیجه منطقی گرفت؛ اگر این تالاب‌ها آسیب ببینند، چندین برابر کربنی که اکنون از سوخت‌های فسیلی به سمت اتمسفر متصاعد می‌شود، به سوی آن روانه خواهد شد.20 درصد گرمایش کره زمین ناشی از عواملی است که انسان در آن نقش دارد و در اثر تخریب همین تالاب‌های چمن‌زارهای مرطوب اتفاق افتاده است. این تالاب‌ها به سرعت در حال تخریب هستند. در نتیجه تخریب آنها، گاز متان تولید می‌شود؛ گازی که در گرمایش کره زمین به شدت تاثیرگذار است.
کنوانسیون رامسر از بیش از چهار دهه قبل تاکنون، در سطح جهانی نهضتی را برای حفاظت از تالاب‌ها به راه انداخته است. این کنوانسیون در سال 1971 راه‌اندازی شد و خوشبختانه کشور ایران از موثرترین اعضای این نهضت است. کنوانسیون رامسر 2150 تالاب با مجموع مساحت 210 میلیون هکتار را به عنوان تالاب‌هایی که ارزش جهانی دارند در 169 کشور به ثبت رسانده است. این تعداد عضو، دربرگیری بسیار بالای یک معاهده جهانی را نشان می‌دهد. با دیدن تالاب‌های ثبت‌شده متوجه می‌شویم که جریان وسیعی در دنیا برای محافظت از تالاب‌ها به راه افتاده و وسعت زیادی از تالاب‌های دنیا در شمول مقررات این کنوانسیون قرار می‌گیرند. کنوانسیون رامسر راهبردها و اقدامات زیادی را برای حفاظت از تالاب‌ها در نظر گرفته که در قالب فعالیت‌های احیایی، آموزشی، ترویجی، مشارکتی و پژوهشی صورت می‌گیرد. این فعالیت‌ها جریان شبکه‌ای قابل توجه و تاثیرگذاری در جهان ایجاد کرده که به تبادل اقدامات و برنامه‌های مختلف کشورها می‌انجامد. توصیه می‌شود کشور ایران کماکان در این کنوانسیون که به نام شهری از شهرهای کشورمان در جهان شناخته می‌شود، فعالیت‌های سازنده خود را پیش بگیرد. متاسفانه
تالاب‌های کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه‌یافته معمولاً در آسیب جدی قرار دارند. اندونزی یکی از کشورهایی است که تالاب‌های آن در معرض خطر جدی است. همچنین تالاب‌های ساحلی بعضی از کشورها مثل امارات متحده عربی به شدت در معرض آسیب قرار دارند. این کشورها با رفتن به سوی اقداماتی که اصطلاحاً به آن خشک‌کردن دریا می‌گویند، تالاب‌های ساحلی خود را به طور جدی به خطر انداخته و به آن خسارت زده‌اند. این فعالیت باعث نابودی بخشی از تالاب‌ها شده است. برخی دیگر از تالاب‌های کره زمین، در مناطق خشک و نیمه‌خشک قرار دارند و در اثر گرمایش کره زمین در معرض خطر قرار دارند. تالاب‌های کشور ایران از آن جمله‌اند و به دلیل از دست رفتن منابع آب بالادست وضعیت مناسبی ندارند چرا که اکثر این تالاب‌ها در پایاب رودها قرار گرفته‌اند. همچنین بعضی از تالاب‌های دنیا در معرض گونه‌های مهاجم قرار دارند و به این دلیل دچار آسیب می‌شوند. سنبل آبی، آزولا و ماهی تیلاپیا سه گونه از حیات‌وحش هستند که گونه‌های مهاجم تالاب‌های ایران را تشکیل می‌دهند. مساله دیگری که تالاب‌ها را تهدید می‌کند، پساب‌های صنعتی، خانگی، کشاورزی و شهری است. تنوع تالاب‌ها در ایران
