۱۰ روز پرتلاطم فستیوال سینمایی ایران
اقتصاد، هنر و سینما در جشنواره سی و چهارم
جشنواره فیلم فجر در ایستگاه سی و چهارم؛ رویدادی که حتی نفس برگزاری و تداوم سه دههای آن برای حوزه فرهنگ که مشهور به ناپایداری و رکود است، فرصتی مغتنم و از جهات زیادی استثناست.
جشنواره فیلم فجر در ایستگاه سی و چهارم؛ رویدادی که حتی نفس برگزاری و تداوم سه دههای آن برای حوزه فرهنگ که مشهور به ناپایداری و رکود است، فرصتی مغتنم و از جهات زیادی استثناست. جشنوارههای دیگری مانند موسیقی و تئاتر فجر هم برگزار میشوند که در جای خود دارای اهمیت بسیار بالایی هستند اما مدیوم سینما به دلیل فراگیری و ارتباط با گروههای مختلف اجتماعی، همچنان با گرما، استقبال و تحرک بسیاری مواجه میشود. جشنواره فیلم فجر، حالا پسوند بینالمللی خود را کنار گذاشته و آن را به جشنوارهای مجزا داده است؛ به قول برخی مدیران فرهنگی، از دل جشنواره باسابقه سینمایی ایران، چند جشنواره دیگر زاده شده است. از نخستین دوره جشنواره تا به امروز، حضور دولتهایی با سلایق و شیوههای سیاسی و فرهنگی مختلف، بر این رویداد فرهنگی-سینمایی تاثیر مستقیم داشته و سینماگران هم معمولاً از دولتهایی با گرایشهای باز فرهنگی، حمایت بیشتری کرده یا در چنین ادواری، میل و اشتیاق بیشتری برای فیلمسازی داشتهاند. با وقوع انقلاب اسلامی، تغییرات فرهنگی کشور به سینما هم رسید و ریلگذاری تازهای برای این رسانه فراگیر انجام گرفت. تاسیس بنیاد سینمایی فارابی به
عنوان متولی حمایت مالی از آثار سینمایی، نشان از علاقهمندی دولت به اعمالنظر در این حوزه داشت. به تدریج با کاهش درآمدهای دولتی و فربه شدن نهادهای وابسته به ساختار رسمی در دولت و سایر بخشها، هزینههای جاری به اعداد نگرانکنندهای نزدیک شد و دفاع از خصوصیسازی در همه عرصهها حداقل در مواضع ظاهری مسوولان، شنیده میشد. در کنار اینها اهمیت هنر مستقل و غیرسفارشی که در چارچوب قوانین کشور، به دنبال زوایای جدید از مسائل جامعه است، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. با این حال صرف نظر از اهمیت بیبدیل فرهنگ و محصولات فرهنگی و اثر آن بر رشد و توسعه کشور، سینما به عنوان یک صنعت، وابستگی زیادی به گیشه و چرخه فروش دارد و درست در همینجا، عناصر مهم «مخاطب» و «حامیان مالی» خود را نشان میدهد. چرخه مالی سینما مسالهای است که در سالهای اخیر و با افت حضور مردم در سالنها، همه را به تکاپو انداخته است. جشنواره فجر به عنوان ویترین سینمای ایران به دنبال ایجاد نشاط و ساختن سال خوب سینمایی برای مردم است اما اگر شرط لازم باشد، هرگز شرط کافی نیست. در تحلیل چرایی وضعیت فعلی سینما، عدهای مشکل را در کاهش تعداد فیلمنامههای خوب و گروهی
دیگر در سختگیریهای شورای پروانه ساخت و نمایش و تاثیرپذیری بخش هنر از برخی نهادهای بیرون از سینما ارزیابی میکنند. بخشی دیگر از اهالی فرهنگ، لطمه دوران احمدینژاد به این حوزه و آسیب دیدن اعتماد متقابل هنرمند-دولت را در فهرست دلایل خود جای میدهند و تعدادی دیگر از سینماگران، حضور رسانههای جدید از سریالهای دوبلهشده شبکههای فارسیزبان تا ظهور رسانههای خانگی را بر ذائقه مردم اثرگذار میدانند. اقتصاددانان هم از منظر «کلان»، تقاضای