خلبان یک‌ها بیکار نیستند

صحبت از آمار بیکاری خلبانان که می‌شود، سریعاً به سراغ تفکیک رده‌های آموزش خلبانی می‌روند. رده‌بندی‌ای که بر اساس آن شاید عده‌ای دوره خلبانی را گذرانده باشند و مدرکی بین‌المللی دریافت کرده باشند، اما نمی‌توانند به عنوان خلبان یا کمک‌خلبان هواپیماهای سنگین و مسافری در شرکت‌های هواپیمایی به استخدام درآیند. «کاپیتان حمیدرضا پهلوانی»، رئیس سابق سازمان هواپیمایی کشوری به آمار سال 1392 سازمان هواپیمایی کشوری اشاره می‌کند که بر مبنای آن تا آن سال حدود 900 نفر در کشور دوره‌های مختلف خلبانی را گذرانده‌اند که بخشی از اینها تنها دوره‌های ابتدایی خلبانی را گذرانده‌اند. پهلوانی ادعا می‌کند تقریباً هیچ خلبان یکی در کشور نیست که مدرک بین‌المللی ATPL را دریافت کرده باشد اما بیکار باشد. چرا که تقاضای کار برای این خلبانان نه‌تنها در داخل که در بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی خارجی نیز وجود دارد. متن این گفت‌وگو به این شرح است.

درست است، چند وقتی است که صحبت‌هایی در این زمینه شده که باید در مورد آن توضیحاتی بدهم. ببینید؛ در سازمان هواپیمایی چند رده پروازی تعریف و تعیین شده که به دانش‌آموختگان خلبانی اختصاص پیدا می‌کند. نخستین رده پروازی PPL است که دریافت‌کنندگان این مدرک دارای حداقل تجربه پروازی هستند و این مدرک مخصوص پرواز با هواپیماهای سبک است. متقاضیان این دوره خلبانی هم اغلب کسانی هستند که برای تفریح یا کارهای شخصی خودشان دوره را سپری می‌کنند. در واقع PPL یک مدرک پایه پروازی به شمار می‌آید. رده بعدی هم ‌رده‌ای است که در آن مدرک CPL که مقداری تجربه بیشتری را می‌طلبد، به دانش‌آموختگان اختصاص می‌یابد. فردی که این دوره را سپری کرده باشد می‌تواند مدرک PPL هم داشته باشد.

رده بعدی هم جایی است که خلبان یک مدرک بین‌المللی دریافت می‌کند، یعنی مدرک IR که با گذراندن این دوره و دریافت مدرک آن می‌تواند در شرکت‌های هواپیمایی معتبر پرواز داشته باشد، البته عمدتاً به عنوان کمک‌خلبان. در نهایت هم ‌رده خلبان یک است که افراد با دریافت مدرک بین‌المللی ATPL می‌توانند به عنوان خلبان در شرکت‌های داخلی و خارجی پرواز داشته باشند.

با این حساب آمارهایی که از بیکاری خلبانان عنوان شده می‌تواند شامل تمام دانش‌آموختگان در هر یک از این دوره‌ها باشد، در حالی که برخی از اینها مانند افرادی که دوره پروازی PPL را گذرانده‌اند، رسماً و قانوناً اجازه پرواز به عنوان خلبان یا حتی کمک‌خلبان را ندارند؟

بله، فکر می‌کنم برآوردهایی که مطرح شده شامل تمام افرادی باشد که در هر یک از این دوره‌های پروازی آموزش دیده‌اند. طبق آماری که سازمان هواپیمایی کشوری در سال 1392 منتشر کرد، مجموع دارندگان این مدارک شامل تمام افرادی که تا آن زمان هر یک از این دوره‌های یاد شده را گذرانده بودند، شامل 900 نفر می‌شده است. اما از آن سال تاکنون احتمالاً تعداد بیشتری به جمع دانش‌آموختگان دوره‌های یاد شده اضافه شده باشد.

این در حالی است که فردی که مدرک PPL و CPL را داشته باشد چه در ایران و چه در سایر کشورها تنها اجازه پرواز با هواپیماهایی مخصوص و با یک وزن مشخص را دارد؛ شرایط پرواز برای این افراد مقداری محدود است. مشخصاً در ایران هیچ شرکت هواپیمایی‌ای وجود ندارد که افرادی با این مدرک را جذب کند چرا که پرواز با این مدرک عمدتاً برای شرکت‌های تجاری است که هواپیماهای سبک با وزن پایین‌تر را در اختیار دارند.

