برق طلا

بانک مرکزی دو طرح پیش‌فروش سکه در ماه گذشته اجرایی کرد. در مرحله دوم که جزئی از بسته ضدالتهاب ارزی بود، سیاستگذار پولی تلاش کرد تا یک گزینه جذاب سرمایه‌گذاری را ارائه کند. اما آیا تلقی بازار نیز از طرح پیش‌فروش با سیاستگذار همخوانی داشت؟ در این گزارش علاوه بر رصد تحولات بازار سکه و واکنش بازار به طرح پیش‌فروش، میزان جذابیت این طرح مورد بررسی کمی قرار می‌گیرد.

چرایی ورود سیاستگذار به بازار سکه

قیمت سکه در سال جاری، روند پرنوسانی را سپری کرد. سکه تمام بهار آزادی که در ابتدای سال یک میلیون و 206 هزار تومان قیمت خورده بود، تا مرداد نشانه‌ای از یک سال پرتلاطم نداشت. اما از اواسط مرداد سکه وارد فاز افزایشی شد. با شدت گرفتن نوسانات، قیمت سکه تا محدوده یک میلیون و 600 هزار تومان در بهمن‌ماه پیش رفت. به عبارتی بازدهی 30‌درصدی را در هفت ماه عاید سرمایه‌گذاران این حوزه کرد. این در حالی بود که افزایش قیمت چندان برگرفته از عوامل بنیادی نبود. محاسبات نشان می‌داد که سکه در هاله‌ای از یک حباب فرورفته است و قطر حباب ایجادشده نیز زیاد بود. در آخرین روز آبان، سکه بالاترین حباب چهار سال اخیر خود را تجربه کرد. حباب ایجادشده نیاز به دخالت سیاستگذار برای تخلیه داشت. بانک مرکزی در آذرماه وارد عمل شد و تصمیم به حراج سکه در بانک کارگشایی گرفت. حراج سکه توانست حباب بازار را تخلیه و در اوایل بهمن، سکه را به قیمت ذاتی خود نزدیک کند. سکه در بهمن بیش از آنکه با حباب افزایش یابد، از طریق نرخ دلار روند افزایشی را پیش گرفت.

عدم اقبال به پیش‌فروش اولیه

اما سیاستگذار همچنان اصرار بر کاهش قیمت سکه داشت. بر همین اساس، خبر طرح اولیه پیش‌فروش سکه به گوش رسید. بانک مرکزی در حالی تصمیم به پیش‌فروش سکه در نیمه بهمن گرفت که صف حراج به شدت کاهش یافته بود. خرید سکه با اشباع مواجه شده بود و تقاضای کاذب از بازار رخت بر بسته بود. در تصمیم اولیه بانک مرکزی برای پیش‌فروش سکه، کارشناسان معتقد بودند اگر هدف سیاستگذار، جذب نقدینگی است، باید طرحی جذاب را پیش روی مشتریان قرار دهد. اما طرح اولیه فاقد این صفت بود. پیش‌فروش سکه برخلاف حراج متمرکز در تهران نبود و در شعب بانک ملی در سراسر کشور اجرایی می‌شد. از این‌رو می‌توانست بازار گسترده‌تری را در‌بر گیرد. اما سازوکار پیش‌فروش به شکلی بود که چندان از اقبال برخوردار نشد. در این طرح بانک مرکزی در مرحله اول، یک میلیون تومان به عنوان ودیعه از خریدار دریافت می‌کرد و سررسید سکه‌ها نیز در بازه‌های شش‌ماهه و یک‌ساله پیش‌بینی شده بود. مابقی مبلغ با توجه به نرخ خرید روز و با اعمال تخفیف اخذ می‌شد. برای دوره شش‌ماهه تخفیف چهار‌درصدی و برای دوره یک‌ساله تخفیف 9‌درصدی در نظر گرفته شده بود. در چهار روز اول این طرح، حدود 43 هزار سکه فروش رفت. با توجه به اینکه مبلغ ودیعه، یک میلیون تومان بود، مجموعاً حدود 43 میلیارد تومان نقدینگی را از بازار خارج و وارد شبکه بانکی کرد. این در حالی بود که پیش‌بینی یکی از مسوولان بانک ملی از میزان پیش‌فروش سکه، بیش از یک میلیون قطعه بود که بیشتر خطای محاسباتی از سوی تصمیم‌گیران را منعکس می‌کرد.