جامعه برای کالای فرهنگی را متاثر از سطح درآمد و قدرت خرید آنان ارزیابی میکنند که در این صورت و با توجه به فضای کسب کار، رشد اقتصادی، نرخ رشد دستمزدها و سایر شاخصهای اقتصادی، نباید از کاهش رفتن مردم بهویژه خانوادهها به سینما تعجب کرد. هزینه رفتن یک خانواده چهارنفره به سینما را باید در یک «بسته» فرهنگی یا تفریحی که در کنار آن، مخارج دیگری از رفت و آمد تا رستوران و... هم خودنمایی میکنند که برای بسیاری از دهکهای درآمدی، قابل پرداخت نیست، در نظر گرفت. پس از روی کار آمدن دولت یازدهم و امیدی که در جامعه شکل گرفت، با وجود میراث اقتصادی دولت گذشته و پایدار ماندن شرایط تحریم، دخل
سینما رونق بیشتری گرفت. از سوی دیگر کاهش بودجه بنیاد سینمایی فارابی به یکسوم دولت احمدینژاد، انضباط مالی و سختگیری در اعطای تسهیلات به فیلمها را افزایش داد با این حال امسال، فارابی از حدود 70 فیلم که 22 فیلم آن توسط فیلمسازان آیندهدار و تحصیلکرده جوان - موسوم به فیلم اولیها- ساخته شده است، آمار قابل تحسینی را نشان میدهد. تاکید بر حضور بخش خصوصی هم هرچند ترجیعبند کلام مسوولان فرهنگ و هنر دولت روحانی است اما همه میدانند تا سودده نشدن این بخش، یا دولت همچنان حامی اصلی است یا نهادهای ریز و درشت فرهنگی دیگر که بودجههای قابل توجه دارند، دست به ساخت فیلم میزنند که نتیجه آن به دلیل پارهای سفارشها، چندان مطلوب نبوده است. رئیس سازمان سینمایی در اظهارنظری، فروش سالانه سینمای ایران را اینگونه تشریح کرده است: «در چهار سال دولت دهم، عدد مخاطبان به زیر هفت میلیون نفر و فروش سینماهای سراسر کشور به زیر ۳۰ میلیارد تومان رسیده بود که این زنگ خطر و یأس کامل برای سرمایهگذاران محسوب میشد. در سال ۹۳، ۷۰ درصد افزایش مخاطب داشتیم. در آغاز دولت یازدهم، زیر ۲۰۰ سینمای فعال در سراسر کشور داشتیم و امروز ۳۲۲ سینمای فعال
داریم و چند سالن از سوی بخش خصوصی در حال ساخت است. ما به یک جمعبندی قطعی رسیدیم که پردیسهایی مانند کوروش میتوانند به اقتصاد سینما کمک کنند و هر سرمایهگذاری را که میبینید نشانی مجتمع کوروش را بدهید. آمدن بخش خصوصی به سینما نویدبخش است و در این صورت ارتباط مردم با سینماگران موثر بوده و فیلمسازان برای مردم فیلم خواهند ساخت. همه سینماهای کشور با همراهی ادارات کل دیجیتال شد که اتفاق خوبی بود و سالندارهایی که همواره در شهرستانها ناراضی بودند امروز به دلیل فروش آثار سینمایی راضی هستند. این نشانهای است که سینما به سبد خانوار در حال بازگشت است». او فروش سینما در سال جاری را هم 40 درصد بیش از سال گذشته ذکر کرد و میانگین 60 میلیارد تومان در سال را برای آن در نظر گرفت؛ موضوعی که به باور این مدیر سینمایی، تضمین بازگشت سرمایه سرمایهگذاران و سازندگان پردیسهای سینمایی در بخش خصوصی را تضمین میکند. با این حال همه با این خوشبینی به ماجرای سینمای ایران نگاه نمیکنند و در ماههای اخیر، اظهارنظرهای زیادی درباره ورشکسته بودن سینما در ایران صورت گرفت که واکنشهای زیادی در پی داشت. حالا در چنین شرایطی، جشنواره سی و
چهارم فجر آغاز شده و امید به دیدن صفهای علاقهمندان در مقابل سینماهای شهرهای برگزارکننده جشنواره را افزایش داده است.