یعنی عملاً ایجاد اشتغال برای این افراد (دانش‌آموختگانی که مدرک PPL و CPL را دارند) در صنعت هواپیمایی ایران با توجه به نبود فضای مستعد برای گسترش پروازهای تجاری، وجود ندارد؟

در واقع می‌توان این‌گونه گفت که اینها تا زمانی که دوره‌های بعدی را طی نکنند، به عنوان خلبان یا کمک‌خلبان در شرکت‌های هواپیمایی داخلی به کار گرفته نمی‌شوند. اما ممکن است همین افراد در برخی شرکت‌های هواپیمایی در حوزه‌های دیگری غیر از خلبانی به کار گرفته شوند. ممکن است حتی بخشی از برآوردهایی که از بیکاری خلبانان مطرح شده مبنی بر همین مساله باشد که بسیاری از این دانش‌آموختگان مشغول به کار هستند (حتی در شرکت‌های هواپیمایی) اما نه به عنوان خلبان. این افراد با مدرک بین‌المللی‌ای که به آنها داده می‌شود در سایر کشورها که فضا برای پرواز با هواپیماهای سبک تجاری بیشتر فراهم است، می‌توانند پرواز کنند که باز هم وضعیت پرواز آنها محدود به یکسری هواپیماهای خاص خواهد بود.

به این ترتیب همین دانش‌آموختگان که دوره‌های اولیه را طی کرده‌اند با ارتقای وضعیت خود و طی کردن دوره‌های تکمیلی می‌توانند به عنوان خلبان راحت‌تر جذب بازار کار شوند؟

هر یک از دانش‌آموختگان برای طی کردن هر دوره و دریافت مدرک بین‌المللی آن هزینه و زمان مشخصی را باید صرف کنند. به عنوان نمونه برای گذراندن دوره CPL و دریافت مدرک بین‌المللی آن باید حدود 150 میلیون تومان هزینه کرد که این دوره حدود دو سال زمان می‌برد. دانش‌آموخته با این شرایط نخستین مدارک پروازی خود را دریافت می‌کند. افرادی که این مدارک را دریافت می‌کنند اصولاً تشویق می‌شوند تا دوره‌های بعدی را هم طی کنند اما باید برای اشتغال آنها هم برنامه‌ریزی کرد. در حال حاضر تعداد افرادی که به دوره‌های خلبانی می‌آیند رو به افزایش است. از یک طرف سازمان هواپیمایی نمی‌تواند میزان پذیرش و صدور گواهینامه‌های مختلف خلبانی را کاهش دهد زیرا این اقدام برخلاف استراتژی و اهداف صنعت هوایی کشور است. از سوی دیگر ادامه این روند هم با توجه به افزایش گرایش به این حوزه، می‌تواند به مازاد عرضه نیروی کار بر تقاضا بینجامد. در این خصوص باید برنامه‌ریزی شود تا به یک تعادل در این زمینه دست یابیم.

به طور کلی شما اعداد و ارقام اعلام شده مبنی بر وجود نزدیک به 1500 تا 2 هزار خلبان بیکار در کشور را تایید نمی‌کنید؟

من فکر می‌کنم آمار واقعی از دانش‌آموختگان خلبانی بیکار (شامل هر چهار دوره آموزشی خلبانی) چیزی نزدیک به هزار نفر باشد. یعنی شامل افرادی که حتی ممکن است تنها دوره PPL و CPL را گذرانده باشند و قانوناً نمی‌توانند خلبان یا کمک‌خلبان هواپیمای مسافری باشند.

با این حال طبق اطلاعات بنده فکر می‌کنم در ایران خلبانانی که آخرین مدرک خلبانی یعنی ATPL را دارند و بیکار باشند شاید به تعداد انگشتان یک دست هم نرسد. حتی من ادعا می‌کنم که آمار بیکاری در سطح خلبان یک صفر باشد. خلبان یک، مدرک بین‌المللی ATPL را دارد که در همه جای دنیا معتبر است و چنین افرادی نه‌تنها در داخل کشور که به راحتی جذب شرکت‌های هواپیمایی در سایر کشورهای دنیا می‌شوند. دارندگان مدارک فوق می‌توانند مدارک خود را با گذراندن یک امتحان کوچک در سایر کشورها، معادل‌سازی کنند.

و در نهایت انتظار افزایش تقاضا برای جذب نیروهای آموزش‌دیده در رشته خلبانی در صورت افزایش ظرفیت ناوگان هواپیمایی، انتظاری واقع‌گرایانه است؟

بله، قطعاً در صورتی که ظرفیت و تعداد ناوگان هوایی ما افزایش یابد می‌توانیم شاهد کاهش آمار بیکاری در این حوزه برای خلبانان باشیم.