بی‌نظیر است. در ایران ۲۵۰ تالاب را شناسایی کرده‌ایم که ۸۴ تالاب از این تعداد مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. ۳۵ تالاب از میان تالاب‌های مطالعه‌شده را در قالب ۲۴ عنوان به کنوانسیون تالاب‌ها به عنوان تالاب‌هایی با اهمیت جهانی معرفی کرده‌ایم. موضوع تالاب نسبتاً جدید است. ۲۵ سال پیش هنوز متولی برای مدیریت تالاب‌ها مشخص نشده بود و نمی‌دانستیم جزو وظایف سازمان جنگل‌ها و مراتع است یا حفاظت محیط زیست و البته ارزش‌های آن نیز برای ما و بسیاری از کشورها مشخص نشده بود. بسیاری از تخریب‌هایی که در تالاب‌ها صورت گرفته است در همان دورانی بوده است که ارزش آنها مشخص نشده بود و این نوع تخریب‌ها حتی در کشورهای توسعه‌یافته نیز اتفاق می‌افتاد. نکته مهم و قابل توجه این است که با توجه به درک ارزش حیاتی این گنج طبیعی، در سال‌های آینده در سطح ایران و جهان برای حفاظت از آنها تعلل نشود و برای کارهای آسیب‌زا توجیه صورت نگیرد. در این صورت، تالاب بر اثر مدیریت اشتباه تخریب نخواهد شد. دخالت‌های انسانی علت اصلی خشک شدن تالاب‌های کشور است که خشکسالی نیز مزید بر علت است. به‌عنوان مثال تالاب بختگان، تالابی فصلی است و در تابستان حدود 70 درصد آب
آن خشک می‌شد. اما امروزه مساله مهم طولانی شدن مدت زمان و شدت خشکی تالاب‌های فصلی است که از یک تا دو ماه به هفت تا هشت ماه افزایش یافته است. بر اساس آماری که در دست است حدود 40 تالاب کشور بین 50 تا 90 درصد دچار خشکی خارج از روال طبیعی شده‌اند، به‌عنوان مثال دریاچه ارومیه در استان آذربایجان غربی 90 درصد، گاوخونی استان اصفهان 90 درصد، پریشان در شهرستان کازرون در استان فارس 80 تا 90 درصد و مهارلو در استان فارس 100 درصد خشک شده‌اند. دخالت انسانی به شکل برداشت بی‌رویه از منابع آبی، علت اصلی خشک شدن تالاب‌هاست و از آنجا که در دوران خشکسالی ایران نیز قرار داریم، این دو عامل دست به دست هم داده تا بین 90 تا 100 درصد مساحت برخی تالاب‌های کشور را خشک کند. برنامه ملی با همت همگانی و مشارکت عمومی، تنها راه مقابله با از بین رفتن این ثروت عظیم طبیعی است. استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد در کنار افزایش آموزش‌های عمومی از سنین پایین، در این زمینه بسیار موثر است. اینکه همه بدانند برخی منابع طبیعی ما، امکان جایگزین شدن ندارند و حتی منافع شخصی آنان ایجاب می‌کند نسبت به حفظ و صیانت از تالاب‌ها، حساس باشند.
در کنوانسیون رامسر، 42 نوع تالاب تعریف شده که 41 نوع آن در ایران وجود دارد. 169 کشور عضو این کنوانسیون در دوم فوریه 2010، روز جهانی تالاب‌ها را پایه‌گذاری کردند. نزدیک به دو هزار تالاب بااهمیت بین‌المللی در سطح جهان در این کنوانسیون به ثبت رسیده و انگلیس، مکزیک و استرالیا در صدر قرار دارند. ایران، یونان و جمهوری چک تالاب‌های بیشتری در فهرست قرمز دارند اما نزدیک به 20 کشور نیز توانسته‌اند با بهبود شرایط اکولوژیک، تالاب‌های خود را از فهرست قرمز خارج کنند. تالاب‌ها -گهواره‌های تنوع‌زیستی در جهان- با فراهم کردن آب و قابلیت زادآوری اولیه نقش مهمی در بقای گونه‌های بی‌شماری از گیاهان و جانوران وابسته به خود ایفا می‌کنند. تنوع گونه‌ای از پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی‌مهرگان، وابسته به این گنج طبیعی است؛ آنها ذخیره‌گاه مواد ژنتیکی برای گیاهان و جانورانی هستند که حیات انسان‌ها نیز به حیات آنها گره خورده است.
دیدگاه تان را بنویسید