با ورشکستگی موافق نیستم
مراسم افتتاحیه جشنواره فیلم فجر در تالار وحدت تهران، فرصتی بود تا بالاترین مقام فرهنگی دولتی در ایران یعنی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، درباره اقتصاد سینما و اهمیت جشنواره فجر سخن بگوید و پاسخ خود به سینماگرانی را که سینمای ایران را ورشکسته میدانند، بیان کند: «سینما در جهان امروز، نماد قدرت نرم و هوشمندی و نگاه ما به توسعه سینما نگاهی به آینده است؛ با چنین نگاهی سیاستهای سینمایی این دوران طراحی شده است. برای نخستین بار بیش از 200 فیلم متقاضی حضور در جشنواره بودند و تاکنون چنین استقبالی در هیچ دورهای وجود نداشته است. این عبارت را که گاهی گفته میشود سینمای ایران صنعتی ورشکسته است به هیچ عنوان قبول ندارم. در یک صنعت ورشکسته، این همه علاقهمند و تولید بدیع معنا ندارد. خانه سینما فعال است، مشکلات مربوط به سالنهای نمایش تا حدود زیادی برطرف شده و گیشهها هم رونق گرفتهاند. آشتی مردم با سینما دیگر یک آرزو نیست بلکه یک واقعیت است. 650 میلیارد ریال فروش گیشه تا پایان دیماه سال جاری امیدآفرین است. تشکیل گروه هنر و تجربه، گروه کودک و نوجوان، تاسیس مدرسه ملی
سینمای ایران که از سال 95 پذیرش دانشجو خواهد داشت، از جمله این اقدامات مهم است. پس از یک سال و نیم تلاش به زودی آغاز به کار شبکه وی اُ دی (VOD) را جشن خواهیم گرفت. با راهاندازی وی اُ دی بسیاری از نگرانیهای جوانان خوشذوق مستندساز و تولیدکنندگان فیلمهای کوتاه و انیمیشن برطرف خواهد شد. هنرمند نباید در برابر شکافها و ناهنجاریهای آزاردهنده اجتماعی سکوت کند، دیدن برخی از صحنهها بر پرده سینما ممکن است نازیبا و ناراحتکننده هم باشد و حتی اثرات نامطلوبی بر برخی طیفها بگذارد اما دستکم وجدان عمومی را نسبت به حقایق موجود و وقایع زیرپوستی روشن میکند. جشنواره فیلم فجر بعد از 34 دوره وارد دوران پختگی خود شده است و از مقررات و ضوابط محکم و دقیقی در بخشهای فراخوان، هیاتهای انتخاب، هیاتهای داوری، و نحوه برگزاری برخوردار است.»
استفاده از وام فارابی تا مشارکت بخش خصوصی
علیرضا تابش مدیر عامل بنیاد سینمایی فارابی خبر از آن داده که در سال سینمایی 94، حدود 70 فیلم در لیست حمایت این بنیاد بودهاند و از این تعداد ۳۷ اثر فرم حضور در سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر را پر کردند که 13 فیلم آن توسط هیات انتخاب، مجوز راهیابی به بخشهای مختلف جشنواره را دریافت کرد. فارابی به دو صورت اعطای تسهیلات وام یا مشارکت در تولید از آثار سینمایی حمایت کرده و تنها دو فیلم «نفس» به کارگردانی نرگس آبیار و «امکان مینا» ساخته کمال تبریزی که هر دو در بخش «سودای سیمرغ» جشنواره حضور دارند، در لیست فیلمهایی که فارابی در آن «مشارکت» داشته، قرار گرفتهاند. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم با اپراتور سوم تلفن همراه -رایتل- مانند سال گذشته به حمایت مالی از جشنواره پرداخته است. موضوعی که باعث شد علی جنتی در مراسم افتتاحیه، از علی ربیعی وزیر رفاه قدردانی کند. محمد حیدری دبیر جشنواره در نشست خبری خود، از حضور رایتل حمایت کرد: «با توجه به معذوراتی که در حوزه مالی جشنواره داریم و وضعیت نامناسبی که در این زمینه داریم، ما تلاش کردیم باری
را از دوش جشنواره برداریم و رایتل هم در کنار جشنواره ایستاد. شرکت رایتل از روزهای ابتدایی اعلام آمادگی کرده بود و در حدود 8۰،7۰ درصد بخش مالی جشنواره را بر عهده دارد. جشنواره فیلم فجر به اندازه کافی بزرگ هست و حامی مالی قرار است در کنار آن قرار بگیرد.» شرایط پسابرجام و امکان جذب سرمایه خارجی و پروژههای مشترک با سایر کشورها هم از موضوعاتی است که این روزها درباره آن زیاد صحبت میشود و احتمالاً در جشنواره بینالملل فجر، بهتر میتوان به آن پرداخت.
