هزینه و فایده عرضه پسته در بورس کالا چیست؟
بورس‌ناپذیر
با توجه به طرح عرضه پسته در بورس کالا دانستن چند نکته ضروری است. باید از این جنبه به موضوع نگاه کنیم که آیا کالایی این قابلیت را دارد که در بورس عرضه شود؟ لازمه این قابلیت این است که کالا یکسری مشخصات فنی تعریف‌شده‌ای داشته باشد. برای هر کالایی ویژگی‌های مشخصی وجود دارد که آن را تعریف می‌کند.
با توجه به طرح عرضه پسته در بورس کالا دانستن چند نکته ضروری است. باید از این جنبه به موضوع نگاه کنیم که آیا کالایی این قابلیت را دارد که در بورس عرضه شود؟ لازمه این قابلیت این است که کالا یکسری مشخصات فنی تعریف‌شده‌ای داشته باشد. برای هر کالایی ویژگی‌های مشخصی وجود دارد که آن را تعریف می‌کند. مثلاً میلگرد با مشخصاتی همچون ابعاد هشت و عاج‌دار وارد بورس و در این بازار عرضه می‌شود. در مورد گندم هم مشخصات ویژه‌ای هست که از طریق آن می‌توان برای قیمت‌گذاری به نتیجه رسید. ولی آیا پسته این شرایط را دارد که بتوانیم مشخصاتش را در بورس تعریف کنیم؟ دومین مساله این است که شرایط پسته برای معامله به گونه‌ای است که برای خرید بیشتر نیاز به دیده شدن دارد. در مورد این کالا ممکن است محصول یک باغ با توجه به ظاهری که دارد، گران‌تر خریداری شود. پس چون کالای رویتی است، هر محموله‌ای تعریف خود را دارد و شامل تعریف خاصی نمی‌شود.
ویژگی‌های کالای بورسی
نکته مهم دیگر این است که کالایی که در بورس تعریف می‌شود، باید از یک تناژ قابل قبولی برخوردار باشد و با توجه به اینکه باغات ما در مناطق پرورش پسته خرد و کوچک هستند، هر کدام به یک صورت و با شاخصه‌های منحصر به فرد خود تولید می‌شوند بنابراین محصول نهایی هر تولیدکننده ویژگی‌های خود را دارند. در چنین بازار متنوعی باید ببینیم که آیا عرضه این کالا در بورس در چارچوب قوانین مشخصی چون برخی کالاهای دیگر می‌گنجد یا خیر.
در مورد پسته، سلامتی محصول نیز مطرح است، جدای از اندازه، وزن و ظاهر پسته که در قیمت‌گذاری بسیار اهمیت دارد، باید دید آیا سلامتی که در بازار سنتی در زمینه قیمت‌گذاری مورد تاکید قرار دارد، در بورس قابل تعریف است؟ خریدار یک محموله پسته در بازار سنتی به صورت حضوری آفلاتوکسین پسته را بررسی می‌کند و با توجه به اندازه این شاخص‌ها قیمت نهایی می‌شود.
همچنین هر باغ سمپاشی و کوددهی خود را دارد. اینها مشخصات فنی کالاست. آیا با پیچیدگی موجود می‌توان این کالا را وارد بورس و در این بازار عرضه کرد؟ در حال حاضر فروشنده‌ها جنس را در انبار به ما ارائه می‌دهند، بر مبنای آنچه رویت می‌کنیم و نیز با توجه به نتایج آزمایش‌هایی که روی آن انجام می‌دهیم، با خریدار توافق و جنس را وارد بازار می‌کنیم یعنی در حقیقت بورس پسته در بازار تعریف می‌شود. اما این تعریف با توجه به همه معیارهایی که برای خرید در نظر گرفته شده، اعمال می‌شود. فروشنده می‌داند چه می‌خواهد و آن را با رویت محصول ارزیابی می‌کند. در این بین محصول قیمت‌گذاری می‌شود و پسته به فروش می‌رسد. نمی‌شود در مورد پسته خریدوفروش را در قالب یک سازمان تعریف کنیم. مکانیسم عرضه و تقاضا در بازار سنتی پسته در حال انجام است.
این مکانیسم پسته هرگونه دست بخورد، باعث ایجاد خلل در بازار است.
مکانیسم عرضه و تقاضا
از طرفی فرآیند در‌نظر‌گرفته‌شده برای معامله پسته در بورس مطابق قوانین این بازار نیست. بورس کالا در تعریف درست یعنی کالایی برای عرضه در این بازار پذیرفته شود، فروشنده ارائه دهد و متقاضی آن را بخرد. این بین پول خریدار به فروشنده پرداخت می‌شود. ولی تعریفی که برای بورس پسته در نظر گرفته شده، خارج از عرف است. در این مورد خاص یک بانک باید پول بگذارد، جنس را بخرد در انبار نگه دارد، به فروشنده پول بپردازد و در مرحله بعد بانک محموله را به خریدار بدهد.