اما واکنش بازار به پیش‌فروش سکه چه بود؟ در ابتدا تنها در واکنش به خبر پیش‌فروش، عقب‌نشینی 42 هزار‌تومانی در هفتم بهمن‌ماه در قیمت سکه ثبت شد. این افت موجب شده بود تا سکه حمایت یک میلیون و 500 هزار‌تومانی را رو به پایین بشکند. اما رفتار کاهشی تنها در روز بعد از انتشار خبر اتفاق افتاد و در ادامه، قیمت سکه به مدار افزایشی سوق پیدا کرد. طوری که در 14 بهمن، یعنی سه روز پیش از اجرای طرح، سقف 1500 هزار‌تومانی بار دیگر شکسته شد. با اجرای طرح نیز قیمت سکه بی‌اعتنا بود و به روند افزایشی خود ادامه می‌داد. در واقع فشار افزایش نرخ دلار مانع هدف سیاستگذار شده بود. واکنش بازار آتی سکه نیز تایید دیگری بر این ادعاست. چراکه بازار آتی سکه واکنش سرد و خنثی به طرح پیش‌فروش اولیه داشت.

واکنش بازار به طرح دوم

اما پس از التهاب در بازار ارز، بانک مرکزی یک بسته جذاب سرمایه‌گذاری رونمایی کرد که یکی از موارد آن، پیش‌فروش سکه در قالبی جدید بود. این بار سیاستگذار گام عملی‌تری را برای جذب نقدینگی برداشت. بانک مرکزی برای پیش‌فروش شش‌ماهه نرخ یک میلیون و 400 هزار تومان و برای پیش‌فروش یک‌ساله، نرخ یک میلیون و 300 هزار تومان را تعیین کرد. واکنش بازار به طرح دوم، کاملاً متفاوت از طرح اول است. در روز اول پیش‌فروش در قالب جدید، نزدیک به 18 هزار سکه فروش رفت. در حقیقت، در روز اول فروش استقبال 46 درصد بیشتر از طرح قبلی بود. این روند در روز دوم تشدید شد و به عدد 57 هزار و 400 قطعه سکه رسید. یعنی تنها در دو روز بیش از 75 هزار سکه فروش رفت. این در حالی است که طبق آخرین گزارش بانک ملی، میزان پیش‌فروش سکه در طرح اول بانک مرکزی، حدود 43 هزار قطعه بوده است. یعنی پیش‌فروش دوم، تنها در دو روز اول بیش از دو برابر پیش‌فروش اول در بازه چهار‌روزه با اقبال مواجه شد. میزان نقدینگی جذب‌شده در طرح اول در چهار روز اول 43 میلیارد تومان بود اما در طرح اخیر، بانک مرکزی توانست نزدیک 100 میلیارد تومان را در بازه دو‌روزه جذب کند. همچنین آمارها نشان می‌دهد که در بین سررسیدهای شش‌ماهه و یک‌ساله، کفه ترازو به سمت مورد دوم سنگینی می‌کرد. چراکه در دو روز اول، فروش سکه‌های با تاریخ یک‌ساله سه برابر سررسید شش‌ماهه بود.

بررسی روند قیمت سکه نیز نشانه اثرگذار بودن قالب جدید پیش‌فروش است. تنها در عرض چهار روز پس از انتشار خبر پیش‌فروش، قیمت سکه 100 هزار تومان افول کرد. این افول نشان از افزایش عرضه در بازار نقدی داشت. عرضه‌ای که انگیزه‌های آربیتراژی نیز در آن پیدا بود. علاوه بر این، کاهش نرخ دلار نیز کمک‌کننده روند کاهشی قیمت سکه شده بود. 

فرصت آربیتراژی

بانک مرکزی در سال‌های گذشته نیز طرح پیش‌فروش سکه را اجرایی می‌کرد، اما یک تفاوت چشمگیر این بود که اکنون پیش‌فروش سکه در حالی اتفاق افتاده است که بازار آتی سکه نیز در بورس کالا وجود دارد. در حقیقت به شکل کاملاً عینی آربیتراژ در بازار سکه فعال شده است. همین عامل نیز سبب ریزش بازار آتی پس از طرح پیش‌فروش سکه شد. قیمت آتی سکه با سررسید آبان سال 1397 تا پیش از طرح پیش‌فروش سکه تا یک میلیون و 700 هزار تومان نیز پیش رفته بود. اما پس از خبر پیش‌فروش بازار دچار افت شد و عقبگردی 60 هزار‌تومانی در سه‌ روز اول پیش‌فروش ثبت شد. دستورهای فروش ایجادشده در بازار آتی می‌تواند منسوب به کسانی باشد که سکه را در خانه‌های خود نگهداری می‌کردند و اکنون از این فرصت بکر، نهایت استفاده را می‌برند.