کدام فیلم، کدام سینماگران؟
امسال از نسل قدیمیتر سینما، کیومرث پوراحمد، ابراهیم حاتمیکیا و کمال تبریزی در جشنواره حضور دارند. تینا پاکروان فیلم متفاوتی ساخته که در روز اول اکران توانست نظر مخاطبان در کاخ جشنواره را جلب کند. اصغر فرهادی کارگردان اسکاری سینمای ایران هم همچنان در حال فیلمبرداری «فروشنده» است که درگذشت یدالله نجفی صدابردار نامآشنای آن، در روزهای اخیر خبرساز شد. بهمن فرمانآرا، رسول صدرعاملی، داریوش مهرجویی و مسعود کیمیایی، فیلمی نساختهاند و از فریدون جیرانی که عضو هیات انتخاب بود گرفته تا سیروس الوند، بهروز افخمی، رخشان بنیاعتماد، تهمینه میلانی، مسعود جعفریجوزانی، کامبوزیا پرتوی، همایون اسعدیان، علیرضا داودنژاد، علیرضا رئیسیان، احمدرضا درویش، ابوالحسن داوودی و مازیار میری که طی سالهای اخیر در جشنواره حضوری نسبتاً فعال داشتند، غایب هستند. کارگردانان جوان مانند علیرضا امینی، محسن امیریوسفی، بهرام توکلی، امیر ثقفی، سامان سالور، روحالله حجازی، علی عطشانی و شهرام شاهحسینی هم در جشنواره حاضر نیستند و حتی رضا عطاران که قصد داشت با دراکولایش در این جشنواره به
عنوان کارگردان حاضر باشد از فیلتر هیات انتخاب نتوانست عبور کند. بازیگران پیشکسوت مانند علی نصیریان، عزتالله انتظامی، جمشید مشایخی، داود رشیدی، داریوش ارجمند و سعید راد، در فیلمی بازی نکردهاند و حمید فرخنژاد، ترانه علیدوستی، نیکی کریمی، مصطفی زمانی، فاطمه معتمدآریا، صابر ابر، رویا تیموریان، گلاب آدینه، ویشکا آسایش، میترا حجار، محسن تنابنده، پارسا پیروزفر، نگار جواهریان و... هم در فیلمی حضور ندارند. با این حال سیامک صفری با سه فیلم «آخرین بار کی سحر رو دیدی»، «امکان مینا» و «نفس» و نوید محمدزاده با «خشم و هیاهو»، «لانتوری» و «ابد و یک روز» منتظر نشستن سیمرغ روی شانههای خود هستند. امیر جعفری سه فیلم روی پرده دارد و در «زاپاس»، «اژدها وارد میشود» و «من» جلوی دوربین رفته است. رضا کیانیان در «بارکد» و «کفشهایم کو»، آتیلا پسیانی با «آخرین بار کی سحر رو دیدی» و «نیمهشب اتفاق افتاد»، محمدرضا فروتن در «عادت نمیکنیم» و «نقطه کور»، علی مصفا در «وارونگی» و «خانهای در خیابان چهل و یکم» در بخشهای مختلف از سودای سیمرغ تا نگاه نو حاضر هستند. در میان بازیگران زن هم هانیه توسلی، مریلا زارعی، بهناز جعفری، شبنم