کدام بورسی در دنیا خودش راساً کالا را خریده و خودش فروخته است؟ بورس عامل واسطه برای اتصال فروشنده به خریدار است تا بر مبنای عرضه و تقاضا در بورس قیمت تعیین شود. آیا برنامه‌ای که برای پسته دارند بر مبنای مکانیسم عرضه و تقاضاست؟ یا بر این مبناست که خود تعریف قیمت کنند، جنسی را بخرند و جنسی را بفروشند. این نکته عامل کلیدی است که فرآیند بورس را مشابه خرید تضمینی کالا می‌کند و شبیه بورسِ کالا نیست.
در مورد کالایی مثل میلگرد قیمت در بورس در لحظه بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعریف می‌شود. درباره معامله پسته در بورس می‌گویند بانک به ما پول بدهد ما جنس را بخریم، وارد بورس کنیم، در بورس بفروشیم. در بورس شخص سوم وارد معاملات می‌شود؟ این چیزی جز تصرف در قیمت و کالایی را از بازار خارج کردن به صورت قیمت تضمینی فروختن نیست. من صریحاً نمی‌گویم بورس جای بدی است، برخی از کالاها هستند که قابلیت عرضه در بورس را ندارند. با توجه به مشخصات پسته و مشخصات خرید جنس پسته بورس‌پذیر نیست.
برخی مسوولان معتقدند مشکلات قیمت‌گذاری در بازار پسته وجود دارد و راه‌حل آن را عرضه پسته در بورس می‌دانند. این افراد یا خارج از بازار هستند یا تعریف قیمت‌گذاری را نمی‌دانند. قیمت‌گذاری عرضه و تقاضا بر مبنای قیمتی است که می‌توان جنس را در بازار فروخت. دو ماه قبل به دلیل عرضه پایین و نبود پسته در بازار، ظرف دو ماه قیمت پسته از 28 هزار تومان به 39 هزار تومان رسید. حدود 80 تا 90 درصد پسته‌مان، صادراتی است و بازارهای مقصد قیمت را تعریف می‌کنند. بنابراین چه بورسی مکانیسم‌اش درست‌تر از بازار سنتی عمل می‌کند؟ اینکه مسوولان مدعی هستند با عرضه پسته در بورس کالا می‌توان قیمت بازار خارج از کشور را از داخل ایران در دست داشت، امکان‌پذیر نیست. صحبت از در دست گرفتن قیمت بازار در بازار جهانی خارج از منطق اقتصاد و بازار است.
اگر سازوکار بورس برای پسته مناسب بود، چرا آمریکایی‌ها که بازار جهانی پسته را در دست دارند برای این محصولات بورس درست نکرده‌اند؟ وقتی می‌خواهیم برای کالایی تصمیم‌گیری کنیم، باید از آن شناخت داشته باشیم. این شناخت باید از دو منظر بررسی شود؛ اول اینکه کالای ما در چه جایگاهی قرار دارد و دوم اینکه رقبا چگونه عمل کردند که موفق شدند؟ ما که نمی‌خواهیم دوباره چرخ را اختراع کنیم.
تلاش بیهوده
با این شرایط پسته در بورس کالا امکان عرضه ندارد و اگر اصراری به عرضه باشد، مورد استقبال تولیدکننده و خریدار قرار نمی‌گیرد. در شرایط فعلی بورسی که بورس کالا می‌خواهد در چارچوب نماد و تابلو تعریف کند در بازار سنتی داریم و تعریف شده است. اکنون چه مشکلی در بازار پسته داریم که می‌خواهند با راه‌اندازی بورس این بازار را ساماندهی کنند؟ سال گذشته 160 هزار تن پسته تولید شد که کل آن صادر شد و زودتر از مدت‌زمان انتظار هم فروش رفتند. مشکل این است که تولید پسته ما در شرایط فعلی با تثبیت نرخ ارزی که وجود دارد، برای کشاورز صرف نمی‌کند. برای کشاورز باید جذابیت ایجاد شود که تولید را افزایش دهد تا تصمیم بگیرد سم 1000تومانی نخرد و برای سم اصل 2000 تومان هزینه کند.
باید بتوان با پسته آمریکایی رقابت کرد و پول به جیب کشاورز برود تا بتواند تولید خود را گسترش دهد. مسوولان مساله بازار و تولید پسته را اشتباه تشخیص دادند. مشکل پسته ما قیمت‌گذاری داخلی و صادرات نیست. مشکل اساسی ما تثبیت نرخ ارز در زمان‌های مختلف و تورم داخلی است که باید جنس را قابل رویت کند. حالا اگر نرخ پسته در بورس کاهش پیدا کند دیگر کشاورزی وجود نخواهد داشت. اگر هم قیمت خیلی در بورس بالا برود، صادرکننده‌ای تمایل به صادرات ندارد.