کارشناسان بر این باورند که آربیتراژ در دو وجه فعال شده است؛ یکی بین اختلاف قیمت سکه در بازار نقدی و طرح پیش‌فروش و دوم اختلاف قیمت در بازار آتی و طرح پیش‌فروش. در مورد اول، اگر شخصی سکه‌های خود را در خانه به عنوان پس‌انداز نگهداری می‌کرده و قصد فروش آن را نیز در بازه‌های کوتاه‌مدت نداشته است؛ می‌توانست در هفته گذشته سکه‌های خود را در بازار نقدی به قیمت 1500 هزار تومان بفروشد و با مراجعه به شعب بانک ملی در طرح پیش‌فروش شرکت کند. در واقع بدون اینکه در پس‌انداز شخص خدشه‌ای وارد شود، از هر سکه 200 هزار تومان سود نیز کسب می‌کرد. ضمن اینکه در روزهای اول هفته می‌توانست سکه را با قیمت‌های بالاتری نیز در بازار نقدی به فروش برساند. در این حالت او یک سود قطعی را در زمان فعلی تضمین می‌کرد و با توجه به نوسانات قیمت سکه، می‌توانست شریک سودهای بعدی نیز شود. اما در حالت دوم میزان جذابیت آربیتراژ بیشتر است. چراکه فرد با فروش سکه‌ها در بازار نقد، می‌توانست یک معامله فروش در بازار آتی فعال کند. قیمت سکه آتی با سررسید شهریورماه، در یکشنبه هفته گذشته 1600 هزار تومان بود. البته در این حالت، با توجه به سازوکار بازار آتی، فرد باید حدود دو میلیون تومان به عنوان وجه تضمین در حساب کارگزاری می‌گذاشت. در حقیقت شخص با سرمایه‌گذاری 1600 هزار‌تومانی، 200 هزار تومان سود در طول شش ماه عاید خود می‌کرد که به معنی سود 5 /12 درصد است. با توجه به اینکه این سود در شش ماه به دست می‌آید، بازار جذاب‌تری نسبت به اوراق سپرده خواهد بود. کارشناسان بازار سرمایه معتقدند طرح پیش‌فروش سکه، جذاب‌ترین بازار را پیش‌روی علاقه‌مندان قرار داده است.

برآیند نیروها در آینده سکه

هدف اولیه بانک مرکزی از اجرای این سیاست، روانه کردن نقدینگی از سوی بازار ارز به سمت بازارهای دیگر بود. رئیس کل بانک مرکزی نیز ماه گذشته در یک اظهار نظر اعلام کرد که سیاستگذار به دنبال جذاب کردن بازارهای داخلی برای سرمایه‌گذاری و خارج شدن بازار ارز از تیررس نوسانگیران است. اما برای تمامی سرمایه‌گذاران، مسلماً روند قیمت سکه در شش ماه بعد یا در سال آینده، مساله مهمی در تصمیم‌گیری آنهاست. مطالعات اقتصادی حاکی از این است که قیمت فلز گرانبهای داخلی متاثر از سه متغیر است؛ بهای اونس جهانی، نرخ دلار و نرخ تورم. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بیشترین همبستگی قیمت سکه در بین این سه متغیر، با بهای اونس جهانی است. برای پاسخ به اینکه اثربخشی هر کدام از متغیرها بر قیمت سکه به چه شکلی بوده است، می‌توان روند 10 سال اخیر اونس جهانی و قیمت دلار را در بازار آزاد بررسی کرد. برای این منظور، از گزارش‌های ماهانه بانک مرکزی استفاده شده است که قیمت میانگین سکه در هر ماه را ارائه داده است. به دلیل اینکه طرح پیش‌فروش در بهمن‌ماه آغاز شده است، قیمت میانگین بهمن‌ماه هر سال به عنوان مبنا در نظر گرفته شده و رشد نقطه به نقطه آن نسبت به سال قبل محاسبه شده است. برای قیمت اونس جهانی نیز از داده‌های سایت کیتکو استفاده شده است. بررسی روند 10‌ساله این بازارها نشان می‌دهد که برآیندی از قیمت دلار داخلی و اونس جهانی، قیمت سکه را تعیین کرده است. به تعبیری هرگاه تکانه شدیدی در نرخ دلار مشاهده شده، این تکانه خود را در قیمت سکه نیز تخلیه کرده است. فرضاً در سال 1390 که موج اول جهش ارزی ایجاد شده بود، با توجه به سکون قیمت اونس جهانی، جهش سکه حتی فراتر از جهش دلار بود. اما در سال 1391 به‌رغم رشد کم‌سابقه دلار، بازدهی سکه کمتر شد و دلیل آن نیز افت قیمت جهانی هر اونس طلا بود. اما یک نکته دیگر نیز در تحلیل قیمت سکه وجود دارد. چراکه اگر قرار بود تنها با قیمت اونس جهانی و دلار، نرخ سکه تعیین می‌شد، هیچ‌گاه حبابی وجود نداشت. اما سکه همواره آینه‌ای از قیمت ذاتی خود نبوده است. دلیل آن نیز تورم و انتظارات تورمی موجود در اقتصاد است. مثلاً در سال 1390 که سکه فراتر از دلار رشد کرد، نقش انتظارات تورمی غیرقابل انکار بود. جهش دلار در آن سال موجب شد تا بسیاری از مردم نسبت به افزایش قیمت‌ها در سال آینده به وحشت بیفتند. معمولاً هم در کشورهایی که اقتصاد پویا ندارد و بازارهای مالی از گستردگی برخوردار نیستند، طلا یک کالای قابل اطمینان برای سرمایه‌گذاری به حساب می‌آید. در ایران نیز به طور سنتی سکه، پس‌انداز قابل اطمینانی بوده است. در آن سال نیز افزایش تقاضا ناشی از انتظارات تورمی قیمت سکه را حتی فراتر از قیمت دلار بالا برده بود. اما برای سال آینده روند به چه شکلی خواهد بود؟