مقدمی، سهفیلمه هستند و رویا نونهالی، باران کوثری، سحر دولتشاهی، ریما رامینفر و ساره بیات در دو فیلم حاضر در جشنواره جلوی دوربین رفتهاند. اما تکفیلمهها هم کم نیستند. پرویز پرستویی، پریوش نظریه، امیر آقایی و فرهاد قائمیان با «بادیگارد»، رضا عطاران با «آبنبات چوبی»، فریبرز عربنیا و ژاله صامتی با «آخرین بار کی سحر رو دیدی»، مینا ساداتی با «امکان مینا»، بهرام رادان و پژمان بازغی با «بارکد»، هدایت هاشمی با «به دنیا آمدن»، طناز طباطبایی با «خشم و هیاهو»، فرهاد اصلانی با «دختر»، هنگامه قاضیانی با «دلبری»، اکبر عبدی، محمدرضا شریفینیا و اسماعیل خلج با «رسوایی ۲»، جواد عزتی با «زاپاس»، مهدی هاشمی با «سیانور»، جمشید هاشمپور و مهران احمدی با «نفس»، هدیه تهرانی با «عادت نمیکنیم»، مجید مظفری با «کفشهایم کو»، گوهر خیراندیش با «نیمهشب» و پگاه آهنگرانی و فرشته صدرعرفایی با «هفتماهگی» از بازیگران مطرحی هستند که یک فیلم در بخش اصلی جشنواره دارند. با توجه به اتفاقاتی که در خصوص گزینش فیلمهای راهیافته به بخش سودای سیمرغ افتاد برخی بازیگران شاخص و صاحب کارنامه شانس ربودن جوایز اصلی را از دست دادند. پیمان معادی با
«ابد و یک روز»، شهاب حسینی و بیتا فرهی با «برادرم خسرو»، اکبر زنجانپور با «پل خواب»، مهناز افشار با «خانهای در خیابان چهل و یکم»، مسعود کرامتی با «لاک قرمز» و لیلا حاتمی با فیلم «من» تنها در بخش نگاه نو حاضر هستند و شانسی برای دریافت جایزه بازیگری ندارند. همچنین مانی حقیقی هم که «اژدها وارد میشود» را به عنوان فیلمساز در بخش اصلی دارد و نتوانست تنها کارگردان دوفیلمه جشنواره باشد به عنوان بازیگر با «من» در بخش نگاه نو حاضر است. حضور مریم پالیزبان بازیگری که سالها پیش با فیلم «نفس عمیق» وارد سینما شد و بعد به آلمان مهاجرت کرد در فیلم «مالاریا»ی پرویز شهبازی جالب توجه است. اگر فیلم «عروسک خانه» که اتفاقاً فرم شرکت در جشنواره را پر کرده بود به جشنواره میرسید، عنوان بازگشت بزرگ به فریماه فرجامی بازیگر این فیلم تعلق پیدا میکرد که بعد از سالها به سینما برگشته بود اما این فیلم به جشنواره راه پیدا نکرد. جشن 10روزه سینمای ایران، 22 بهمن، برندگان خود را خواهد شناخت و پس از آن میتوان حدس زد، آثار ساختهشده چقدر امکان جذب مخاطب سختگیر امروز سینمای ایران در سال 95 را خواهند داشت.
حاشیههای افتتاحیه فیلم فجر به روایت رسانهها
■ برخلاف جشنوارههای گذشته جایگاهی برای خبرنگاران در نظر گرفته نشده بود و بسیاری از اهالی رسانه در طبقات بالکن مستقر شدند.
■ ردیفهای سالن اصلی به عوامل فیلمهای بخشهای مختلف جشنواره اختصاص داشت که ابتدای هر ردیف با عنوان «بخش» مشخص شده بود.
■ این مراسم برخلاف رایج در رأس زمان اعلامشده، ساعت 19 با قرائت قرآن به صورت گروهی به وسیله پنج قاری آغاز شد.
