کوچ‌نشینان اندر خم کوچ

با وجود همه تغییرات در سبک زندگی ایرانیان اما هنوز هم هستند کسانی که زندگی عشایری را بر یکجانشینی ترجیح می‌دهند. تعداد آنها در ایران به بیش از یک میلیون و 200 هزار ایرانی شامل 214 هزار خانوار می‌رسد. خانوارهایی که 24 میلیون دام دارند و به وسیله آنها بخش قابل توجهی از نیازهای اقتصاد ایران را پاسخ می‌دهند. اما چه شده است که این 214 هزار خانوار همچنان میل به کوچ‌نشینی دارند؟ آیا اصلاً تعداد آنها در سال‌های اخیر کم شده است؟ برنامه آنها برای آینده چیست؟ آیا ممکن است از این میزان هم کمتر شوند یا اینکه این تعداد بیشتر هم خواهد شد؟ با اتفاقاتی مثل بحران آب و وقوع خشکسالی و از سوی دیگر کمبود مراتع این اقشار چه باید کنند؟ اگر قرار باشد میزان وابستگی آنها به دامپروری کم شود چه باید کنند و سوالات دیگر همه ابهاماتی است که در مورد جامعه عشایر کشور وجود دارد. ابهاماتی که بخشی از آنها با اعداد و ارقام و بخشی هم با توضیحات مقام‌های مسوول و کارشناسان قابل تبیین هستند. در عین حال در میان این همه ابهام اخیراً شورای عالی عشایر پس از سال‌ها وقفه جلسه تشکیل داد تا حداقل مسائل عشایر برای مقطع زمانی کوتاهی هم که شده در رسانه‌ها مطرح شوند.

بحران آب که رخ داد، خیلی‌ها نسبت به تبعات این بحران در بخش‌های مختلف هشدار دادند، از پس‌لرزه‌های کمبود آب در بخش کشاورزی گرفته تا مصرف آب شرب شهرنشینان و روستانشینان. اما کمتر کسی تاکنون از تبعات این موضوع در قشر عشایر سخن گفته است. کم‌توجهی به چنین موضوع مهمی در قشر عشایر با آن دامنه وسیع‌اش خود نشان می‌دهد که دیگر کمتر کسی انتظار بررسی مسائل دیگر حوزه کوچ‌نشینان را دارد. کاستی‌ها در «شناسایی و کددار کردن نقاط استقرار و کانون‌های عشایری» و «استفاده از ظرفیت‌های آبی-خاکی کشور به منظور اسکان و ساماندهی عشایر» به همراه «اثرات خشکسالی‌های اخیر بر تامین آب مورد نیاز مناطق عشایری» و «مشکلات آموزشی و بهداشتی جمعیت عشایری» فهرست تعداد معدودی از مسائلی است که کوچ‌نشینان با آنها درگیرند. این فهرست مشکلات 20 دی‌ماه امسال روی میز شورای عالی عشایر قرار گرفت تا همه مسوولان مرتبط (از معاون اول رئیس‌جمهور گرفته تا وزرای جهاد کشاورزی و راه و رئیس سازمان برنامه و بخشی دیگر از مقامات دولتی) به اتفاق تصمیم‌هایی برای عشایر کشور بگیرند. در این جلسه اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور عنوان کرد: باید با آسیب‌شناسی دقیق برنامه‌های قبلی، در برنامه ششم توسعه کشور به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که مشکلات و دغدغه‌های عشایر کشور را برطرف کنیم. به نظر می‌رسد مهم‌ترین تصمیم این شورا همین موضوع قابل اشاره معاون اول رئیس‌جمهور باشد که قرار است در برنامه ششم توسعه به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که مشکلات و دغدغه‌های عشایر برطرف شود. پس از این هم تفاهمنامه‌ای بین معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری و وزارت جهاد کشاورزی امضا شد که بر اساس آن قرار است نقش زنان روستایی و عشایری در توسعه پایدار کشاورزی و روستایی تقویت شود و از اشتغال زنان روستایی و عشایری حمایت و دسترسی زنان روستایی و عشایری به منابع مالی و اعتباری تسریع و تسهیل شود. علاوه بر این، پس از جلسه شورای عالی عشایر بود که اعلام شد 50 میلیارد تومان در سال‌های 1393 و 1394 به تشکل‌های این حوزه اختصاص می‌یابد و 170 میلیارد تومان نیز از منابع صندوق توسعه ملی برای طرح زنجیره تولید که عمدتاً در پرواربندی دام سبک اجرا می‌شود در نظر گرفته خواهد شد. با این حال باید دید این رویه حمایت‌ها چقدر می‌تواند نیازهای فهرست‌شده عشایر در شورای عالی عشایر را برطرف کند و این جامعه به ابهامات پیش‌رویش چه پاسخ‌هایی خواهد داد.