در درجه اول باید قیمت اونس جهانی رصد شود. تحلیلگران معتقدند رشد اونس طلا در سال ۲۰۱۷ میلادی تحت تاثیر سه عامل ضعف شاخص دلار، نااطمینانی‌های سیاسی و عوامل ژئوپولتیک بود. پیش‌بینی‌ها از تداوم این سه عامل در سال جاری میلادی خبر می‌دهند. البته عده‌ای نیز افزایش رشد اقتصاد جهانی را عاملی برای کاهش تقاضای فلز زرد عنوان می‌کنند. افزایش نرخ بهره در بانک‌های مرکزی دنیا نیز می‌تواند عامل فشار دیگری بر قیمت طلا باشد. اما در مجموع بیشتر کارشناسان، در سمت افزایشی قرار دارند. پایگاه اینترنتی کیتکو، در نظرسنجی خود در آغاز سال میلادی، آینده طلا در این سال را به رای گذاشته بود. نزدیک به ۶۴ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی رای به افزایش قیمت اونس فلز زرد داده‌اند و ۳۶ درصد نظر کاهشی خود را ثبت کردند. در واقع در پیش‌بینی کارشناسان، دست بالا به سمت افزایش بود. حال این می‌تواند خبر خوبی برای کسانی باشد که قصد سرمایه‌گذاری در بازار دلار را داشتند، چراکه به نظر جایگزین مناسب‌تر و کم‌خطرتری ارائه شده است. تجربه یک دهه اخیر نشان داده که در صورت تکانه ارزی، سکه نیز دچار جهش خواهد شد. اگر قیمت اونس وفق مراد این جهش باشد، روند افزایشی حتمی خواهد بود. در حال حاضر پیش‌بینی‌ها بر افزایش قیمت اونس در پایان سال جاری میلادی، یعنی زمان حدودی سررسید یک‌ساله طرح پیش‌فروش است. از این‌رو این دست از فعالان باید خیالشان تا حدودی آسوده باشد که از تکانه ارزی در بازار سکه عقب نخواهند ماند و چه‌بسا همچون تجربه‌های گذشته، از نوسان ارزی پیشی نیز بگیرند. ضمن اینکه اگر شرایط طوری باشد که بازار ارز دچار جهشی دیگر شود، نقش انتظارات تورمی نیز پررنگ خواهد بود که عاملی برای جهش بیشتر قیمت سکه است.

اما در حالت طبیعی، باید دید نرخ تورم در سال آینده به چه شکلی خواهد بود و نرخ دلار متاثر از آن حرکت می‌کند یا خیر. پیش‌بینی تورم از سوی مراجع رسمی داخلی و خارجی حکایت از باقی ماندن تورم در محدوده فعلی دارد. سازمان برنامه‌وبودجه پیش‌بینی خود از نرخ تورم در سال آینده را 9 درصد اعلام کرد. بانک جهانی نیز نرخ تورم در سال 2018 میلادی در ایران را بین 10 تا 11 درصد پیش‌بینی کرد. 

در نتیجه اگر نرخ 10‌درصدی تورم را ملاک قرار دهیم و فرض را بر این بگذاریم که نرخ تورم در بازار ارز نیز تخلیه شود، نرخ دلار نیز نسبت به اعداد فعلی رشد 10‌درصدی را باید تجربه کند. ولو اینکه رخدادهای سیاسی پیش‌بینی‌نشده می‌تواند افزایش را شدت بخشد. طبق محاسبه تحلیلگران، در این حالت برای کسانی که پیش‌فروش یک‌ساله را تهیه کرده‌اند، سود بیش از 20 درصد متصور است و این بازدهی می‌تواند تا 26 درصد نیز رشد کند. در نتیجه در این حالت نیز سکه از جذابیت بیشتری نسبت به گزینه‌های دیگر در بسته ضدالتهاب برخوردار خواهد بود.