از بخشهای ابتدایی برنامه کامل شدن سیمرغ جشنواره با اجرای گروهی بر روی سن بود که پس از کامل شدن متلاشی شد و در تصاویر روی الئیدیهای کنار سالن، خسرو شکیبایی در تصاویری مربوط به تیزر دورههای قبل جشنواره، تحویل سال نو سینمای ایران را اعلام کرد.
■ صحبتهای دبیر جشنواره به صورت تصویری پخش شد و بعد از اتمام آن محمد حیدری با سبدی از گل روی سن آمد و پس از قرار دادن آن در مقابل سن به اجرای متنی پرداخت.
■ دکور این دوره افتتاحیه در سه زاویه طراحی شده بود که در بخشهایی از مراسم تغییر میکرد؛ در یک طرف هفت صندلی سینما، در طرف دیگر نیمکت و در طرفی نیز که در بزرگداشتها استفاده شد تونلی طراحی شده بود که سینماگران از داخل آن روی سن میآمدند.
■ اولین سیمرغ این دوره جشنواره به عکس اختصاص داشت که برگزیده این بخش در بالکن حضور داشت و دقایقی برای رسیدن او به روی سن به طول انجامید.
■ محسن امیریوسفی دومین برگزیده اعلامشده بود که همزمان با اعلام نام او وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وارد سالن شد. صحبتهای این کارگردان بارها با تشویق حاضران همراه شد.
■ بهرغم مباحثی که در خصوص تخلف آییننامهای بخش اقلام تبلیغی مطرح شده بود در نهایت سیمرغ این بخش به یک فیلم مستند تعلق گرفت و برگزیده آن با لباس محلی روی سن حاضر شد.
■ با وجود اینکه اعلام شده بود این مراسم سخنرانی نخواهد داشت اما حجتالله ایوبی بیش از هشت دقیقه برای حاضران سخنرانی کرد و اعلام کرد قرار است همه صحبتها در این مراسم انجام شود تا اختتامیهای بدون سخنرانی داشته باشیم.
■ در بخشهایی از مراسم تیزرهای آموزشی مربوط به رانندگی و کتابخوانی پخش شد و در بخشهایی هم تصاویر مربوط به جشنواره کتابخوانی دانشآموزان با تصاویر پرویز پرستویی که در بخشهایی از این تصاویر این بازیگر ترانه «ای ایران» را اجرا کرد، پخش شد.
■ برای بزرگداشت مهدی فخیمزاده و محمدمهدی دادگو، مهناز افشار برای اجرا در کنار احسان کرمی قرار گرفت که در ابتدای سخنانش مطالبی را که باید قرائت میکرد فراموش کرد.
■ او همچنین با اشاره به فاطمه معتمدآریا در مراسم گفت: سلام به امید برای پایان خودسریها و سلام به بانوی سینمای ایران.
■ همچنین در فیلمی که از مهدی فخیمزاده پخش شد، او با اشاره به بزرگداشتش گفت: زمانی برای سینما سبزیخوردن بودیم و حالا تبدیل به چلوکباب شدهایم.
■ برای بزرگداشت رضا کیانیان و رویا تیموریان؛ بهرام رادان به عنوان مجری در کنار احسان کرمی قرار گرفت.
■ فاطمه معتمدآریا که بارها در مراسم از سوی سینماگران مورد تقدیر قرار گرفت برای بزرگداشت رضا کیانیان هم با عنوان گلبانوی سینمای ایران روی سن دعوت شد که کرمی در واکنش به حضور مکرر معتمدآریا گفت: خانم معتمدآریا امشب رکورددار حضور روی سن است.
■ در بخشی از مراسم کاتالوگ جشنواره که به صورت دایره طراحی شده است، به وسیله احسان کرمی معرفی شد.
■ رویا تیموریان هم از علی جنتی برای حمایت از فاطمه معتمدآریا قدردانی کرد.
■ این مراسم در ساعت 22:10 با اعلام آغاز جشن رفاقت و عشق و هنر به وسیله بهرام رادان به پایان رسید.
دیدگاه تان را بنویسید